Harrizko erraldoien euskal testigantzak

  • Euskal mendizaletasunak alde anitz ditu, urte luzeotan izan diren mendizaleen aurpegiak beste. Horren harira, «Euskal mendizaletasunaren historia, 100 urtetik gora» erakusketa dago ikusgai Bilbon. Mendizaletasunaren museoaren proiektua ere abian da dagoeneko. Hona hemen, gailurrekiko euskaldunen grinaren historiaren errepasoa.

2004ko martxoaren 07an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Tontorrak beti izan du xarma. Euskaldunak normaltasunez, baina derrigorrezko errespetuz izan dira gailurrekiko elkarbizitzan. Menditarrak izan direlako tradizioz. Euskal Herria bera ibaien arabera mugatua zegoen hastapenean, mendiak beronen zelatari zirela.

Aitzindariak

Euskal mendizaletasunaren erroak XIX. mendearen bigarren erdialdean aurki ditzakegu. Espiritu zientifikoak bultzatuta, zenbait euskaldun ezagunek gailurretarako bidea egin zuen. Antonie d'Abbadie lapurtarrak kasu, 1847an Etiopiako Ras Dashen (4.600m) igo zuen azterketa topografikoak egiteko. Jean-Pierre Armand David herrikideak aldiz, 1869an panda erraldoia antzeman zuen Tibeten. Hong-Chan igotzea lortu zuen, Moupin eskualdeko mendirik altuena (5.000 bat metro).

Aurreneko alpinista horiek noski, gizonezkoak eta dirudunak ziren. Aneto gailurra erdietsi zuen lehenengo euskalduna berbarako, Fernando Luis Ybarra izan zen, Bizkaiko goi klaseko gizona (1869an).

Mendizaletasunaren zinezko espiritua baina, XX. mendearen bueltan piztu zen, hiritarren artean natura eta kirolarekiko interesa isiotu zenean. Abertzaletasunak ere indarra eman zion mugimenduari. 1876an, Areatza herritik irten zen aurreneko Gorbeiako espedizioa.

Elkarteen garrantzia

Mendizaletasuna ordea, usu izan da kolektiboa, taldekakoa. Ez da harritzekoa bada, 20ko hamarkadarako mendi elkarte andana egotea jada. Horren adibide ditugu, Club Deportivo Bilbao, Basauriko Baskonia Mendi Taldea, Unión Deportiva Alavesa edo Sociedad Deportiva Jolastokieta. Taldeok Euskal Mendizale Federakundearekin hartu zuten beharrezko arnasa. Federazioa 1924an sortu zen Elgetan (2.635 federatu, emakumezko asko tartean) honako helburuekin: ibilaldiak bultzatu, tokien erregistroa osatu, natura zaindu eta heziketa osagarria eman.

Halaber, egia da izen handiak izan zirela euskal mendizaletasunaren aurreneko urte haietan. Horietako bat dugu Antxon Bandres, mendiko ekintzen asmatzaile izenda dezakeguna, bera izan zen Euskal Mendizale Federazioaren sortzaile eta bultzatzaile nagusia. 1926an Mont Blanc mendia zapaldu zuen, hori erdiesten lehen euskalduna zen. Ezin ahaztu, Andrés Espinosa. Esploratzaile eta dibulgatzaile lanetan aparta, Bulneseko Naranjo bakarrik igo zuen eta Mont Blanc edo Cervino bezalako tontorrak kateatu zituen. Himalayarako bidea ere bakarrik egin zuen, Kangchenjunga igotzen saiatu zen, baina Indiako agintari britainiarrek ez zioten baimenik eman. Ángel Sopeñaren izena ere ez da berehalakoan ahantziko. Eskalatzaile gogotsua, 1924an Pico del Fraile orratza igo zuen berak bakarrik. Sopeña izan zen mendi eskolaren bultzatzaile eraginkorrena. Xebe Peñak berriz, tontorretan ibiltzeko beste modu bat bazela erakutsi zuen. Lau katedralak zeharkaldia (Hego Euskal Herriko lau hiriburuak) egin zuen lau egun eskasetan 1953an. Bera izan zen Aconcagua igotzen saiatu zen aurrenekoa. 66 urterekin ere, txirringaz joaten zen mendira.

