TRENIK GABEKO BIZIKLETA BIDEAK
- Bergaratik hasi eta Lizarrarainoko bidea egiten zuen... alderantziz ere bai. Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako lurrak zeharkatzen zituen Vasco Navarro trenbideak. Lurrinezko zein makina elektrikoak zapaldutako bideak orain oinezkoen eta txirrindularien zain daude.
-errepide eta kotxeekiko lehia zela-eta- bertan behera geratu zen trena. Garai horretan Euskal Herriak sekulako trenbide sarea zeukan eta Vasco Navarro armiarma sare horren harribitxia zen, bai luzeragatik (140 km) zein garrantzi estrategikoarengatik, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroa lotzen baitzituen.
1967ko abenduaren 31tik, bere aldeko "requiema" izan zenetik, alegia, trenbidea zenak heriotz osteko deskonposizioa ezagutu zuen, hainbat zati hirigune zein industriaguneek jan dutelako edota nekazari-guneetan naturak bere legea ezarri duelako. Hala ere, zenbait zati, Arabako Lautadan batez ere, nahiko ongi kontserbatzea lortu da eta arazo handirik gabe ibil daitezke.
32 urte geroago, Patxi Arzamendi geografo eta historialariak ibilbide osoa, ongi zein gaizki kontserbatzen dena, ezagutzera gonbidatzen gaitu, "Vasco Navarro Trenaren Ibilbidea" izeneko gidaliburuaren bidez. Gida Eusko Jaurlaritzak argitaratu du, "Natur Bideak EAEn" monografiko sortaren barruan.
Honez gain, egileak toki edo herri bakoitzean aurki ditzakegun monumenturik interesgarrienen zerrenda zein zerbitzurik garrantzitsuenen berri ematen digu, hala nola, turismo bulego, osasun zentru, ostatu edo jatetxeen berri. Eta, nola ez, gidaliburua batez ere ibilbidea bizikletaz egin nahi dutenei begira idatzi denez, txirrindularitzaren inguruko informazioa. Informazio hori batzuetan zehatza da, baina beste batzuetan datu orokorragoak dakartza. Ibilbidearen hainbat zatitan gaur egun, hiri edo industriak daude, eta, beraz, egileak hortik igarotzeko bide alternatiboak proposatzen dizkigu.
Gidaliburua, euskaraz eta gazteleraz idatzia da, bata bestearen ondoan dauden bi zutabetan, eta egileak berak egindako zein artxibategitatik ateratako hainbat argazki du. Ibilbidearen mapa orokorra (1:50.000 eskalakoa) eta zati bakoitzeko planoak ere badira. Argazkirik sartzerik izan ez den zenbait orrialdetan marrazkiak erabili ditu.
Proiektua urtebete geroago onartu zen eta orduantxe hasi zen benetako arazoa: finantziazioa. Espainian diru publiko zein pribatuaren bila alferrik aritu ostean Europara jo behar izan zuten eta azkenean, Ingalaterran aurkitutako laguntzari esker, "The Anglo Vasco Navarro Railway Company Limited" elkartea sortu zen.
Eraikitze lanak 1887an hasi ziren, Gasteiztik Durangorantz, Arlaban (Leintz-Gatzaga) gainetik eta lehenbiziko 18 kilometro horietan ez zen arazorik izan. Bi urte geroago inauguratu zuten. Dena den, lanen hasiera-lekuak ez zirudien egokiena; oso herri txikiak igarotzen zituenez, errentagarritasuna ezinezkoa zen. Akats horrek ondorio larriak ekarri zituen epe motzean.
Lehen urte haietan trenbideak igarotako udalek lanak finantzatzen laguntzen zuten, akzioen bidez eta baita ardoaren gaineko zerga berri baten bidez ere, baina, nonbait diru gutxiegi bildu eta urtebetera elkarteak porrot egin zuen, lanak ere hainbat urtetan bertan behera utziz.
Laguntza 1912an heldu zen, sei urte lehenago sortutako Union Cerrajera enpresak Arrasateko eta Bergarako lantegiak lotzeko trenbidea erabiltzea erabaki zuenean. Garai berean, Eduardo Dato arabarra Espainiako gobernu buru izendatu zuten, eta honek arabar ekonomia berpiztu asmoz bertan behera utzitako Vasco Navarrori berrekitea agindu zuen. Ondorioz, lau diputazioek eta udalek jarritako diruarekin 1914an berriz ere lanak hasi ziren. 1919rako Gasteiz eta Deba Garaia arteko zatia inauguratzea lortu zen, hots, orografia aldetik zatirik zailena.
