TRENIK GABEKO BIZIKLETA BIDEAK
- Bergaratik hasi eta Lizarrarainoko bidea egiten zuen... alderantziz ere bai. Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako lurrak zeharkatzen zituen Vasco Navarro trenbideak. Lurrinezko zein makina elektrikoak zapaldutako bideak orain oinezkoen eta txirrindularien zain daude.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
-errepide eta kotxeekiko lehia zela-eta- bertan behera geratu zen trena. Garai horretan Euskal Herriak sekulako trenbide sarea zeukan eta Vasco Navarro armiarma sare horren harribitxia zen, bai luzeragatik (140 km) zein garrantzi estrategikoarengatik, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroa lotzen baitzituen.
1967ko abenduaren 31tik, bere aldeko "requiema" izan zenetik, alegia, trenbidea zenak heriotz osteko deskonposizioa ezagutu zuen, hainbat zati hirigune zein industriaguneek jan dutelako edota nekazari-guneetan naturak bere legea ezarri duelako. Hala ere, zenbait zati, Arabako Lautadan batez ere, nahiko ongi kontserbatzea lortu da eta arazo handirik gabe ibil daitezke.
32 urte geroago, Patxi Arzamendi geografo eta historialariak ibilbide osoa, ongi zein gaizki kontserbatzen dena, ezagutzera gonbidatzen gaitu, "Vasco Navarro Trenaren Ibilbidea" izeneko gidaliburuaren bidez. Gida Eusko Jaurlaritzak argitaratu du, "Natur Bideak EAEn" monografiko sortaren barruan.
Honez gain, egileak toki edo herri bakoitzean aurki ditzakegun monumenturik interesgarrienen zerrenda zein zerbitzurik garrantzitsuenen berri ematen digu, hala nola, turismo bulego, osasun zentru, ostatu edo jatetxeen berri. Eta, nola ez, gidaliburua batez ere ibilbidea bizikletaz egin nahi dutenei begira idatzi denez, txirrindularitzaren inguruko informazioa. Informazio hori batzuetan zehatza da, baina beste batzuetan datu orokorragoak dakartza. Ibilbidearen hainbat zatitan gaur egun, hiri edo industriak daude, eta, beraz, egileak hortik igarotzeko bide alternatiboak proposatzen dizkigu.
Gidaliburua, euskaraz eta gazteleraz idatzia da, bata bestearen ondoan dauden bi zutabetan, eta egileak berak egindako zein artxibategitatik ateratako hainbat argazki du. Ibilbidearen mapa orokorra (1:50.000 eskalakoa) eta zati bakoitzeko planoak ere badira. Argazkirik sartzerik izan ez den zenbait orrialdetan marrazkiak erabili ditu.
Proiektua urtebete geroago onartu zen eta orduantxe hasi zen benetako arazoa: finantziazioa. Espainian diru publiko zein pribatuaren bila alferrik aritu ostean Europara jo behar izan zuten eta azkenean, Ingalaterran aurkitutako laguntzari esker, "The Anglo Vasco Navarro Railway Company Limited" elkartea sortu zen.
Eraikitze lanak 1887an hasi ziren, Gasteiztik Durangorantz, Arlaban (Leintz-Gatzaga) gainetik eta lehenbiziko 18 kilometro horietan ez zen arazorik izan. Bi urte geroago inauguratu zuten. Dena den, lanen hasiera-lekuak ez zirudien egokiena; oso herri txikiak igarotzen zituenez, errentagarritasuna ezinezkoa zen. Akats horrek ondorio larriak ekarri zituen epe motzean.
Lehen urte haietan trenbideak igarotako udalek lanak finantzatzen laguntzen zuten, akzioen bidez eta baita ardoaren gaineko zerga berri baten bidez ere, baina, nonbait diru gutxiegi bildu eta urtebetera elkarteak porrot egin zuen, lanak ere hainbat urtetan bertan behera utziz.