Eskiatzeko zaletasuna ere 20ko hamarkadan ernatu zen. Tolosa aldean, paper industria garatzera etorri ziren familia norvegiarren eskutik sortu ere. Arras ohikoa zen Aralarren taula baldar batzuen gainean jendea irristatzen ikustea.

Oztopo eta ezbeharrak

Indartsu hasi zen elkarte eta federazioaren martxa, 36ko Gerrak eta geroko egoera politikoak ostera, mendizaletasunaren sarea zatitu zuten. 40ko hamarkadan, Espainiako Mendi Federazioaren menpe geratu zen euskalduna. Garai hartan ugaritu ziren mendi elkarteak. Ekintza kolektibo gehiago antolatzen hasi ziren (martxa arautuak, txangoak...), indarrean zen erregimen politikoak traba anitz jartzen bazituen ere. 40ko hamarkadan mendizaletasuna teknikoago bilakatu zen, orduantxe jaio ziren mendi eskolak. Lehenengo eskalada ikastaroa esaterako, Atxarten eskaini zuen 1946an ENAMek (Euskal Herriko Mendi Eskolak).

50eko hamarkada tontor garaien aroa izan zen, zorigaitza tartean zela. Izan ere, 1953an lau alpinista euskaldunek istripua izan zuten Mont Blanc-en. Ezbeharrak euskal mendizaleen kontzientzia piztu zuen. Beldurra airean zela, 60ko hamarkada arte ez zen marka berririk izan. Afrika eta Amerikako mendiak orduantxe zapaldu zituzten euskaldunek. 1967an, lau lurraldeetako zazpi mendizalek Andeetarako bidea egin zuten, Quebrada Honda-ra hain zuzen ere. Ekipo baldarrarekin joan eta egindako merituagatik Espainiar Federazioak urrezko domina eman zion taldeari. Zorionak ez zuen luzaro iraun ordea, ikurrina tontorrean erakustearren mendizale batzuk atxilo hartu zituzten eta Juan Ignacio Lorente espedizio burua auziperatu.

Planetako muinik garaienak

Euskaldunen mendi egarriak Himalaya izan zuen helburu 70 eta 80ko hamarkadetan. 1979an, lehen 8.000koa lortu zuten Iñaki Aldaia, Gregorio Plaza eta Xabier Garaioak, Dhaulagiri zapalduz. Everest lehenago izan zuten amets euskaldunek: 8.848 metrokoa igotzeko aurreneko ahalegina 1974an egin baitzuten euskaldunek (Tximist espedizioak, hain zuzen). Garai hartan, munduan 38 alpinistek zuten tontor hura erdietsita. Euskal mendizaleek ez zuten lortu, baina ez zuten amore eman. Baimen eta dirua berriz bilduta, gailurra 1980an lortu zuen Martin Zabaletak. Ordurako, ludian 100 lagunek zuten han egon izanaren ohorea. Tontor desiratua eta gero etorri ziren Makalu (1984an Kike de Pablok eta Mari Abregok), K2 (1986an, Josema Casimirok eta Mari Abregok) edo Kangchenjunga (1988an, Zabaletak berak). Ondoren, Lhotse (1995, Felix eta Alberto Iñurrategik) edo Manaslu (1997, Juan Oiartzabal, Iñaki Kerejeta, Koke Lasa eta Natxo Fernandezek). Honenbestez, munduan herri gutxik dituzte hamalau 8.000koak igo dituzten bi mendizale.

Azken hogei urteak

Eskaladan ere, 80ko hamarkadan izan zen loraldia. Katu oinak sasoi hartan zabaldu ziren. Orduantxe eskalatu zituzten euskaldunek Pakistango Baltoro hormak, Txileko Patagoniakoak edo Antartida bertakoak. Gerora, Josune Bereziartu edo Pou anaiak izan ziren notizia.

