Azken hilabeteotan gure mundu honetako zenbait bazterretan teatroa egiten eta ikertzen ibili ondoren, nire bizipenak zurekin partekatuko ditut. Ados?
Auszwitch-eko errauts eta garrasiak oraindik Krakoviaraino iritsi arren, hor doa hala ere gure euroa eta gure Europa handikeri eta indarkeriaren bidean harro. Konplize dira ere »edota izakiaren historian izandakoak dira», Kairoko piramide gezurtiak, Malabar Hilleko putreen begiradak Bombayn, Chicagoko edifizio erraldoiak, Mexiko Berriko kasino zelatariak. Zera dute amankomunean: Beldurraren, Boterearen eta Inperio izatearen nahia.

Munduan zehar honelakoekin aurkitu naizenean ez naiz eroso sentitu. Nahiago izan dut bide xumeagoak aurkitu. Beste konplizitate batzuk partekatu.

Chicagon bizi den H. Godinez antzerki zuzendari kubatarrak, aspaldi utzi zuen bere amona Kuban edo Euskal Herrian; Bilbok eta Chicagok F. Ghery-ren hilerri gris eta triste bi partekatzen dituzte, eta entzunda daukat, era txiki eta politago batean, pertsona batzuk maitasuna ere partekatu izan dutela; titere eta titiritero nomadak haurrekin batera borrokatzen dira sistemaren aurka; J. Potocki-ren eskuizkribua Kodumburaino iritsi omen zen, eta Heriotzaren Antzerkian gobernatzaile eta hiltzaile guztien kasuak artxibatu dituzte; F. Kafka-ren azken hitzak hauek izan omen ziren: Madril Euskal Herria da. Harrezkero, perretxikoak desertuan bezala ateratzen dira patioetara zenbait faxista, ignorante eta hiru-lau jilgero errugabe. Nik, nire maitalea bahitzeko aprobetxatu nuen gatazka prozesu hura. Orain, Kafkari esker, nire ametsean dago ene maitalea; ontzi piratan, itsaso eta ibaiak zeharkatzeko aukera izan dugu. Ibaizabal. Nilo. Mitxigan lakua. Arabiako itsasoa. Eta oroitzen zara Kiwa, Rio Grande ibaiaren inguruan soka-tiran jolasten zebiltzan haurren barreekin? Zuniak. Apatxeak. Isletakoak. Navajoak. Ogia ematen ziguten baina hizkuntza ezkutatzen. Eta ez zekiten zu Kiwa zinela. Baina bazekiten ni ez nintzela Kimo, ni ez nintzela lehoia; eta ene amak bordatutako txapela oparitu genien; Mohamed Shinagüi musikariak ere, bere simsimeia nire lagunari oparitu dio, berak beste bat egingo duela esanez. Shokran! Alaia da bere irribarrea. Eta bertso bat oparitzen diot. Zortziko nagusian; barruko gauzak ez dira azaltzen, trasmititu eta partekatu egiten dira: Yado hasta tado dristi, Yado dristi tado maná, Yado maná tado bhava, Yado bhava tado rhasa; «eskua duzun lekuan han duzu begirada, begirada duzun lekuan han duzu sentimendua, sentimendua duzun lekuan han duzu emozioa, emozioa duzun lekuan han duzu adierazpena», Natyashastraren hitzak kantatzen dizkit Kalamandalam Haridasan kathakali antzerki-dantzako guruak; itzalak uxatzen trebea da nire maisua; eta gainera, euskaraz bezala berdin-berdin, aitxa, ama, aitxitxe, amuma errepikatzen dio nire amari malayalam hizkuntzan; denbora asko pasa dugu elkarrekin, eta lagun handiak izateaz aparte poliglotak ere bagara, berak euskal ingelesa daki eta nik ingeles indioa; Aryunaren tenplu txikiaren aurrean dagoen zuhaitzak ederki abesten du, eta gure herriak haritz zaharrari kantatzen dio. Ordu asko sartu nituen txikitan Ezpata dantza, Xemeingo dantza eta abarrak ikasten, baina hala ere, maisuak ez ninduen sekula biluztu, ez ukitu, ezta gerripeko soil batekin dantzan jarri, Indiako Kalaripayattuan bezala. Patetikoa naizela eta patetikoak garela onartzea ez da erraza. Maskara gabe, biluzik ibiltzea bezala. Ez da erraza, ez. Ba ote dakigu zer den gurea, eta zer denona? Indian daude gure sustraiak, edota Afrikako Makarin, edo Cintruénigon; Sustraia ezkutuan, barru-barruan gordeta daukagu, baina lorea erakutsi beharra dago. Adierazten dena lorea da. Beti, beti da lorea adierazi beharrekoa. Eta Beldurrek, Botereek, Errealitatearen Inperioek ez dituzte aintzakotzat hartzen eurenak ez diren lorategiak. Lorategi guztiak kontrolatu nahi dituzte. Eta nik ez ditut lorategi ezta lore berdinak inoiz eta inon ikusi nahi; Eta Kairo-ko Al-Jayal al-Shaabi antzerki taldekoak triste daude ezin dutelako kalean antzerkirik egin. Debekatua omen dago; baina, Hildakoen Hirian, hilobien isiltasunaren gainetik, Alaren omenez, estasiaren oihu hedonistak entzuten dira. Gure jota, solte eta irrintzien antzera, dantza erlijioso horiekin, edozein bazter profanatzeko gai sentitzen dira. Mozkorrak, eskuak, sexu usaina, gorputza, dantza, zorabiatu eta lurrera jausi arte. Hutsaren hutsune espiritualean jausi arte. Zulora. Cromlecharen espazio sakratura; Iblish da orain jainkoen Jaungoikoa. Krishna, Ala, Jesus, Iatiko... bere aingeruak bihurtu dira. Infernura kondenatuak. Akerra baino beltzago den mundu erreal honetan, gure hutsuneak betetzeko asmatu genituen jainkoak, goi eta beheko munduak, zeru ilun eta zeru argiak.

Bidaiaren itzuleran, lagunen arnasak partekatu ondoren, gure mundu hau ere, ederra dela iruditzen zait.

Eta etxean jada, periodikoa irakurtzeari ekin diot. Betiko orrialde kopuru berdinekin, betiko atal eta betiko notizi berdinekin, munduaren errealitateak patetikoa bezain latza jarraitzen du izaten. Eta ni ere sarean harrapatuta nago. Zu bezala. Guztiok bezala. Atera nahian; Memoria ahaztuta. Kontzientzia politikorik gabe. Pentsamendu kritikoa landu gabe. Ekintzak kondenatzen eta errudunak bilatzen. Existitzen ez dena eraikitzen. Iblish-en tropoen sarean harrapatuta gaude.

Bizitzan, norberak norbere arnasa aurkitu, sentitu eta partekatu behar du, inongo muga, botere eta beldurrik gabe. Zure arnasan aurkituko duzu poesia.