Laxalt deiturak karga pisua du Nevadan. Robert Laxalt idazlea izan dugu, batetik, Nevadako idazlerik loriatuena. Turismo-afixetan ere bere irudia erabili izan dute. Bestetik, Paul Laxalt, politikaria, Nevadako gobernadore ohia, Ronald Reagan presidentearen eskuin esku, hezur eta mami baitziren. Izen ezagunak Nevadan. Laxaltarrek euskaldunak izan zituzten gurasoak: zuberotarra aita, Dominique, eta behe nafarra, ama, Theresa. Robert Laxaltek behin adierazi zigunez, "Atharratze ondoko auzo batekoa genuen aita, Laginagakoa. Artzainaren bizi-manera maite zuen. Haurra zelarik mendietan zituen beti begiak. Zernahi dialektotan mintzo zen: zuberera, manexa, lapurtera, bizkaiera... Ama Baigorrikoa genuen, Germiette auzokoa".
Kalifornia iparraldean, Alturas herrian jaio zen Robert Laxalt 1923an. Arrantxorik arrantxo zebilen artzain lanean aita eta, arrantxo horiexetan sukaldari, ama. Alturasen zebiltzala, fortunatu Robert jaiotzea. Idazleak kontatu zuenez, "aita-amak hain aztoraturik zebiltzan batera eta bestera, ez zuten izan denborarik niri izen bat emateko. Medikuarenean jaio nintzen, eta nire jaiotza agiriak 'No Name Laxalt' dio". Gerora, Robert Peter izango genuen. Pasadizoa gorabehera, Carson Cityn hazi zen. Euskara izan zuen ama hizkuntza, arrantxoetan ere ez zen besterik hitz egiten-eta, euskaldun elebakar, ingelesez inkili-mankala hitz eginez hasi zen eskolara, sei urte zituela. "Geure azentuarekin mintzatzen ginen ingelesez; ingeles apurtua, nahi baduzu. Eskolara hasi eta ingelesez ikasten bezain gogotik saiatu ginen euskaraz ahazten. Orduan etorkin izatea ez zegoen boladan". Haatik, bizi guztia opa izan zion euskarari eta kulturari. Basque Studies Program eratzen rol handia jokatu zuen, euskaldunez girotu zituen bere idazlan asko, eta liburu berrien aurkeztu eta sinatzerakoan beti zuen euskarazko hitzen bat -"bihotzez" edo "agur", gehienbat-, irakurlearentzat. Eta jendaurrean ere, izan literatur mintegian, izan bestelako ekitaldiren batean, nortasun kontuak eztabaidan zirenean, Laxalten iritzi ziurra: «I am Basque! What a hell!», pozik eta irribarrez.
Ikasketa handiak egiteko garaia orduko, jesuiten unibertsitatera zuzendu zen, amaren gogoa betez. Kaliforniako Santa Klara Unibertsitatean ari zen kazetaritza ikasten Bigarren Mundu Gerra lehertu zenean. Honek ikasketak etenarazi zizkion. Afrikara bidali zuten, Kongo Belgikarrera. «Inteligentzian egin nuen lan. Herrialdea espiaz beterik zegoen, alde batetik naziak eta bestetik gu. Munduko uranio biltegirik handiena zuen Kongo Belgikarrak eta nahiz eta guk ez jakin zertarako zen minerala, hantxe ari tu ginen, espioitzan». Bertako oroitzapenak bildu zituen 1998an kaleraturiko liburuan: «A Private War: An American Code Officer in the Belgian Congo».
Atzera EEBBetan Nevada-Renoko Unibertsitatean burutu zituen ikasketak. United Press prentsa agentzian egin zuen lan bost urtez, eta gero Renoko unibertsitatera itzuli zen, Nevada Unibertsitateko argitalpen zerbitzua irekitzeko. 1983an erretiratu zen arte izan zen kargu horretan.
Euskal komunitatearen lanetan ere buru-belarri saiatu zen idazlea. Esaterako, 1959an Lehen Western Basque Festival antolatu zuen batzordeko izan zen. Bi izen nabarmendu ziren batzorde antolatzailean: Robert Laxalt eta Peter Echeverria, urte hartan bertan Nevadako senaturako hautatu zuten abokatua. Beraiek zuzendu zuten jaialdiaren asmoa. «Jaia antolatu genuen, nahiz eta 'basque' zer zen ez jakin. Entziklopedian begiratu behar izan genuen». Urte batzuk geroago, Basque Studies Program sortzen lagundu zuen. Ordurako, «Sweet Promised Land»ez gero, batik bat, sona handiko zen Robert Laxalt, aditua euskal kulturan eta euskal amerikarren bozeramaile. Itsu herrian betoker, alegia.
Euskal Herrira egin zituen bisita eta egonek iturriko ur garbitik edaten lagundu zioten. Eta eginak dira erakusgarri. «A Time We Knew: Images of Yesterday in the Basque Homeland» (1990), eta «The Land of My Fathers: A Son’s Return to the Basque Country» (1999). Horiekin batera, aipagarri da Roberten alaba Monique Urzak idatziriko liburua: «A Deep Blue Memory», Euskal Herrian emandako urteko oroitzapenez osaturiko lan fina
Euskal artzainaren azkena, «National Geographic»en 1966an
National Geographic» aldizkarian familiaren historia osatu zuen Laxaltek. Artikulu historikoa dugu, garaiarengatik. 1966ko ekainean ikusi zuen argia lan horrek, euskaldunak artzain izateari uzten ari ziren sasoian, herrietara ari zirenean, eta Laxalten artikulua garai joanaren lekuko zen, artean bizi ziren protagonisten eskutik.