Azkenik, Gasteiztik Lizarrarainoko 70 kilometroak 1920an hasi ziren eraikitzen eta 1927ko irailaren 23an jarri zen abian, oraindik ere lurrinezko lokomotorekin. Sarea prest eta lurrinezko trenak martxan, egin beharreko hurrengoa elektrifikatzea zen, ondorengo hamarkadan ekin zioten lana, alegia. Hori bai, oraindik ere zatitxo txiki bat geratzen zen eraikitzeko, Estibalitz santutegira zeramana eta hau ez zen 1948. urtea arte iritsi.
Beraz, erabat amaitu zenetik trenbideak ez zuen 20 urte ere iraun. Emaitza ekonomiko txarrak eta errepideen gero eta konpetentzia handiagoa ikusirik, Espainiako gobernuak 1967an ixtea erabaki zuen, nahiz eta diputazioek erabakiaren aurka egin. Iñaki Suso Espadas historialariak treneko langile baten ahotan jartzen duen esaldiak dioen bezala: "Denon artean hil genuen eta bera bakarrik hil zen".
Nola ekin zenion "Vasco Navarro trenaren ibilbidea" liburua idazteari?
Hortik aurrera zein izan da lanaren garapena, zein urrats eman duzu?
Informazio guztia (grafikoa zein idatzia) bildu ondoren, hurrengo urratsa dena laburbiltzea izan da, liburu itxura eman asmoz. Edukia egituratu eta ibilbidea eskualdeka sailkatu nuen lehenbizi, gero maketazio eta diseinu lana burutu nuen eta ondoren, neuk egindako zirriborroetan oinarrituta mapak egiteko Bilboko enpresa batekin jarri nintzen harremanetan. Lagun itzultzaile baten bitartez euskarazko testua txukundu nuen eta azkenik, grafikagintzan aritzen den enpresa batek, fotokonposaketa eta diseinua egin zuen. Orain, liburua kalean da.
Zein dira gehien eta gutxien gustatu zaizkizun ibilbidearen zati edo tokiak?
Nolakoa da ibilbidearen egoera?
Ibilbidea ezagutu eta gero, non bila genezake Vasco Navarroren tren edo lokomotoren arrastorik? Gordetzen al dira?
Pasabidea bere Eritza baserritik kilometro erdira eta itsas mailatik 617 metrora egon arren, eta goizeko 6:30etatik aurrera dozena bat trenen igaroaldia zaindu behar zuen arren, Felixek bere lana modu atseginean betetzen zuen, eta bailarako jendearen zein bidaiarien estima eta errespetua lortu zuen.
Batetik, bere lana ezin hobeto bete zuen, mende laurdenean istripu txikienik ere ez zuelako jasan, baina, bestetik, pasabidea itxi baino lehen, ahalik eta kotxe, kamioi zein autobus gehienei pasatzen uzten saiatzen zen, gaur egun sinesgaitza dirudien metodoa erabiliz.
Kontuan izan behar da Arlabangoa Vasco Navarroren ibilbideko oztopo nagusia zela, eta askotan izaten zen behe-laino itxiak zein telefonorik ez izateak (azken urteetan jarri zioten baina berak aurrerapen honi uko egin eta bere estiloan jarraitu zuen lanean) ez zuten zereginak ondo betetzen laguntzen.
Western zinean bezala (belarria lurraren kontra jarriz, indioek bufalo multzo baten hurbiltasuna igartzen zutenean), Felix, bere belarria elektrizitate zutoin metalikoaren ondoan jarri, begiak itxi, eta jasotako zarataren indarragatik trenaren hurbiltasuna igartzeko gai zen. Horrela, giza radar honek egoera ziurtzat jotzen zuenean, hesia igo eta beso mugimendu ikusgarriekin ibilgailuei igarotzeko baimena ematen zien.
