Harrizko erraldoien euskal testigantzak

  • Euskal mendizaletasunak alde anitz ditu, urte luzeotan izan diren mendizaleen aurpegiak beste. Horren harira, «Euskal mendizaletasunaren historia, 100 urtetik gora» erakusketa dago ikusgai Bilbon. Mendizaletasunaren museoaren proiektua ere abian da dagoeneko. Hona hemen, gailurrekiko euskaldunen grinaren historiaren errepasoa.

2004ko martxoaren 07an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Tontorrak beti izan du xarma. Euskaldunak normaltasunez, baina derrigorrezko errespetuz izan dira gailurrekiko elkarbizitzan. Menditarrak izan direlako tradizioz. Euskal Herria bera ibaien arabera mugatua zegoen hastapenean, mendiak beronen zelatari zirela.

Aitzindariak

Euskal mendizaletasunaren erroak XIX. mendearen bigarren erdialdean aurki ditzakegu. Espiritu zientifikoak bultzatuta, zenbait euskaldun ezagunek gailurretarako bidea egin zuen. Antonie d'Abbadie lapurtarrak kasu, 1847an Etiopiako Ras Dashen (4.600m) igo zuen azterketa topografikoak egiteko. Jean-Pierre Armand David herrikideak aldiz, 1869an panda erraldoia antzeman zuen Tibeten. Hong-Chan igotzea lortu zuen, Moupin eskualdeko mendirik altuena (5.000 bat metro).

Aurreneko alpinista horiek noski, gizonezkoak eta dirudunak ziren. Aneto gailurra erdietsi zuen lehenengo euskalduna berbarako, Fernando Luis Ybarra izan zen, Bizkaiko goi klaseko gizona (1869an).

Mendizaletasunaren zinezko espiritua baina, XX. mendearen bueltan piztu zen, hiritarren artean natura eta kirolarekiko interesa isiotu zenean. Abertzaletasunak ere indarra eman zion mugimenduari. 1876an, Areatza herritik irten zen aurreneko Gorbeiako espedizioa.

Elkarteen garrantzia

Mendizaletasuna ordea, usu izan da kolektiboa, taldekakoa. Ez da harritzekoa bada, 20ko hamarkadarako mendi elkarte andana egotea jada. Horren adibide ditugu, Club Deportivo Bilbao, Basauriko Baskonia Mendi Taldea, Unión Deportiva Alavesa edo Sociedad Deportiva Jolastokieta. Taldeok Euskal Mendizale Federakundearekin hartu zuten beharrezko arnasa. Federazioa 1924an sortu zen Elgetan (2.635 federatu, emakumezko asko tartean) honako helburuekin: ibilaldiak bultzatu, tokien erregistroa osatu, natura zaindu eta heziketa osagarria eman.

Halaber, egia da izen handiak izan zirela euskal mendizaletasunaren aurreneko urte haietan. Horietako bat dugu Antxon Bandres, mendiko ekintzen asmatzaile izenda dezakeguna, bera izan zen Euskal Mendizale Federazioaren sortzaile eta bultzatzaile nagusia. 1926an Mont Blanc mendia zapaldu zuen, hori erdiesten lehen euskalduna zen. Ezin ahaztu, Andrés Espinosa. Esploratzaile eta dibulgatzaile lanetan aparta, Bulneseko Naranjo bakarrik igo zuen eta Mont Blanc edo Cervino bezalako tontorrak kateatu zituen. Himalayarako bidea ere bakarrik egin zuen, Kangchenjunga igotzen saiatu zen, baina Indiako agintari britainiarrek ez zioten baimenik eman. Ángel Sopeñaren izena ere ez da berehalakoan ahantziko. Eskalatzaile gogotsua, 1924an Pico del Fraile orratza igo zuen berak bakarrik. Sopeña izan zen mendi eskolaren bultzatzaile eraginkorrena. Xebe Peñak berriz, tontorretan ibiltzeko beste modu bat bazela erakutsi zuen. Lau katedralak zeharkaldia (Hego Euskal Herriko lau hiriburuak) egin zuen lau egun eskasetan 1953an. Bera izan zen Aconcagua igotzen saiatu zen aurrenekoa. 66 urterekin ere, txirringaz joaten zen mendira.