Ordudanik gaurdaino, izen anitz idatzi dira euskal mendizaletasunaren historian. Zorigaitzak tindaturik batzuk (Felix Iñurrategi Gasherbrum II jaisten ari zela zendu zen 2000.ean), halere, gure mendizaleek tontorren ametsari eutsi diote, eta ziurrena, hala egingo dute etorkizunean ere.

Mendizaletasunaren museoaren aurrekaria?
Duda zuen Santiago Yaniz argazkilari eta kazetariak BBK-k mendizaletasunari buruzko erakusketa egiteko aretoa eskaini zionean. Ez zekien hura betetzerik izango zuenentz. Kontua da, kasik lau urtez gaiaren inguruko materiala biltzen egon ondoren, txiki geratu zaiola Bilboko gela. Ehunka dira martxoaren 6a arte ikusgai direnak: Iñurrategi anaiek Everest oxigeno gabe igo zuteneko ekipoa, Euskal Mendizaleen Federazioa sortzeko bilera iragartzeko kartela, euskaldunak Mont Blanc aurrenekoz igo zuteneko argazkia, 20ko hamarkadako iltzedun botak... Nabarmentzeko modukoa da, erakusketako komisario Santiago Yanizen ustetan, Ángel Sopeñaren txokoa: "Erakusleiho oso bat jarri dugu bere gauzekin, batzuk oso zaharrak dira, gainera ez genuen halakorik lortzea espero". Zenbaitetan, ez baita samurra izan jendeak bere mendiko materiala uztea: "Askori erreparoa ematen zion etxean ondo gordeta zuen hori lagatzea, ederki zainduko genien hitza behar zuten, horretan Euskal Museoaren babesa izan dut", diosku Yanizek. Izan ere, erakusketa antolatzeko orduan, Euskal Museoa alde teknikoaz arduratu da, BBK berriz, aretoaz eta arlo ekonomikoaz.
Erakusketa Euskal Herriko beste leku batzuetan egongo dela baieztatu digu Santiago Yanizek: "Iruñean maiatzean izango da, Gasteiz eta Irundik ere interesa agertu dute". Mendizaletasunaren museoaren proiektua ere abian da: "Aspalditik dago asmoa, baina orain bada pertsona bat horretan lanean. Elgetan egokia den eraikuntza ere badago", dio Yanizek.

Egon bazeuden, izan badira
Bada Euskal mendizaletasunaren historia, 100 urtetik gora erakusketan, ezezagunei eskainitako tarte bat. Asko izan direlako historian hizki handitan agertu gabe, zaletasun honetan jardun dutenak. Maiz gertatzen da halakoetan, emakumeak izengabeen txoko horretan aurkitzea. Euskal mendizaletasunak aldiz, baditu kolore morez idatzitako izenak. Hor dugu esaterako, Isabel Ruiz de Arkaute, gure emakume mendizaleen artean, Pirinioetako tontorretara igo zen lehena (20ko hamarkada). Edo Maritxu Bilbao eskiatzaile aparta, 1955ean Sallent-Benasque zeharkaldia egin zuena 11 egunetan. Baita Loli Lopez eskalatzailea ere, Vignemale-ko Couloir de Gaube izotz tximinia eta Cervino mendia eskalatzen lehen emakume euskalduna (1958an). Elkarteetan ere, hastapenetik izan dira emakumeak, bereziki 40ko hamarkadatik aurrera.
Gaur egungoen artean, Edurne Pasaban, 8.000ko bat zapaltzen lehenengo emakume euskalduna (sei egin ditu) edo Josune Bereziartu 9-a zailtasuna (Suitzako Bain de sang famatua) egiten munduko lehen emakumea.


Azkenak
2025-07-29 | Gedar
609 langile kaleratuko dituzte Ezkirozko BSHn

Plantillak baiezkoa eman dio aurreakordioari, eta, printzipioz, urte hau amaitzean itxiko dute fabrika.


Gasteizko lorezainek lau hilabete bete dituzte greban, Jaurlaritza eta Enviser enpresa aurrean manifestazioa eginda

Gasteizko lorezainen grebak lau hilabete bete ditu, langileek salatu dute Enviser enpresak eta Gasteizko Udalak blokeatu dutela auzia, bilera berririk ez dutelako egin uztailaren 7tik. 