Laguntza 1912an heldu zen, sei urte lehenago sortutako Union Cerrajera enpresak Arrasateko eta Bergarako lantegiak lotzeko trenbidea erabiltzea erabaki zuenean. Garai berean, Eduardo Dato arabarra Espainiako gobernu buru izendatu zuten, eta honek arabar ekonomia berpiztu asmoz bertan behera utzitako Vasco Navarrori berrekitea agindu zuen. Ondorioz, lau diputazioek eta udalek jarritako diruarekin 1914an berriz ere lanak hasi ziren. 1919rako Gasteiz eta Deba Garaia arteko zatia inauguratzea lortu zen, hots, orografia aldetik zatirik zailena.
Azkenik, Gasteiztik Lizarrarainoko 70 kilometroak 1920an hasi ziren eraikitzen eta 1927ko irailaren 23an jarri zen abian, oraindik ere lurrinezko lokomotorekin. Sarea prest eta lurrinezko trenak martxan, egin beharreko hurrengoa elektrifikatzea zen, ondorengo hamarkadan ekin zioten lana, alegia. Hori bai, oraindik ere zatitxo txiki bat geratzen zen eraikitzeko, Estibalitz santutegira zeramana eta hau ez zen 1948. urtea arte iritsi.
Beraz, erabat amaitu zenetik trenbideak ez zuen 20 urte ere iraun. Emaitza ekonomiko txarrak eta errepideen gero eta konpetentzia handiagoa ikusirik, Espainiako gobernuak 1967an ixtea erabaki zuen, nahiz eta diputazioek erabakiaren aurka egin. Iñaki Suso Espadas historialariak treneko langile baten ahotan jartzen duen esaldiak dioen bezala: "Denon artean hil genuen eta bera bakarrik hil zen".
Nola ekin zenion "Vasco Navarro trenaren ibilbidea" liburua idazteari?
Hortik aurrera zein izan da lanaren garapena, zein urrats eman duzu?
Informazio guztia (grafikoa zein idatzia) bildu ondoren, hurrengo urratsa dena laburbiltzea izan da, liburu itxura eman asmoz. Edukia egituratu eta ibilbidea eskualdeka sailkatu nuen lehenbizi, gero maketazio eta diseinu lana burutu nuen eta ondoren, neuk egindako zirriborroetan oinarrituta mapak egiteko Bilboko enpresa batekin jarri nintzen harremanetan. Lagun itzultzaile baten bitartez euskarazko testua txukundu nuen eta azkenik, grafikagintzan aritzen den enpresa batek, fotokonposaketa eta diseinua egin zuen. Orain, liburua kalean da.
Zein dira gehien eta gutxien gustatu zaizkizun ibilbidearen zati edo tokiak?
Nolakoa da ibilbidearen egoera?
Ibilbidea ezagutu eta gero, non bila genezake Vasco Navarroren tren edo lokomotoren arrastorik? Gordetzen al dira?
Pasabidea bere Eritza baserritik kilometro erdira eta itsas mailatik 617 metrora egon arren, eta goizeko 6:30etatik aurrera dozena bat trenen igaroaldia zaindu behar zuen arren, Felixek bere lana modu atseginean betetzen zuen, eta bailarako jendearen zein bidaiarien estima eta errespetua lortu zuen.
Batetik, bere lana ezin hobeto bete zuen, mende laurdenean istripu txikienik ere ez zuelako jasan, baina, bestetik, pasabidea itxi baino lehen, ahalik eta kotxe, kamioi zein autobus gehienei pasatzen uzten saiatzen zen, gaur egun sinesgaitza dirudien metodoa erabiliz.
Kontuan izan behar da Arlabangoa Vasco Navarroren ibilbideko oztopo nagusia zela, eta askotan izaten zen behe-laino itxiak zein telefonorik ez izateak (azken urteetan jarri zioten baina berak aurrerapen honi uko egin eta bere estiloan jarraitu zuen lanean) ez zuten zereginak ondo betetzen laguntzen.
Western zinean bezala (belarria lurraren kontra jarriz, indioek bufalo multzo baten hurbiltasuna igartzen zutenean), Felix, bere belarria elektrizitate zutoin metalikoaren ondoan jarri, begiak itxi, eta jasotako zarataren indarragatik trenaren hurbiltasuna igartzeko gai zen. Horrela, giza radar honek egoera ziurtzat jotzen zuenean, hesia igo eta beso mugimendu ikusgarriekin ibilgailuei igarotzeko baimena ematen zien.
