Xabier Ezeizabarrenak hainbat egunkaritan idazten du. Bere iritzia tarteko, orain gutxi ika-mikaren bat izan du irakurle batekin eta zinegotzi kargua dela publiko zabalago batengana iritsi da: «Azterketa politiko bat egiten dudanean, politika eta zuzenbidea bereizten saiatzen naiz, bi planoak ezberdinak baitira. Nik arlo juridikotik azaldu ohi dut nire jarrera politikoa. Nire artikulu batek EAJ eta EAren hainbat tesirekin bat egin du, antza denez. Baina, tira, udaleko gaiekin zerikusia ez duten nire iritziak abokatu edo irakasle gisa agertzea nahi dut. Orain arte izan dudan pentsamoldeari fidela izan nahi dut. Arrazoirik izan ezean ez dut EAJ-EAko zinegotzi gisa azaldu behar eta are gutxiago kide gisa, ez naiz-eta», azaldu digu gure solaskideak.

Ingurumen arloko abokatua zarenez, nola ikusten dituzu interes politikoak eta ekonomikoak ingurumenaren interesen aldean? Pasaiako portuaren kasua, adibidez?

Zenbaitetan, hainbat barne kontraesanekin. Datozen proiektuak kontutan hartuta, arazoren bat edo beste sorraraziko zait hainbat gaitan. Baina, gai batzuetan jarrera argi eta garbia daukat. Adibidez, Pasaiako portuaren kanpo aldeko zabaltzea ez da beharrezkoa, ez onargarria, ingurumenaren ikuspuntutik ez da inondik ere justifikatzen. Beste zenbait gaitan, Mutrikuko portuaren zabaltzeari buruzko kasuan »parte-hartze zuzena izan baitut elkarteen abokatu gisa »mendebaldeko gizarteetan, hala nola EAEn edo Nafarroako Foru Erkidegoan, tamalez, baliabide naturalak eta ingurumena sakrifikatzeko joera dagoela esan dezaket. Indarrean dagoen garapen ereduaren aldean »gizartearen parte handienak bere egiten duena» ingurumena indar gehiagoz zaindu eta eredua aldatu beharko genuke. Hainbat kasutan, gainera, aldaketa tinko bat behar da. Baina, tamalez, gobernuek beren "garapen lasterketan" segitzen dute. Hainbat arlotan aurreratu bada ere, apustu sistematikoa indartsu dago.

Bestalde, estatuko egoera politikoaz jardutean trantsizio hitza aipatzen da. Zuk trantsizioa hitza ontzat ematen al duzu?

Ez dakit oraingo egoera politikoan trantsizio berri bat ematen ari ote den, baina EAEn eta Nafarroan bukatu gabeko trantsizio bat dago, dudarik ez dut, baita Espainian ere, oro har. Euskal herritar bezala eta marko konstituzional honetan bizi naizen herritar gisara, arazo politiko oso sakonak ikusten ditut. Martxoaren 11n gertatu zena adibide bat da. Ez bakarrik gertakari lazgarria izan zelako, gertakariaren kudeaketarengatik baizik. Gertakariak bukatu gabeko trantsizio baten irudia eszenaratu zuen. Hainbat arduradun politikoren jokamoldeak »PPkoenak bereziki» demokrazia politiko heldu gabe baten isla dira. Euskal Herriko egoeraren kasuan hori areago ageri da indarkeriaren arazoa tartean delako. Baina, arazoaren agerpena hemen izanagatik, arazoa euskal nahiz espainol arazoa da. Espainiako Estatuan bukatu gabeko trantsizio bat dago.

Euskal egoera politikoari zehazkiago begira, nola ikusten duzu berau?

Egoera aldatu dela ematen du, baina ez da horrenbeste aldatu. Alderdi politikoek beren jarrerei eusten diete, eta bereziki, mahai gainean proposamen formal bat dagoelako. Ibarretxe Plana, alegia. Proposamenak aurrera edo atzera egiteko parametro berri batzuk »nork eta nondik begiratzen den» ekarri ditu, gogoetatzeko parametroak direnak edonola ere. Horrek hainbat jarrera sorrarazi ditu, eta, hasteko, Eusko Jaurlaitza sostengatzen duten hiru alderdiak planaren inguruan tinko bildu dira. Planari buruzko eztabaida iragarri da Eusko Legebiltzarrean. Eztabaida parlamentarioa irekia da, beste edozein eztabaida bat balitz bezala. Baina kasu honetan, jakina, eztabaida funtsezkoa da, planak legearen erreforma sakoneko bat egitea proposatzen baitu. Egoera politikoa eztabaida horren aukeren arabera islatuko da.