Eskiatzeko zaletasuna ere 20ko hamarkadan ernatu zen. Tolosa aldean, paper industria garatzera etorri ziren familia norvegiarren eskutik sortu ere. Arras ohikoa zen Aralarren taula baldar batzuen gainean jendea irristatzen ikustea.

Oztopo eta ezbeharrak

Indartsu hasi zen elkarte eta federazioaren martxa, 36ko Gerrak eta geroko egoera politikoak ostera, mendizaletasunaren sarea zatitu zuten. 40ko hamarkadan, Espainiako Mendi Federazioaren menpe geratu zen euskalduna. Garai hartan ugaritu ziren mendi elkarteak. Ekintza kolektibo gehiago antolatzen hasi ziren (martxa arautuak, txangoak...), indarrean zen erregimen politikoak traba anitz jartzen bazituen ere. 40ko hamarkadan mendizaletasuna teknikoago bilakatu zen, orduantxe jaio ziren mendi eskolak. Lehenengo eskalada ikastaroa esaterako, Atxarten eskaini zuen 1946an ENAMek (Euskal Herriko Mendi Eskolak).

50eko hamarkada tontor garaien aroa izan zen, zorigaitza tartean zela. Izan ere, 1953an lau alpinista euskaldunek istripua izan zuten Mont Blanc-en. Ezbeharrak euskal mendizaleen kontzientzia piztu zuen. Beldurra airean zela, 60ko hamarkada arte ez zen marka berririk izan. Afrika eta Amerikako mendiak orduantxe zapaldu zituzten euskaldunek. 1967an, lau lurraldeetako zazpi mendizalek Andeetarako bidea egin zuten, Quebrada Honda-ra hain zuzen ere. Ekipo baldarrarekin joan eta egindako merituagatik Espainiar Federazioak urrezko domina eman zion taldeari. Zorionak ez zuen luzaro iraun ordea, ikurrina tontorrean erakustearren mendizale batzuk atxilo hartu zituzten eta Juan Ignacio Lorente espedizio burua auziperatu.

Planetako muinik garaienak

Euskaldunen mendi egarriak Himalaya izan zuen helburu 70 eta 80ko hamarkadetan. 1979an, lehen 8.000koa lortu zuten Iñaki Aldaia, Gregorio Plaza eta Xabier Garaioak, Dhaulagiri zapalduz. Everest lehenago izan zuten amets euskaldunek: 8.848 metrokoa igotzeko aurreneko ahalegina 1974an egin baitzuten euskaldunek (Tximist espedizioak, hain zuzen). Garai hartan, munduan 38 alpinistek zuten tontor hura erdietsita. Euskal mendizaleek ez zuten lortu, baina ez zuten amore eman. Baimen eta dirua berriz bilduta, gailurra 1980an lortu zuen Martin Zabaletak. Ordurako, ludian 100 lagunek zuten han egon izanaren ohorea. Tontor desiratua eta gero etorri ziren Makalu (1984an Kike de Pablok eta Mari Abregok), K2 (1986an, Josema Casimirok eta Mari Abregok) edo Kangchenjunga (1988an, Zabaletak berak). Ondoren, Lhotse (1995, Felix eta Alberto Iñurrategik) edo Manaslu (1997, Juan Oiartzabal, Iñaki Kerejeta, Koke Lasa eta Natxo Fernandezek). Honenbestez, munduan herri gutxik dituzte hamalau 8.000koak igo dituzten bi mendizale.

Azken hogei urteak

Eskaladan ere, 80ko hamarkadan izan zen loraldia. Katu oinak sasoi hartan zabaldu ziren. Orduantxe eskalatu zituzten euskaldunek Pakistango Baltoro hormak, Txileko Patagoniakoak edo Antartida bertakoak. Gerora, Josune Bereziartu edo Pou anaiak izan ziren notizia.