Maniobra hauek guztiak milaka aldiz burutuak zituen Felix Bolinagak ez zuen trenarekiko komunikaziorik eta inoiz ez zen ezer txarrik gertatu. Trena kendu zutenean umea jostailurik gabe bezala geratu zen. Berau izan zen Vasco Navarroren heriotzarekin negar gehien egin zuenetakoa, bere baserriko eta Gure Ametsa geltoki-jatetxeko lanetara itzuli aurretik. Betidanik gizon baikorra, bere trena itzuliko zela pentsatzen zuen.
Osasungintzako 501 langilek bat egin dute zortzi eskaera zehatz dituen manifestuarekin. Helburua, osasun arreta euskaraz eskaini, eman eta bermatzea, “edonon eta edonoiz, maila guztietan eta ahoz zein idatzizko harremanetan”.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Metro Bilbaok I-SEC Aviation Security S.L. segurtasun-enpresa kontratatu zuen apirilean. Horren aurrean, kexak aurkeztu dituzte dozenaka herritarrek Metro Bilbaoren bulegoetan, Bilbo-Palestina Herri Ekimena eta Nodo BDZ-Bizkaiak deituta.
Urtebete eta erdiz sarraski genozidak gauzatu ondoren, Erresuma Batuko zenbait hedabidetako kontseilu editorialek hitza hartu dute, bat-batean, Israel Gazan egiten den sarraskiaren aurka. Establishmenteko gizatxar mediatikoek aldaketa usaina hartu diote haizeari.
Joan den astelehenean bilera egin zuten Kordako kudeatzaileek 21 Zabalgunea sozietate publikoko ordezkariekin, baina ez zuten inongo akordiorik lortu. Husteko agindua, hortaz, indarrean da. Ertzaintza bertaratu egin da gauerdian, eta espazioaren barruan itxi dira hamar lagun... [+]
.jpg)
Gazako Osasun Ministerioaren arabera, AEBek eta Israelek kontrolatzen dituzten laguntza humanitario banatzeko zentroetan 102 palestinar hil dituzte azken zortzi egunetan: "Gerra krimen beldurgarria da, nahita egindakoa eta behin eta berriz errepikatutakoa". Erasoa... [+]
Faltan Botatzen Dugu plataformak eman du gertakariaren berri, eta zaintza aringarrien zerbitzuaren "egoera kritikoa" salatu du. Medikuak haren kontakizuna argitaratu du sare sozialetan, eta jakinarazi du lana utzi duela denbora batez: "Ezinezkoa zait baldintza... [+]
Urteroko oroimen eta sari banaketa ekitaldia egin du Ertzaintzak Arkautin, Eusko Jaurlaritzako agintarien parte hartzearekin. Duela bi urteko kronikatik aurtengora auziek edota gaiek berdintsuak izaten segitzen badute ere, nabarmena da begiratzeko moduak nola aldatu diren.
Kontsumitzaileen eskubideen defentsan, epaileek ebatzi dute bezeroak ez duela arduragabekeriaz jokatu eta bankuak 1.923 euro itzuli beharko dizkio biktimari.
PPk ezarritako helegiteari erantzunez, legearen testua ia bere osotasunean konstituzionala dela dio auzitegiaren ebazpen proposamenak. Hala ere, legea pertsona gutxi batzuentzat dela dioen argudioan arrazoia eman dio eta herritar guztiei aplikatzea proposatu du.
Herri txikiak bizirik dauden eremuak direla eta bizirik jarraitzeko herriari begiratuko dion eskola gakoa dela aldarrikatuko dute, aurten ere, Gipuzkoako Eskola Txikien Festan. Ekainaren 8an ospatuko dute, igandean, Ezkio-Itsason, landa guneko herri txikiak hezkuntzarako zein... [+]
Duela bi aste bezala, mila preso inguru trukatzea adostu dute Ukrainak eta Errusiak, eta batak besteari 6.000 soldaduren gorpuak ere itzuliko dizkio. Trukea egiteko, Moskuk hiru eguneko su-etena eskatu du fronteko hainbat eremutan, eta Kievek Putin eta Zelenski aurrez aurre... [+]
Asiako herrialde gehien-gehienak bertan izateak oso izaera eta giro berezia ematen diolako, eta hedabide-estaldura ere halakoa duelako, aparteko sona lortu du hogei urteren buruan IISS-International Institute for Strategic Studies britainiarrak Singapurren antolatzen duen Asia... [+]