Gernikako bonbardaketaren 67. urteurrenean solastatu gara PSE-EEko Jesus Egigurenekin. Maiatzaren 1ean 125 urte bete ditu PSOEk. Efemeride hauek aipatu dizkiogu: «Garrantzizkoak izanda ere, efemerideak ez dira handietsi behar. Beharbada, garai politiko berri batean gaudelako goretsi dira efemerideak», esan digu.

Elkarrizketaren abiapuntuan, Espainiako Estatuaren tropak Iraketik erretiratzeari buruzko bere ikuspegia azaldu digu: «Alderdi Popularrak Espainiak bere historian egindako kanpo politika gaurkotu nahi izan du, garai bateko politika afrikanista delakoa. Hau da, PPk Espainiako arazoei irtenbiderik ez emateko, kanpoko arazoetan indartsu agertu eta herritarrak patriotismoz bildu nahi izan ditu. Politika horrek ez du funtsik, ordea: Perejil uhartea hartzea edo soldaduak Irakera bidaltzea ez da batere eraginkorra. Espainiako soldaduek beren burua baino ez zuten defendatzen Iraken. Gainera, gerra legez kontrakoa izan zen, NBEren erabakiaren aurkakoa. Ondorioak denok ikusi ditugu».

Rodriguez Zapaterok Espainiako Gobernua hartzean erakutsitako jarrera horrela ikusi du Egigurenek: «Zapatero, hasteko -jendeak ez baitzuen uste irabaziko zuenik-, kanpainan hitzemandakoa betetzen hasi da. PP urrutiegi joan zen eta, beraz, gizartea oso sentsibilizatuta dago hartu dituen neurriak onartzeko. Hortaz, Zapatero jendeari erakusten ari zaio ez duela kasualitatez irabazi, baizik eta gizarteak nahi duen politika egiten hasi delako. Tropak Iraketik ekartzea PPren boto-emaile askoren nahia da. Zapatero agindutako aldaketa gauzatzen ari da eta prest dago politika berri bat egiteko».

Alderdi politikoek gobernuan egon nahi dute beti. Badira salbuespenak, noski. Adibidez, PSOEk Gobernua galdu izanak guri »euskal sozialistoi» lasaitasuna ekarri zigun: mila arazo genuen, presio guztia gure gainera etorri zen. Egoera hartan oposiziora pasatzea aringarri izan zen, nolabait. Gaur egun, oso une egokia da Espainiako Gobernua hartzeko. PSOEk »Felipe Gonzalezekin» irabazi zuenean ekonomia oso gaizki zegoen, ejertzitoa estatu kolpe eman nahian, ez ginen Europan… Orain, berriz, Europan gaude. Ejertzitoa profesionalizatu da. Une hau politika demokratiko sozial bat egiteko aproposagoa da »edo egingarriagoa behintzat». Gonzalezek irabazi zuenean ez zen erraza politika sozial demokratiko bat egiten. Gonzalezek eskuinak egiten ez zekien politika egin behar izan zuen.

Konponbidea eta konponketa hitzen arteko nahasteko arriskua izaten da, bakoitzarentzat esanahi desberdina izan dezaketelako. «Soluzioa» esaten dudanean, batik bat, arazoari soluzioa jendeak, herritarrok, eman behar diogula diot. Horretarako urte asko beharko dugula uste dut. Konponketa edo «arreglo» esaten dudanean, erregelak edo joko arauak ezarri behar ditugula diot. Ideologia edota alderdi guztiek joko arau bat adostu behar dugu »instituzio edo autogobernu baten barruan» gure bizitzan joko politiko arautu bat ezartzeko. Adibidez, Ibarretxek «Plan honekin bakea, Euskadiren subiranotasuna, Euskadiren tokia Europan eta Espainian lortuko dugu», dio. Sozialistentzat hori ipuin bat da. Gure helburua txikiagoa da baina garrantzizkoagoa. Hau da, lehen-lehenik denon artean arau batzuk adostu eta onartu behar ditugu. Arau horietatik zer aterako den inork ez daki. Kontua, ordea, ez da Euskal Herriari marko politiko itxi bat ematea, neurri demokratikoak ezartzea baizik, ondoren jendeak erabaki dezan. Eta horretarako denbora behar baldin bada, har dezagun denbora. Zentzu horretan, Ibarretxe Planaren aurrean, gauza batzuetan »Arnaldo Otegik esaten duenaren arabera» hurbilago gaude Batasunatik EAJtik baino. Jakina, politikaren gauza askotan askoz urrunago gaude, beste leku batean.