Ordudanik gaurdaino, izen anitz idatzi dira euskal mendizaletasunaren historian. Zorigaitzak tindaturik batzuk (Felix Iñurrategi Gasherbrum II jaisten ari zela zendu zen 2000.ean), halere, gure mendizaleek tontorren ametsari eutsi diote, eta ziurrena, hala egingo dute etorkizunean ere.

Mendizaletasunaren museoaren aurrekaria?
Duda zuen Santiago Yaniz argazkilari eta kazetariak BBK-k mendizaletasunari buruzko erakusketa egiteko aretoa eskaini zionean. Ez zekien hura betetzerik izango zuenentz. Kontua da, kasik lau urtez gaiaren inguruko materiala biltzen egon ondoren, txiki geratu zaiola Bilboko gela. Ehunka dira martxoaren 6a arte ikusgai direnak: Iñurrategi anaiek Everest oxigeno gabe igo zuteneko ekipoa, Euskal Mendizaleen Federazioa sortzeko bilera iragartzeko kartela, euskaldunak Mont Blanc aurrenekoz igo zuteneko argazkia, 20ko hamarkadako iltzedun botak... Nabarmentzeko modukoa da, erakusketako komisario Santiago Yanizen ustetan, Ángel Sopeñaren txokoa: "Erakusleiho oso bat jarri dugu bere gauzekin, batzuk oso zaharrak dira, gainera ez genuen halakorik lortzea espero". Zenbaitetan, ez baita samurra izan jendeak bere mendiko materiala uztea: "Askori erreparoa ematen zion etxean ondo gordeta zuen hori lagatzea, ederki zainduko genien hitza behar zuten, horretan Euskal Museoaren babesa izan dut", diosku Yanizek. Izan ere, erakusketa antolatzeko orduan, Euskal Museoa alde teknikoaz arduratu da, BBK berriz, aretoaz eta arlo ekonomikoaz.
Erakusketa Euskal Herriko beste leku batzuetan egongo dela baieztatu digu Santiago Yanizek: "Iruñean maiatzean izango da, Gasteiz eta Irundik ere interesa agertu dute". Mendizaletasunaren museoaren proiektua ere abian da: "Aspalditik dago asmoa, baina orain bada pertsona bat horretan lanean. Elgetan egokia den eraikuntza ere badago", dio Yanizek.

Egon bazeuden, izan badira
Bada Euskal mendizaletasunaren historia, 100 urtetik gora erakusketan, ezezagunei eskainitako tarte bat. Asko izan direlako historian hizki handitan agertu gabe, zaletasun honetan jardun dutenak. Maiz gertatzen da halakoetan, emakumeak izengabeen txoko horretan aurkitzea. Euskal mendizaletasunak aldiz, baditu kolore morez idatzitako izenak. Hor dugu esaterako, Isabel Ruiz de Arkaute, gure emakume mendizaleen artean, Pirinioetako tontorretara igo zen lehena (20ko hamarkada). Edo Maritxu Bilbao eskiatzaile aparta, 1955ean Sallent-Benasque zeharkaldia egin zuena 11 egunetan. Baita Loli Lopez eskalatzailea ere, Vignemale-ko Couloir de Gaube izotz tximinia eta Cervino mendia eskalatzen lehen emakume euskalduna (1958an). Elkarteetan ere, hastapenetik izan dira emakumeak, bereziki 40ko hamarkadatik aurrera.
Gaur egungoen artean, Edurne Pasaban, 8.000ko bat zapaltzen lehenengo emakume euskalduna (sei egin ditu) edo Josune Bereziartu 9-a zailtasuna (Suitzako Bain de sang famatua) egiten munduko lehen emakumea.


Azkenak
Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


CAFek giza eskubideak errespetatzen dituela “baieztatu” beharko du, Belgikako kontratu milioiduna eskuratzeko

Beasaingo enpresak 1.695 milioi euroko kontratua lortu du Belgikako SNCB-NMBS tren konpainia publikoarentzat 54.000 plaza dituzten bagoiak egiteko. Baina aurretik, belgikar konpainiak eskatu dio bere jarduerek nazioarteko zuzenbidea eta giza eskubideak errespetatzen dituztela... [+]


Eguneraketa berriak daude