Iruditu zitzaidan euskal emakumeek idatzitako literatura ez zegoela aztertua eta irakurle naizen aldetik gogoa nuen gaia aztertzeko. Beka batek horretarako aukera ematen dizu. Ez da bakarrik dirua; zeure burua bortxatzen duzu epe jakin batean lan bat bukatzera. Neure buruari esan nion: "Beti kexuka gabiltza, emakumeen inguruan gutxi egiten dela; bada garaia ni ere horretan hasteko".Ezustekoa izan zen beka jasotzea eta ezustekoa ere lana entregatu eta berehala argitaratu izana. Gustatu egingo zitzaien.

Harrituta nago harrerarekin. Beharbada, euskal gizartean dagoen behar baten sintoma izango da. Emakumezkoek idatzitako literatura orokorrean modan-edo dago, baina gurean oraindik atzera gaude. Harrituta nago, liburua aportazio apal bat bezala ikusten dudalako, hasiera puntu bat bezala, eta oraindik lan handia dagoelako egiteko.

Nik ez dut sinesten metodologia espezifiko batean. Nik Mariasun Landa eta Arantxa Urretabizkaiaren lanak aztertu ditudanean, egun erabiltzen diren irizpide eta metodologia nagusien arabera egin dut. Besterik gabe. Ez dut sinesten emakumeek idatzitako literaturaren berezkotasunean. Sorkuntza androginoa da, Simone de Beauvoir edo Virginia Woolf-ek esan zuten bezala. Izan daitezke garai konkretu batzuetan ezaugarri berezi batzuk, baina ez derrigorrez. Eta euskal literaturaren kasuan gutxiago, oso desberdinak, oso anitzak baitira emakumeek idatzitako testuak. Euskal emakumezkoek idatzitakoarekin egin behar duguna da, irakurri, gozatu eta ezagutu. Eta askotan ez da aipatzen, ez da aztertzen, eta hori da nik salatu nahi izan dudana.

Argi dagoena da emakumeak ez direla inondik ere azaltzen euskal literaturaren historiatan, testu aipamenetan...

Abiapuntua oso sinplea zen. Euskal literatura neurri handi batean eskolari esker bizi da. Orduan, testu liburuak aztertu eta ikusi nuen batzuetan aipatzen zela emakumerik, besteetan ezertxo ere ez. Eta aipamenik ez bada, ez da lan hori ezagutzen, ez da kuriositaterik pizten eta ez da irakurtzen. Emakumeek idatzitako literaturak ez ditu aukera berak.
Horrek ez du esan nahi nik nere irakurketak egileen sexuaren arabera aukeratzen ditudanik. Nik literatura ona nahi dut. Eta Marguerite Duras irakurtzen badut gustatzen zaidalako da, ez emakumea delako. Inondik ere. Eskatzen den gauza bakarra aukera berak izatea da.

Egun promozionatzen ez den testu bat ez da existitzen. Sariketek ez dute hainbesteko garrantziarik. Hemen garrantzia daukana komunikabideetan, kritika zirkuitutan, unibertsitatean, eskolan... azaltzea da. Hortik kanpo bazaude ez duzu zereginik.

Hori ez dizu a priori inork onartuko 2000. urtean. Mundu guztiak esango dizu aukera berberak dituztela. Baina orduan, zergatik aztertzen dira hain gutxitan? Zergatik ez daude eskal literaturaren historiatan? Euskal literatura kanonizatu edo inportanteaz hitz egiten dugunean, hamar izen bota eta zergatik ez da emakumerik azaltzen?
Euskal kulturan botere kota batzuk daude. Eta emakumeari onartu zaio andereño izatea, irakasle izatea, kazetari izatea. Baina ez askotan idazle, editore edo euskaltzain izatea.

Hipotesi zehatz bat emateko ikusi beharko genuke 18 urtetik aurrera zenbat emakume aurkezten den lehiaketa hauetara, irabazleen datuak ezagutzen baititugu soilik. Baina, nire ustez erantzun absurduena adin batetik aurrera emakumezkoen kalitatea drastikoki jaisten dela pentsatzea litzateke. Logikoagoa da pentsatzea horrelakoetara gutxiago aurkezten direla, emakumeari beste karga batzuk eransten dizkiolako bizitzak heldutasunera iristean. Edo izan daiteke epaimahaiek emakumeen lanak kontuan hartzen ez dituztelako.
Garrantzitsua da ere ispilu gabezia. 18 urtetik aurrera idazten jarraitzeko motibazio handia behar duzu, ereduak. Autoestima handia behar duzu eta emakumezkoak oso exigenteak dira euren buruekin. Kosta egiten zaie liburu bat argitaratu eta idazle direla esatea.

