LEGUTIANO

  • Urtegiaren Hiria izenda daitekeena bidegurutze garran-tzitsu batean kokatzen da, bertatik Bizkaitik eta Gipuz-koatik Gasteiz aldera doazen bideak elkartzen baitira. Kokapen berezi honengatik leku desiratua izan da mendeetan zehar, historia zinez zirraragarriaz hornituta. Ahaide nagusien gerretan han altxatu zen Abendaño Ganboar familia boteretsuaren gaztelua eta 36ko gerraren gogortasuna bortizki pairatu zuen. Gerrak pasata, gaur egun lasaitasun osoa eskaintzen digun paradisu baten gisan agertzen zaigu. Ondoko urtegian hainbat kirol jarduera egin daiteke eta atsedenerako leku aparta bihurtu da, inguratzen duten mendi hurbilek ibiltzeko gogoa piztuz.


2003ko maiatzaren 18an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak


Hiriaren historia

Legutianoren existentziaren lehenengo aipamena Alfontso XI.a erregeak 1333. urtean emandako Errege Pribilegioan jasotzen da. Dokumentu honetan Legutiano hiri bihurtzen da Villarreal de Alava izena hartuz. Hala ere, hiria koroari lotuta egon zen 1371. urtera arte, urte hartan Legutiano Abendañoko jaunen eskuetan geratu baitzen. Honen ondorioz, hiriak ahaide nagusien gerra bortitza ezagutu zuen, Pedro Abendañokoa Ganboarren nagusia baitzen eta bertan gaztelua zuen. Hura suntsitzeko asmoz Gasteizetik abiatu zen Haroko kondea 1471n, baina Abendañokoen laguntzaz Bizkaitik etorritako tropek aurre egin zioten Arabako lautadan. Borrokak oso gogorrak suertatu ziren eta Haroko kondeak su-etena aldarrikatu zuen azkenean.

XVI. mendean hiria eta inguruko herrien arteko auziak ugari izan ziren: Santa Engrazia ibaiarengatik Zigoitiaren aurka eta Ketura mendiarengatik Otxandioren kontra, esaterako.

Eskalanteko kondesa, Abendañokoen azken ondorengoa 1504an hil zenean hiriak koroaren eskuetara pasatzea eskatu zuen. 1683an lortu zuen eskakizuna.

Bigarren karlistaldiaren garaian Legutianok 1.500 biztanle inguru zituen. 1875eko udan liberalek egindako sute handiak eta erasoak pairatu zituen.

1936ko gerran aldiz, Legutiano oso kokapen preziatua izan zen bi bandoetarako, Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba arteko bidegurutzea eta Gasteizen sartzeko giltza zelako. Gerra hasi zenean, eskualdeko errepublikanoek eta abertzaleek egoera kontrolpean hartu zuten. Gasteiz hartzeko bidean zihoazela, hiritik atera ziren tropa faxistek preso hartu zituzten. Honen ondoren hogeiren bat guardia zibil sartu ziren Legutianon, baina Kruzeta gainean egindako segada batean abertzaleek preso hartu zituzten, Legutiano errepublikazaleen eskuetara berriro pasatuz. Hala ere, herriak gutxi iraun zuen egoera horretan, Bilbotik etorritako tropa gutxi prestatuta zegoelako eta Alonso Vega koronelaren tropa nazionalisten erasoen aurrean Otxandio aldera erretiratu zelako. Geroago errepublikanoen aldetik Legutiano berreskuratzeko ahaleginak gogorrak izan baziren ere, hutsalak ere izan ziren. Ahalegin hauetan Legutianok bonbardaketa handiak pairatu zituen, San Blaseko eliza suntsiturik suertatuz, adibidez. Albertia mendia abertzaleek gotortu zuten, baina Goikoetxea kapitainaren traizioarengatik, nazionalak lubakien sistemaz jabetu ziren eta honela, 1937ko martxoaren 31n herria eskuratu zuten, abioiez eta artilleriaz bortizki erasotu ondoren. Borroka latz haietan hildako gudarien oroimena bizirik mantentzeko urtero egiten da Albertia mendian ekitaldi politikoa.


Hiria eta inguruko herrien monumentuak

Legutianon barna bisitaldia eginez berehala atzematen dugu Erdi Aroko hiriaren egitura. Hala ere, gaur egun antzinako egitura honetatik zutik dirauen elementua hiriaren sarrera da, behialean hiria inguratzen zuen harresiaren aztarna bakarra. Atari hau arku bikoizduna eta puntuduna da, zuzen herriko plazarako bidea emanez.

Legutianoko alde zaharrean euskal atlantiar tipologia duten baserri bikainak kontserbatu dira. San Blas eliza aldiz, eraberritu zuten gerra zibilean hondatuta suertatu ondoren.

Hiritik landa, ondare erromanikoaren zenbait adibide aurkitzen ditugu inguruko herrietan, aipagarriena Goiango Andre Mari baseliza eta Urrunagako San Juan Bataiatzailearen parrokia izanik.


