Jakina da euskaldunen presentzia Ameriketan oso goiztiarra izan zela. Amerikako lurrak konkistatzera joan ziren asko euskaldunak ziren eta ez ziren gutxi izan espainiar kolonien administrazioan parte hartu zutenak. Rio de la Plataren kasuan euskaldunek garrantzi handia izan zuten hasieratik, bestela, aipatu besterik ez dago Juan de Garay, 1580an Buenos Aires fundatu zuen urduñarra. Hasierako emigrazio hori oso anitza izan zen: militarrak, misiolariak, merkatariak, burokratak... elite guztietan euskal pertsonaia ugari aurkitu ditzakegu. Hauek Indietan bidea ireki zuten, ahaidetasun sare handi batez baliatuta eta beraien "odol garbia" erakutsita -gauza beharrezkoa espainiar administrazioan parte hartzeko-.

XIX. mende hasieran, Amerikako espainiar kolonia gehienek independentzia lortu zutenean, migrazioek etenaldi bat izan zuten. Garai korapilatsua hasi zen orduan, alderdien arteko gerrak eta iraultzek eraginda. Baina 1830etik aurrera jende mugimendua berriro hasi zen, Euskal Herriko Iparraldeko herri txikietatik Montevideora milaka euskaldun joan ziren eta haiei jarraitu zieten 1880tik aurrera Hegoaldeko probintzietakoek. Migrazio masiboen urteak ziren haiek, Amerikako herrialdeek besoak behar zituzten eta Euskal Herriko gazteek ihes egiten zuten soldadutza, pobrezia eta gerratik, edo Amerikako senide batek deituta.

Inmigranteek elkartzeko joera izaten dute ia beti, beraien sorterriko ohiturak, kultura eta erlijioa mantendu nahian. Euskaldunek hala egin zuten Rio de la Platan. Ostatu jakin batzuetan biltzen ziren, santu baten jaia ospatu edo pilotan jokatzeko. Horiek izan ziren etorkizuneko euskal etxeen erroak. 1876an Laurak Bat sortu zen Uruguayen eta gero Argentinan. Hortik aurrera euskal etxeak ugaldu egin ziren, Rio de la Platan bakarrik ezezik, Amerika osoan.

Euskal etxeak euskaldunen elkargune bihurtu ziren, bazkideek beraien herrikideekin hitz egiteko aukera zuten bertan eta euskal jaiak antolatzen zituzten: bazkariak, dantzak, karta jokoak... Modu horretan, Amerikako lehenengo euskal aldizkariak euskal etxeetatik sortu ziren. Buenos Airesko Laurak Batek izen bereko aldizkaria kaleratu zuen 1878an, gero berdina egin zuen Montevideokoak. Baina aitzindariak izaki, ez zuten gehiegi iraun. 1893an La Vasconia jaio zen (gero La Baskonia), Amerikako euskal kolektibitateak inoiz kaleratu duen aldizkari garrantzitsuenetakoa. Honen sortzaile izan ziren Jose Ramon Uriarte bermeotarra eta Francisco Grandmontagne donostiar idazle ospetsua. La Baskonia Buenos Airesen argitaratzen zen, Argentinako eta Euskal Herriko gaiak jorratzen ziren bertan eta ez zuen inolako erlaziorik elkarte politiko eta sozialekin. Bi fundatzaileen harremanak okerrera egin zuenean Grandmontagnek alde egin zuen, baina aldizkaria kaleratzen jarraitu zuten 1943a arte. Berrogeita hamar urtetan La Baskoniaren 1.677 zenbaki argitaratu ziren.

Esan daiteke, 36ko Gerrako erbesteratuak iritsi arte, Argentinan eta Uruguayen kaleratu zirela euskal aldizkari gehienak. Horien artean aurki ditzakegu, besteak beste, Montevideoko Euskal-Erria aldizkaria, 1898an sortutakoa eta hainbat hamarkadatan kaleratu zena. La Euskaria (1906-1921) eta Gure Herria (1928) argentinarrak, Buenos Airesen idazten ziren, baina azkenekoak ez zuen apenas ezer iraun, zazpi probintzietako euskal herritarrei begira kaleratu bazen ere. Egunkari gehienak foruzaleak ziren eta batzuk sortu berria zen abertzaletasuna besarkatu zuten: Irrintzi (1903-1923), Euzkotarra (1923), Egizale (1915), Nación Vasca (1924-1943) eta Aitor (1914-1921). Horiek Sabino Aranaren ideien jarraitzaile ziren: Aitorek esaterako, "amabosteko euzko-igurtija" azpi-izenburua jarri zion bere izenari, orduko aranisten muturreko euskara garbizaletasuna erakutsiz. Bazeuden, modu berean, Iparraldetik joandako emigranteek bultzatutako beste hainbat egunkari: Eskualduna (1921-1929), Haritza (1905-1912) eta Eskual Herria (1898). Horietan guztietan euskara, frantsesa eta gaztelera tartekatzen ziren.