Hori espero dut. Espero dut zirkuitua normalizatuz joango dela. Momentu honetan ere badaude emakumezkoen lan onak hori justifikatu dezaketenak. Nobelaren kasuan hortxe daukazu Lourdes Oñederraren "Eta emakumeari sugeak esan zion". Oso ona da. Olerkian hor dira Miren Agur Meaberenak, Aurelia Arkotxarenak, Itxaro Bordarenak, Tere Irastortzarenak... duda ezinezko kalitatea dago hor.

Lindak Renoko Unibertsitatean eginiko tesi doktoralean euskal literaturan dauden emakumeak aztertu zituen. Ondorioak harrigarriak dira: XX. mendean bakarrik, 124 emakume topatu ditu. Hor agerian geratzen dena da emakume bat edo gizon bat literaturaren historian sartzeko irizpideak desberdinak direla. Obra bakarreko gizonezko idazle asko dago historiatan, baina hori bera, obra bakarra izatea, askotan aitzaki izaten da emakumezko bat ez sartzeko. Alde horretatik, Linda Whiten azterketak jarraipena behar du. Abiapuntu kuantitatibo bat eman zuen berak eta orain testu horien ezaugarriak definitu eta aztertu behar dira.

Diskriminazio positiboak beste zirkuitu marginalago batera eramango gintuzke agian. Paternalismorik ez dugu behar, biktimismorik ere ez. Aukera behar dugu. Eta irakasleek, kazetariek, kritikoek, editoreek, itzultzaileek dute erantzukizuna. Ez naiz, esate baterako, emakumeentzako sari espezifiko bat sortzearen aldeko. Gainerako sarietan lehiatu behar dugu eta kalitateak izan behar du irizpidea. Nik esaten badizut urteko nobelarik onena Lourdes Oñederrarena dela, ez dut hori esango egilea emakumea delako, irakurri ditudan guztien artean onena delako baizik.

Behar bat sentitu da emakumezko idazleak elkartzekoa. Agian, lehen ez zirelako behar hainbat elkartzen. Eta ez zait gaizki iruditzen. Talde bat izanik ere, bertako emakume bakoitzak bere estetika eta bere joera ditu.

Intimismoa, goxotasuna eta lirikotasuna. Beti berdina esaten da emakumezkoen testuez. Ba, Marguerite Duras goxoa baldin bada... Baina bitxia da; emakume idazle on bat azaltzen denean, esaten dizute: "gizon batek bezala idazten du, idazkera maskulinoa du". Orduan maskulinoa ona da eta femeninoa txarra. Topiko ugari dago eta horrek kalte handia egiten die emakumezko idazleei.

Hau lan partziala da. Urtebeteko epea nuen lana bukatzeko eta mugatu beharra nuen. Bi hauek aukeratu nituen lehendik ere ezagutzen nituelako eta gainera joko handia ematen zidatelako. Mariasunek haur eta gazteentzat idazten du. Hori beste zirkuitu marginal bat da, bigarren mailakoa kontsideratzen da. Arantxaren kasuan, egin zaion hainbat kritika misoginoren inguruan aritzeko aukera nuen. Bitxia da nola erasotzen den emakumea, bere testua erasotu ordez. "Pertsonaia hau anormala da emakume batek ez dituelako gauzak horrela sentitzen". Horrelakoek harritu egiten naute. Literatura gizaki anormal zoragarriz beteta dago eta gizonezkoei ez zaie horrelako kritikarik egiten.

Ni Laura Mintegi eta Itxaro Bordaren nobelekin ari naiz. Linda White eta Joseba Gabilondo ere lanean ari dira. Aurki argitaratuko dugu "Breve historia feminista de la literatura española (escrita en lengua vasca, catalana y gallega)". Euskal atala nik koordinatu dut eta Karmen Larrañaga, Lourdes Otaegi, Ana Toledo, Aurelia Arkotxa, Amaia Iturbide... aritu dira. Jendea badabil horretan eta gehiago ere sortuko dira. Zorionez