Álvaro Uribe Kolonbiako presidente ohia errudun jo dute iruzurra eta eroskeriagatik

2002 eta 2010 artean Kolonbiako presidente izan zenari gutxienez lau eta zortzi urte arteko espetxe zigorra ezarri diezaiokete. Auzitegi Gorena 2018an hasi zen ikertzen Uribe, Ivan Cepeda senatari ezkertiarrak jarritako salaketa batean lekuko ziren hainbat paramilitarri... [+]


Israeldar kolono batek ‘No Other Land’ dokumentala grabatzen lagundu zuen aktibista palestinar bat hil du Zisjordanian

Yinon Levi izeneko kolonoak Odeh Hadalin aktibista hil du Zisjordania hegoaldean. 'No Other Land' dokumentala grabatzen lagundu zuen Hadalin, dokumental onenaren Oscar saria irabazi zuen martxoan. Kolono hiltzailea palestinar lurraldeak okupatzeagatik AEBetako zigor... [+]


2025-07-29 | Mikel Aramendi
Analisia
Kanbodia eta Thailandia, gerra-plantak egiten?

Arma astunekin elkarri erasoka lau egun eman ondoren, baldintzarik gabeko su-etena adostu dute Kanbodiak eta Thailandiak, Malaysiaren bitartekaritzarekin, Kuala Lumpurren egin duten aurrez aurrekoan. Ezingo dute akabera hori ikusi bonbardaketetan, alde batean zein... [+]


Euskal diaspora elkartuko da Boisen, eta jendetsua izatea espero dute

AEBetako Idaho estutako Boise hiriburuan ospatuko dute euskal kultura ezagutarazteko, eta euskal diaspora batzeko. Hainbat ekitaldi egingo dituzte uztailaren 29tik abuztuaren 3ra arte.


Gurasotasun baimena 16 astetik 17ra luzatuko du Espainiako Gobernuak, eta 32 aste gurasobakarrentzat

Astearte honetako gobernu bileran onartuko dute PSOEk eta Sumarrek, akordioa iragarri baitute. Neurria "berehala" ipiniko dela indarrean jakinarazi dute.


Astebeteko liskarren ondoren, Thailandiak eta Kanbodiak su-eten akordio bat sinatu dute

Duela astebete, bien arteko mugan Thailandiako eta Kanbodiako tropak elkarri eraso egiten hasi ziren, Frantziaren kolonizazio aldian jatorria duen gatazka berpiztuta. Bi herrialdeek "berehalako eta baldintzarik gabeko" su-etena ezartzea adostu dute astelehenean, 35... [+]


Zuzenean eta zeharka 434.000 palestinar hil ditu Israelek 2023ko urritik, Gazako biztanleriaren %20, kalkulu baten arabera

The Lancet aldizkari ezagunak iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du Steven Donziger abokatu entzutetsu estatubatuarrak, The Lancet-en formula... [+]


Europa makurrarazi du Trumpek
AEBek Europako produktuei %15eko muga-zergak ipiniko dizkie, eta alderantziz ezer ere ez

Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]


Agur esan du Hatortxu Rockek, baina segida izango du abenduan: Aske jaialdia

Lau egunez Lakuntza milaka lagunez bete du Hatortxu Rockek. Aurtengo edizioak presoen aldeko jaialdiaren bideari amaiera eman dio. Hala ere, abenduak 27rako jaialdi berria iragarri dute: Aske.


Gosez hiltzen ari gara

Nire gorputza erortzen ari da. Ama kolapsatzen ari da nekeak jota. Nire lehengusuak egunero jokatzen du bizitza laguntza pixka baten truke. Gazako haurrak gure begien aurrean hiltzen ari dira eta ezin diegu lagundu.


Octavio Alberola zendu da, Donostian Franco hiltzen saiatu zen anarkista

1962ko udan, CNT Francisco Franco diktadorea hiltzen saiatu zen Donostian, ETAren laguntzarekin. Octavio Alberola anarkistak koordinatu zuen ekintza, baina huts egin zuten.


Eguneraketa berriak daude