Aisialdi eta kirol jarduerak

Urrunagako urtegiaren inguruan aisialdi eta kirolarekin lotutako hainbat jarduera sortu dira. Urtegiaren iparraldean, ia Otxandioko mugan, Nazioarteko Estropada Eremua eta Estropada Eskola daude. Handik hurbil, baina Aramaioko bidean, Kanterarretako begiratokian Legutianoko urtegiak eta inguruko mendien ikusmira zoragarria izango dugu, mendi hauen artean Gorbeia bereziki nabarmentzen delarik.

Urtegiaren ondoan bi atsedenleku egokitu dira, Sorgin-mendi eta Zabalain izenekoak. Bertan, mahai eta burruntziaz aparte, hondartzatxoak ere badira atseden apur baten bila doazen guztien gozamenerako.

Arrantza da arrakasta handia duen beste jarduera, Legutiano eta inguruko beste herrietatik jende ugari hurbiltzen delarik urtegira pieza preziatuak harrapatzeko asmoz.

Kirol lasai eta sofistikatuagoak maite dituenarentzat Larrabeako Golf Kluba inguru zoragarri batean dago, 18 zuloko ibilbidea eskainiz. Ibilbideak paisaia zoragarria zeharkatzen du, Albertia mendiaren magaleko baso, ibai eta larre artetik.

Legutiano bertatik mendi ibilbide errazak proposatzen dira, Albertia mendira edo Motxotegiko gailurrera, adibidez. Albertia begiratoki bikaina da Urrunaga, Albina edo Uribarri Ganboa urtegien gainean. Legutianotik sortzen den bideak harizti hostotsuak zeharkatzen ditu gailurrera iritsi arte. Lehen azaldu ditugun 36ko gerrako borroka bortitzak bertan gertatu ziren. Albertia ondoko tontorrera igo gaitezke, Aramaioko lurretan dagoen Jarindo mendira, edo Albinako urtegira jaitsiz berriro Legutianora itzuli. Motxotegiko gailurrera aldiz, Ubiderako bidetik igotzen da. Tontor irekia, txilarrez, otez eta garoz estalita dago, dena pagadi mardulez inguraturik. Bertatik ikusmira ederra izango dugu bai urtegi aldera bai Gorbeia mendi hurbilera.
Euskal Eltzegintza Museoa
Ollerieta auzoan dagoen Euskal Eltzegintzako museoa erakunde publikoen eta ekimen pribatuen arteko elkarlanetik sortu zen. Museoa antzinako buztindegi batean kokatzen da eta hura osorik berreskuratzeko proiektua Blanca Gomez Segurak egin zuen, Arabako Foru Aldundiaren laguntzaz. Erakusketan erakunde eta partikular batzuen piezak ikus daitezke, Eusko Jaurlaritzak emandako zeramika bilduma zabala esaterako. Erakusketaz gain, museoari erantsita dagoen buztingintzako labea Euskal Kultura Ondarearen Inbentario Orokorrean sartuta dago, Monumentu gisa izendatuta.

Erakusketako pieza gehienak Euskal Herrian bertan egin dira, baina beste batzuk, Penintsulako beste buztindegietan egindakoak dira. Piezak sailkatzeko tenorean zertarako eta nola erabiltzen ziren kontuan hartu da, ondorengo taldetan bereiztuta: sutarako zeramika, mahairako zeramika, ura biltzeko eta garraiatzeko zeramika, txerrikiak kontserbatzeko zeramika, erlijio aldetik erabilera zuen zeramika, eraikuntzarako zeramika eta abar.

Erakusketa aldakorra eta mugikorra da oso, monografikoak edo autore erakusketak egin ahal izateko pentsatuta. Modu honetan publikoari Museoaren fondoetara hurbiltzeko aukera ematen zaio.

Helbidea: 01510 Ollerieta (Araba)
Telefonoa: 945 45 51 45
Ordutegia:
Astelehenetik ostiralera 10:00etatik 13:00etara eta 16:00etatik 19:00etara.
Larunbatetan 10:00etatik 13:00etara
Igande eta jai egunetan itxita.
Taldeen bisitak aldez aurretik eskatu behar dira.
Sarrera dohainik.

Informazio Praktikoa
Non lo egin:
- Haritzondo hotela (Elosua) 945 455 270
- Atxarmin nekazaletxea (Elosua) 945 455 087
- Benta Zahar Nekazaletxea (Elosua) 676 098 162

Non jan:
- Urtegi-Alde jatetxea (Urrunaga) 945 465 701
- Haritzondo taberna-jatetxea (Elosua) 945 455 270
- Esneitza taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 101
- Astola taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 004
- El Crucero taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 033
- Ipar-Itxaso itsaskitegia (Urrunaga) 945 465 755
- Amalur taberna (Legutiano) 945 455 075
- Axuri taberna (Legutiano) 945 455 265
- Garaita taberna (Legutiano) 945 455 306
- Urkiola taberna (Legutiano) 945 455 029


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


Eguneraketa berriak daude