1966ko ekaineko ale horretan, «Euskal artzainak, Mendebalde Urruneko zelatari bakartiak» izeneko lana sinatu zuen Robert Laxaltek. Hona pasartea:
"Nire aita euskalduna da, bere sorterria Pirineoak, Frantziak eta Espainiak banatzen duten mendilerroa. Duela hirurogei urte etorri zen Amerikara, 16 urte zituela, Mendebalde Urruneko mendi eta mortu bakartietan ardiak zaintzera. Bere biziaren kronika ehundaka artzain euskaldunena da, mendean zehar baino luzaroago, beti paraje latz berean bizimodua egitera Amerikara etorri direnena.
Horiek gure historian jokatu duten rola aipatu gabe pasa da ia-ia. Hala ere, lan gogorrari eta bakardadeari aurre egiteko izan duten ahalmen ikaragarria gabe, mendebaldeko artzaintzaren aro nagusia ez zen izango izan zena.
Arraza zaharraren ondorengo, euskaldunen jatorria eta hizkuntza misterioa dira oraindik. Arbasoen gogo atergabe berdina zutelarik etorrarazi zituzten Amerikako euskal artzainak hona. Magallaesekin marinel lanean mundua inguratzera eta Hego Amerikara konkistatzaileekin soldadu jo zuten haien gogo berdina.
Euskal artzainak Mendebaldera datoz oraindik, nahiz eta artzainen kopuru osoa gero eta txikiagoa den EEBBetan. Ardia larre handian hazteko metodo zaharra pasatzen ari da eta etxaldean dabiltzan artalde txikientzako kortak nagusitzen.
Korten bideak, batetik, eta populazioaren beharren araberako mendebaldeko larreen gutxitzeak, bestetik, ardiaren industriak behera egitea bizkortu dute. Nevadan, esaterako, hogeita hamar ardi-lur dira egun. Horiek halako bi ziren Bigarren Mundu Gerra baino urte batzuk lehenago. Beste belaunaldi bat eta oso litekeena da artzain bakartia eta bere artaldea iraganeko kontua izatea"
«Mr. Basque»ren liburuak
Idazlerik handienetako bat zuten Robert Laxalt Nevadan. Euskaldunen ahotsa izan zen estatuan eta EEBB denetan. Horrelaxe onartu zuten «Sweet Promised Land» (1957) argitaratu zenez gero. Liburuko lehenengo hitzetan asmatu izana azpimarratu ohi zuen beti idazleak: "Urte bete baino gehiago saiatu nintzen narrazioa hasten. Baina alferrik. Hartu papera, idazmakinean jarri, idatzi, zirriborroa egin eta zakarrontzira. Behin eta berriz. Ezin asmatu. Etsitzeko zorian nengoen. Beste behin saiatu behar nuela erabaki nuen, eta idatzi nuen: 'Aita artzaina zen eta mendia zuen bere etxea'. Eta orduantxe, horixe idatzi eta ohartu nintzen nobela idatzia nuela".
Berealdiko arrakasta izan zuen liburuak. Harrera aparta egin zioten nola euskaldunek hala euskaldun ez zirenek. "William Douglassek esan bezala, inmigranteen seme-alabak -italiarrak, espainolak, frantsesak...-, liburuko hariaren prozesuarekin identifikatu zirelako". Laxalti ospea eta sona handiena eman zion lana da «Sweet Promised Land», edo, «Dominique». Bertan, Robert Laxalten aitak, Dominiquek -Zuberoatik Nevadara artzain joandakoak-, atzera Zuberoara egiten duen ibilaldia kontatu zuen idazleak. EEBBetako mendebaldeko irudiak eta Euskal Herrikoak ageri dira liburuan, nahasirik. Bizi guztiko, sinonimo izan ziren Laxalt eta «Sweet Promised Land». William Douglassek adierazi izan duenez, "liburuak Laxalt definitu zuen; are gehiago, itxura eman zion ordura arte ilunpetan bizi izan zen komunitateari: euskal-amerikarrak".
Alemanez eta frantsesez ere argitaratu zen obra, eta euskaraz ere bai, Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulirik: «Dominique, artzain xiberotar bat Nevadan» (1988). Ondoren, kontrabando istorioa osatu zuen Robert Laxaltek, «A Cup ot Tea in Pamplona» (1985). (Euskaraz, tea gabe kafea izan zen izenburuan: «Kafea hartzea Iruñean»).
Trilogia ondu zuen harrezkero, Indart familia ardatz harturik: «The Basque Hotel» (1989), «Child of the Holy Ghost» (1992), eta «The Governor’s Mansion» (1994). Aldez aurretik ere, gogoan erabili zuen aitaren sorterria fikziozkoak ez diren beste zenbait liburutan ere: «In a Hundred Graves: A Basque Portrait» (1972), «A Time We Knew: Images of Yesterday in the Basque Homeland» (1990).
«Sweet Promised Land»ez gero «Mr. Basque» titulua jaso zuen Robert Laxaltek EEBBetako Mendebaldean eta mugatu ere egin zuen titulu horrek idazlea. Izan ere, kritikoen arabera «A Man in the Wheatfield» (1964) izan zuen, literaturari gagozkiola, obrarik sendoena; hala ere, ez salduena eta ez ezagunena ere.
Bizi hondarrean idatzitako liburuen artean ditugu «Dust Devils» (1997),»The Land of My Fathers: A Son's Return to the Basque Country» (1999), «Time of the Rabies» (2000) eta «Travels with My Royal: A Memoir of the Writing Life» (2001)