Adibidez, Espainiako sistema politikoa bide federal batean jartzea izan daiteke Extremadura, Andaluzia edo Kataluniako arazoak konpontzeko irtenbidea. Baina Euskadik dituen arazoak ez dira Estatu Federal batekin soluzionatzen. Gainera, euskal arazoa konpontzeko ez da aldaketa horren zain egon beharrik. Konstituzioak Euskadirentzat nahiz Nafarroarentzat neurri batzuk aurreikusita ditu: Eskubide Historikoak. Euskal arazoa eta Espainiako Estatuaren ereduaren arazoa ez dira lotu behar. Biak erlazionatzea normala bada ere, komenigarria litzateke biak ez nahastea.

Bai. Izan beharko luke. Hauteskunde hauetan gobernu aldaketa baino zerbait sakonagoa gertatu da, dudarik gabe. Gainera, guretzat, euskaldunontzat, trantsizio hitzak beste esanahi bat dauka. Gaur egun, trantsizio hitzak Euskadin bakarrik du zentzua. Espainian duela hogeita bost urte egin zen hainbat gauza hemen egin gabe daudelako. Espainian ideologia guztiak eta estatu eredua onartu ziren. Euskal Herrian, berriz, gizartearen zati bat kanpoan geratu zen. Gizarte horri bizkar emanda bizi gaitezke, baina errealitate hori ukaezina da. Gaur ez bada, bihar, bestela etzi, baina egunen batean errealitate sozial hori integratu beharko dugu politikaren joko arauetan.

Rodriguez Zapatero presidentea izendatzean baldintza politikoak aldatu dira. Baina, zerbait benetan eta serio egiteko ezker abertzaleak pauso batzuk eman behar ditu. Ezin da denboran iraun besteei alda daitezela esanez. Hau da, erabakiak eta soluzioak besteok bila ditzagun, haiek ezer egin eta ezer aldatu gabe. Joko arau berriak sortzeko ezker abertzaleak eta ETAk pauso bat eman behar dute. Zentzu horretan, tregoarik gabe ez dago ezer egiterik.

Ez. Aukera bat dago, baina aukera baliatzeko pausoak azkar eman behar dira. Adibidez, Iraketik tropak une honetan ekarri izan ez balira, beharbada, hemendik hiru hilabetera ez ziren etorriko. Nazioarteko presioak direla, eta abar... Bere garaian, NATOren gaiarekin gertatu zena, adibide bat da. Euskal arazoarekin ere antzekoa da. Pausoak azkar ematen ez badira aukera galduko da. Politikan bideak azkar ixten dira, errutinek eta presioek agintzen dute. Bien bitartean, PP bizi duen kinka larritik ateratzen hasiko da…

Jendeak pentsatzen badu EAJrekin hitz egingo dugula eta joan den hamarkadan egin genuen politika egin, zeharo oker dago. EAJrekin ez dago inolako aliantza gauzatzerik. Guk ez dugu EAJrekin Gobernua osatuko Lehendakaria gurea ez bada, gutxienez. Gainera, EAJrekin bat eginez gero, EITB ez litzateke EAJren mende egongo gizartea bere mesederako jartzeko eta babesa duen gobernu bat osatzeko. Eskema hori baztertua dugu erabat. Orduan, nahiz eta bide luzea izan, gu gure alternatiba sortzen ahaleginduko gara. Datozen hauteskundeak irabazten ez baditugu, hurrengoetan saiatuko gara. Bitartean oposizioan egongo gara, eta Gobernua lagundu behar badugu lagunduko dugu, baina Gobernutik kanpo. Euskadik daukan arazoetako bat EAJ 25 urtez gobernuan egotea da. Hemen »Katalunian bezala» EAJren alternatiba bat behar da.