Nola ikusten duzu Ibarretxe Plana, orain bi urte ezagutzera eman ondoren?

Bi planotan: plano politiko hertsian eta plano juridikoan. Lehen planoan, EAJ eta EAk »baita Ezker Batuari dagokion neurrian» estatuaren ereduari buruzko eztabaida irauli dutela ikusten dut. Bi urte hauetan estatuaren ereduari buruzko eztabaida politikoaren buruan jarri dira planaren bitartez. Dena dela ere, PSOE gobernura itzultzearekin eztabaida eta egoera erlatibizatu da. Baina, oro har, Ibarretxeren planak debate politikoa kapitalizatu izan du eta inork ezin dio planari arrakasta ukatzen ahal, ezta emaitza politikoak izan dituela ukatu ere.
Ikuspegi juridikotik begiraturik, kontua konplexuagoa da, planak iritzi ezberdin eta ugari bildu baitezake. Edonola ere, oinarrizko proposamenetik egungo proposamenera aldaketa batzuk izan dira, egungo testua artikulatua baita, proposamena juridikoa da, alegia. Testu artikulatuak indarra eta funtsa ditu eta juridikoki negoziazio posible baterako bideak markatu ditu. Plana norabide horretan doa eta iritzi kontrajarriak iradoki ditu. Ibarretxe Planaren dokumentua juridikoki subiranotasuna estatuarekin partekatzeko bidean aurrera ari da, asmo horretan ikusten dut. Plana aukera subirano zale eta estatutu zaleen arteko erdibidean dago. Aldi berean, bere funtsak bat egiten du Europako prozesuarekin. Planak bat egiten du Europako gaurko demokraziaren osagaiekin, hau da, subiranotasuna partekatzen du eta subiranotasun horren nukleo gogorra diren oinarrizko eskubideak betetzen ditu edozein gobernu demokratiko eta entitate juridiko baten aurrean. Testuaren artikulu horiek guztiek estatuko nahiz Europako konstituzioaren markoan lekua dute.

Nola ikusten duzu plana legealdia bukatzear dagoenean, hauteskunde berriak datozenean? Erreferendum bat iragarria dela ahantzi gabe...

Tira, hasieran plana oso azkar zihoala ematen zuen eta orain geldoago doala. Proposamena oso sakona da, eta dudarik gabe denbora behar du. Oraindik ere, ika-mikak eta helegiteak tarteko, Eusko Legebiltzarrean ez da eztabaida piztu. Beraz, lehen urratsa testua Legebiltzarretik pasatzea da, eta horretan ez dago erdibiderik: edo pasatzen da edo ez. Plana Legebiltzarretik pasatzen bada, eta onartzen bada, gehiengoak horrela bozkatzen duelako, gauza gehiago eztabaidatu ahal izango da eta planarentzako hasierako arrakasta izango da. Pilota beste teilatu batera pasako da, Espainiako Gorteetara alegia, ez teilatu arrotz batera, teilatu komun batera baizik. Baina plana ez bada Legebiltzarretik harago joaten bestelako egoera batera pasako da, eta bereziki bere bultzatzaileentzat.

Nola ikusten duzu EAJ planaren bilakabidearekiko? Bateratua edo jarrera ezberdinak agertu daitezke bere baitan?

Ez dut alderdien barne bizitza ezagutzen, ezta EAJrena ere. EAJk planarekin »beste alderdiekin negoziazio tarte bat dagoela kontuan hartuta eta hainbat jarrera izan daitezkeela» garrantzi handiko apustua egin du, Euskal Herriaren ikuspegi nazionalaren bidean tinko aurrera egiteko. Ibarretxe Planaren aurrean alderdi homogeneoa ikusten dut EAJ.

Eusko Alkartasuna, berriz, EAEko hauteskundeak tarteko direlarik?