1936ko Gerraren ondorioz, azken euskal emigrante multzo handia joan zen Ameriketara. Erbesteratu politikoak ziren eta badirudi milaka lagunek egin zutela Atlantikotikora jauzi. Horrek, dudarik gabe, aldaketa ugari ekarri zituen Amerikako euskal kolektibitatearen barruan. Euskal etxeetan abertzaleak gehiengo egin ziren eta euskaltzaletasuna indartu egin zen.

Bultzada hura aprobetxatuta, aldizkari asko kaleratu ziren Argentinan eta Uruguayen: Denak Bat, Eusko Deya, Euskalduna, Galeuzca, Euskaltzaleak, Zazpiak Bat, Eskualduna = El Vasco... Horietan politikak eragin handia zuen, baina bazegoen euskal kulturarentzat lekurik eta askotan biak elkarren eskutik joan ziren. Horren adibide da Gernika (1945-1953). Aldizkari hori hasieran Donibane Lohizunen argitaratu zen, baina azken urteak Buenos Airesen egin zituen. Gernikak jakin zuen urte haietan euskal kultur munduan zebiltzan pertsonaia garrantzitsuen iritzia eta lanak jasotzen, euskaraz eta erdaraz. Aldizkari horretan idatzi zuten, beste batzuen artean: Txomin Peillen, Aita Villasante, Justo Garate, Nikolas Ormaetxea "Orixe", Jon Mirande, Federiko Krutwig eta Andima Ibinagabeitiak. Dena den, Rio de la Platan ez ezik, beste herrialdeetan ere asko nabaritu ziren erbesteratuen ekimenak, batez ere Venezuela eta Mexikon. Aipatzekoa da Guatemalako Euzko Gogoa (1943-1953) kultur aldizkaria, Jokin Zaitegik zuzendua eta oso ospetsua idazkeraren kalitateagatik. Gernikaren moduan, Euzko Gogoak literatur tendentzia berriei ekin zien, aurrekoarekin hautsiz.

Gerra osteko eta erbesteko urteen ondoren, 1960ko hamarkadatik aurrera 36ko Gerra ezagutu ez zuen belaunaldi gazteak frankismoaren kontrako borrokari ekin zion eta mugimendu berri horrek eragin handia izan zuen "barnealdean" eta baita Amerikan ere. Horren ondorioz, kutsu ezberdineko aldizkariak sortu ziren: Tximistak (1961-1967), Eusko Abertzale Laguntza (1969-1975) eta Zutik (1974). Aldizkari horietan Euskal Herriko egoera berria oso kontuan hartzen zen: ETAren sorrera »Zutik erakunde honen buletina zen», kultur mugimendu berriak, ideia marxistak, frankismoaren errepresioa, lehenengo hildakoak... Multzo horretan sartu genezake Tierra Vasca. Errepublika garaiko ANVren aldizkari hori 1956an berragertu zen Argentinan eta 1975era arte iraun zuen Jose Olivares "Tellagorri"ren zuzendaritzapean. Tierra Vascaren ildo nagusienak ziren abertzaletasuna eta sozialismoa, azken kasu honetan, 1960ko hamarkadan Euskal Herrian egon ziren langile gatazkak oso ongi jaso zituen. «Tellagorri»ren aldizkariak gazte mugimendu berriei ateak ireki zizkien, baina ez zituen inoiz ahaztu 36ko Gerran bizia eman zuten ANVko kideak eta gainerako gudariak.

Erbesteratuen ondorioz sortutako aldizkari horiek, erbestea bukatutakoan desagertuz joan ziren. 1975ean Franco hil zen eta Gerra ostean Amerikara jo zuten asko Euskal Herrira itzuli ziren pixkanaka. Amerikako euskal diasporari kalte handia egin dio galera horrek, ordudanik ez baita egon lurralde hartarako emigrazio joerarik, ez da egon erreleborik.