Ibarretxe Plana mantentzen den bitartean ez. Ibarretxe Plana hauteskundeetarako bandera hutsa da, Batasunaren botoak irabazteko estrategia bat. Tontoenak ere badaki EAJk alderdi sozialistarekin hitz egin nahi badu, ez duela zazpi lurraldeez edo autodeterminazioaz hitz egingo. Plana ez dago sozialistekin paktatzeko egina. Eta, beharbada, ezta Batasunarekin ere. Plana EAJ gizartearen aurrean erradikalizatu dela adierazteko da.

Eusko Jaurlaritza izugarri manipulatzen ari da gai hau. Gu prozesu eta eztabaidan ari gara hasieratik. Lehenak izan ginen proposamenak egiten, «Estatutu gehiago» lemapean. Gernikako Estatutuaren gaurkotasuna, balioa eta betebeharra aldarrikatu ditugu. Hirukoak, aldiz, gure proposamena baztertu du. Aldi berean, Ibarretxe Planari emendakin orokorra aurkeztu diogu Eusko Legebiltzarrean. Berau ere baztertu da. Noski, ez dugu emendakin partzialik aurkeztu, guretzat hitz baten edo artikulu baten aldaketa egiteak funtsik ez duelako. Desberdintasunak hori baino sakonagoak dira. Gobernuak esaten du ez dugula parte hartu prozesuaren eztabaidan. Ez da egia. Haien ustez, emendakin partzialak ez aurkeztea eztabaidan parte ez hartzea da. Hirukoak emendakin zehatzak nahi ditu, baina legez ez gaude horretara behartuta. Haiek beren nahia betetzea nahi dute.

Gizarte Segurantzari buruz bi interpretazio izan dira hasiera-hasieratik. Gernikako Estatutuak Gizarte Segurantza «hitzarmen» bidez gauzatuko dela dio, EAJk «hitzarmen» hitzak «kontzertua» esan nahi duela dio. Estatutua negoziatu zutenek, Madrilgoen aldetik, «hitzarmen» jarri zuten eta ez «kontzertua». Beraz, hasteko, hori da Estatutuaren erreforman argitu beharreko puntu bat. Eta badira beste asko ere. Estatutua onartu zenean ez ginen Europan. Hortaz, EAEk Europan duen lekua ere ikusi behar da. Gernikako Estatutuan, orokorki, ez daude garbi negoziatzeko moduak. Bi parteen arteko akordioa behar da, baina lehenik ez badugu negoziatzeko akordioa zehazten ez ditugu desadostasunak gaindituko. Horregatik, guk, Ibarretxek ez bezala, ez dugu testu bat aurkeztu nahi. Guk Katalunian egin duten bezala egin nahi dugu. Lehenik Estatutua aztertu nahi dugu, zertan ez duen funtzionatu zehazteko eta gero erreforma hasteko.

Baliteke. Baina hasteko, Katalunian Estatutuaren erreforma ez zuen bertako Gobernuak hasi, Kataluniako Parlamentuan sortutako ponentzia baten bidez baizik. Estatutua erreformatzeko oinarrizko zortzi puntu onartu ziren. Legealdi honetan segida eman zaio eta Gobernuak berak ez duela testurik aurkeztuko esan du. Alderdi politikoen esku utzi du erreforma. Hori da guk lehenesten dugun prozedura eta eskema.