Maniobra hauek guztiak milaka aldiz burutuak zituen Felix Bolinagak ez zuen trenarekiko komunikaziorik eta inoiz ez zen ezer txarrik gertatu. Trena kendu zutenean umea jostailurik gabe bezala geratu zen. Berau izan zen Vasco Navarroren heriotzarekin negar gehien egin zuenetakoa, bere baserriko eta Gure Ametsa geltoki-jatetxeko lanetara itzuli aurretik. Betidanik gizon baikorra, bere trena itzuliko zela pentsatzen zuen.
“Badirudi memoria kolektibotik ezabatu nahi dutela hiriak bizi izan duen polizia-indarkeria arrazistaren ekintzarik latzena”, salatu dute. Bestalde, azken boladako diskurtso eta eraso arrazisten gorakadaren aurrean, elkarretaratzea deitu dute Irun eta Donostiako... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Duplomb Legeak hiru neonikotinoide baimenduko lituzkeela salatu du ELB sindikatuak. "Aberrazio zientifikoa, etikoa, ingurumenezkoa eta osasunekoa" dela salatu du legearen kontrako sinaduren biltzaileak.
ELAk eta LABek ez dute lan batzordearen gehiengoak erdietsitako eta langileen gehiengoak onartutako aurreakordioa sinatu: "Ez da 1.000 familiarentzako irtenbiderik planteatzen. Finean, lanpostu askoren galera eta fabrikaren itxiera dakar", adierazi du LAB sindikatuko... [+]
Gazteak dira, jaiotzetik aro digitala baino ez dute ezagutu, eta hiperkonexioaz eta estimulu jarioaz nekatuta/nazkatuta amaitu dute. Gutxiengoa dira, baina garbi dute sare sozialen zurrunbilotik ihes egitea hoberako izan dela: "Ez da alarmismo kontua, baina jakin behar dugu... [+]
"Oinarrizko premiak bilatzen dituzten bitartean zibilak, haurrak barne, anker hiltzea" salatu dute. Gazan hamabost pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta AFP albiste agentziako kazetariek ohartarazi dute euren lankideak gosez hiltzen ari direla zerrendan,... [+]
Subflubialaren behin betiko proiektua onartu zuenez Aldundiak pasa den astean, eta dozenaka pertsona batu dira proiektua gelditzea eskatzeko.
2011tik 2021era bitarte egin zituen erasoak, klaseak eman bitartean. Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak sexu abusuen delitu bakoitzeko lau urte eta hilabete bat eta hamabi urte bitarteko kartzela zigorra ezarri dio. Horrez gain, 40 urteko gizonak adin txikiko bakoitzari 3.000 eta... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.
2022an EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi zuen kuartela Hirigintza Ondare Eraikia Babesteko Plan Berezian sartzea, Voxek jarritako helegite bat onartuta. Gorenak baliogabetu egin du epai hori, eta bidea ireki dio Donostiako Udalari eremu horretan 1.500-1.700 etxebizitza... [+]
Inguratu, iraindu eta besotik heldu eta bultzatu ere egin zutela salatu du Galiziako gida gazteak. Valladolidekoak dira sei pertsona galegofoboak.
Langileak amiantoak eragiten duen minbizi mota bat dauka eta 376.305 euroko kalte ordaina eman beharko diote, EAEko Auzitegi Gorenak zigorra berretsi baitu.
Gasteizko hainbat auzotan ezarri dituzten “Moros fuera de España” kartel eta pegatinak ikertzen ari da Ertzaintza. Irun, Hernani, Barakaldo… Ez dira kasu isolatuak, eta “etorkinen kontura jarraitzaileak irabazi nahi dituen ideologia” ikusten du... [+]
Euskarazko B2 maila dutela ez ziurtatzeagatik Eibarko Egogain zaharren egoitzako lan eskaintza publikotik kanpo utzi zituzten bi langileen alde ebatzi du Donostiako Lehen Auzialdiko 3. Epaitegiak, CCOOk jakinarazi duenez. 2024ko urrian, Gonzalo Pérez Sanz epaileak... [+]