Gai klabea da, jakina. Planaren etorkizunean EAren rola oso garrantzitsua da. Eta zeregin horretan funtsezkoa da jakitea ea hauteskundeetara bakarrik edo EAJrekin koalizioan »edota beste koalizio baten barruan» joango ote den. EAk ariketa politiko erreal bat egin behar du. Ni ez naiz inor gomendioak emateko, baina planaren garapenean funtsezkoa da EAJrekin hauteskundeetara joatea, orain arte elkarrekin defendatu duten proposamena bermatzeko modu eraginkorrena baita. Bestelakoan, plana herren samar iritsiko litzateke Legebiltzarrera.

Ezker Batua, hirukoa tarteko izaki, nola...?

Bere neurrian, dituzten boz eta eserlekuen arabera betiere, Ezker Batua rol garrantzitsua jokatzen ari da. EAEn nolabaiteko botere banaketa bat izan da eta Ezker Batuak badu bere kuota. Demokraziarako ariketa sano bat izan da, hirukoaren izaera oso osasuntsua da gure politikarako. Batzuek euskal nazionalismoa akordioetara iristeko gaitasunik gabekotzat jo dute, EAJ eta EAz hori esatea izugarrizko falazia da. Bi alderdi hauek baitira, diferentzia handiz, gehien paktatu dutenak estatuaren barruan. Ezker Batuak ere bide hori landu du, eta hasieran aipatu dugun gaiaren harian, politika soziala sustatzerakoan rol eraginkorra jokatu behar du Ezker Batuak, garapen iraunkor baterako politika sendoago bat egiteko, norabide aurrerakoietan joateko. Arlo horretan berebiziko rola garatu beharra dago EAEn, beti negoziaziorako gertu eta irekia izan behar duen rola, noski.

Batasuna, berriz, nola ikusten duzu?

Bere neurrian baloratu behar duen aukera politiko bat iritsi zaio Batasunari. Ez bakarrik planaren aurrean zer egingo duen erabakitzeko, etorkizunari begira alderdi bezala jokatzeko ordua iritsi zaio. Bere ilegalizazioa aberrazioa iruditzen zait, herritar bezala onartezina eta jurista bezala defenda ezina. Batasunaren ilegalizazio egoerak Espainiako zuzenbideko estatuaren porrota erakusten du, baina Batasunak hainbat erabaki hartu behar du aldi berean. Lehenik, planarekin zer egingo duen eta ondoren, epe ertainera bere buruaz zer egingo duen argitu behar du. Instituzioak alde batera utzi eta bere buruaren suizidio politiko kolektiboa egiteko asmoa al du? Edo joko politikotik kanpo utzi nahi duten erabakiak juridikoki borrokatzeko asmoa al du? Nire ustez, nahiz eta baldintzak demokratikoetan aritu ez izan, Batasunak demokraziaren jokotik kanpo ez geratzen saiatu beharko luke.

Planaren aurrean zehazkiago, nola ikusten duzu Batasuna?

Egoera serio hartu duela uste dut, jokoan dena ez baita hutsala. Normala da anbiguotasunez jokatzea, eta beraz, azken unera arte bere jarrera ez da argituko. Bien bitartean, onartezina da Batasunaren botoak kutsatuak direla esatea. Boto horiek legalki bozkatu duten herritarrenak dira eta.

Eta azkenik, nola dakusazu egoera gobernua PSOEren eskutik delarik?

Egoera hobetu da, okerragora joatea ezinezkoa baitzen. Ni ez naiz PSOErekin baikor. PSOEk «aldaketa» delako hura bukatzea nahi nuke, eta ondorioz trantsizioa. PPren gobernuak PSOE ahantzarazi zigun, gobernuan izan zenean euskal politikarekiko izan zuen jokamoldea. PPk are politika okerragoa egin zuenez, PSOEk politikaren distentsio moduko bat ekarri du. Distentsio honek normalizazioa ekarri du zenbait eztabaida bideratu ahal izateko, demokrazian normaltasunez hitz egin beharreko gaiez mintzatu ahal izateko, baina bestelakoan ez dago ezer berririk. Kataluniako sozialismoa aipatzen da, Pasqual Maragall tarteko. Ibarretxeren planetik horren urrun ez dagoena. PSE-EEn bide horretatik aurrera egingo lukeen ildo bat dago, baina gutxiengoa da. Ez da euskal sozialisten jarrera, inondik ere. Hasteko, PPk Zigor Kodea erreformatu zuen eta PSOEk ez du bertan behera utzi. Herri kontsulta bat deitzen duen edozein presidente autonomiko prozesatu dezakete.