Gure ustez, abstrakzioetan, doktrinetan eta ideologietan sartzen bagara ez dago irtenbiderik. Abertzaleek beti pentsatuko dute Euskal Herriak erabakitzeko eskubidea duela, esparru propio behar duela, erabakitzeko subjektua dela... Guk, berriz, esparru hori Espainiaren barruan ikusten dugu. Orduan, ahal bada, guk eskema hori baztertu beharra ikusten dugu. Edonola ere, Kataluniako Estatutuaren erreformarako testuaren oinarrietan «Katalunia nazioa dela» esaten da. Guk ez dugu arazorik horrelako aitorpenik egiteko. Baina, noski, alderdi bakoitzarentzat nazioa zer den eztabaidatzen hasten bagara, bakoitzak bere doktrina mahaiaren gainean jartzen badu, behin ere ez gara akordio batera ailegatuko.

Bi bide desberdin erabili direlako. Ibarretxe bere proiektua "saltzen" ari da guztion diruarekin, Gobernuan duen nagusitasuna baliatuz. Hau da, EAJk bere proiektua ezarri du mahai gainean. Besteok ez dugu aukera bera izan. Prozedurak eta bere sakonean erabiltzen ari den filosofiak ere badu garrantzia. Marko juridiko berriak paktuaren emaitza izan behar du. EAJ, ordea, eztabaida politiko berri honetan balizko paktu berria tresna politiko bezala erabiltzen ari da.

Distentsioak badu bere zentzua. Baina, kontuz, hitzak berehala higatzen dira. Zapaterok borondate berria azaldu dezake eta gauza asko aldatu ere, baina Espainiako politika aldatuko da baldin eta hemen, euskaldun guztion artean zerbait berri egiten badugu. Bestela nekez.

Terrorismoaren aurkako Itunak nahiz Alderdien legeak ETAren eta ezker abertzalearen eboluzioaren arabera eboluzionatuko dute, argi eta garbi. Guri, euskal sozialistoi, gustatuko litzaiguke prozesu horretan laguntzea, Madrilen dugun eragin gutxi edo askorekin. Baina noski, ETAk ez badu ulertzen berak ere zerbait egin behar duela oso zaila da bide berri bati ekitea. Beraiek ere keinu bat egin behar dute.

Guretzat deserosoa da, nahiz eta legea guk defendatu behar izan dugun. Garbi dago, guk nekez lortuko dugu toki handiago bat politikan EAJk ez badu ezker abertzalearen kontrapisurik. Ezker abertzalea botoak galtzen joan da EAJren mesederako. Horregatik bakarrik ez zaigu legea interesatzen. Nolanahi ere, legea ez zen egin kalkulu politikoen arabera.

ETAren historiaren amaiera iritsi dela ikusten dugu. Ez bakarrik Madrilgo Gobernu berriak aukera berriak zabaldu ditzakeelako. Terrorismoa, fundamentalismo erlijioso edo islamistaren tresna bihurtu da munduaren eboluzioan. Terrorismo hau ez da soilik Espainiaren aurkakoa, euskaldunon aurka ere badago. Fenomeno horrek ETAren terrorismoa are gehiago deskalifikatzen du. Madrilgo sarraskiak nazio baten sentimenduan ere badu eragina. Orduan, oso zail ikusten dugu ETAk orain arte aritu den estrategian jarraitzea. Gure ustez, egoera hau oso egokia da indar independentista bat sendotzeko. ETAk gogoeta egin eta pauso bat ematen saiatu behar luke. Baldintzak badaude-eta.

Garbi esateko: Euskadin bigarren trantsizioak ez du zentzurik, bakerik lortzen ez bada. Bestela esanda: Ibarretxe Planak ez badu bakerik lortzen eta ezker abertzalea sisteman integratzen, ez du merezi beste ezer egiteak. Ondo gaude daukagun Estatutuarekin. Madrilgo Gobernuak aldaketa handi samarra ematea lortu nahi badugu, politikan arriskatu beharra dago. Eta hori ez da EAJri mesede egiteko, Euskal Herrian dugun arazoa gainditzeko baizik.

Bai. Hori bera.