PATERNALISMORIK EZ DUGU BEHAR, BIKTIMISMORIK ERE EZ

  • "Intimismoaz haraindi: emakumezkoek idatzitako euskal literatura" liburua kaleratu du literatur kritikari lasartearrak. Gurean emakumezko idazleek jasaten duten gutxiespena salatu eta Mariasun Landa eta Arantxa Urretabizkaiaren lanak aztertzen ditu liburuak.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Anjel Apraiz bekari esker eta Eusko Ikaskuntzaren eskutik eman da argitara lan hau. Baina nola sortu zen proiektua?
Iruditu zitzaidan euskal emakumeek idatzitako literatura ez zegoela aztertua eta irakurle naizen aldetik gogoa nuen gaia aztertzeko. Beka batek horretarako aukera ematen dizu. Ez da bakarrik dirua; zeure burua bortxatzen duzu epe jakin batean lan bat bukatzera. Neure buruari esan nion: "Beti kexuka gabiltza, emakumeen inguruan gutxi egiten dela; bada garaia ni ere horretan hasteko".Ezustekoa izan zen beka jasotzea eta ezustekoa ere lana entregatu eta berehala argitaratu izana. Gustatu egingo zitzaien.

Dirudienez jendeari ere gustatzen ari zaio. Oihartzun handia lortzen ari da liburua.
Harrituta nago harrerarekin. Beharbada, euskal gizartean dagoen behar baten sintoma izango da. Emakumezkoek idatzitako literatura orokorrean modan-edo dago, baina gurean oraindik atzera gaude. Harrituta nago, liburua aportazio apal bat bezala ikusten dudalako, hasiera puntu bat bezala, eta oraindik lan handia dagoelako egiteko.

Liburuaren lehen atalean kritika feministaren korronte ezberdinei errepasoa egin diezu. Hor idazketa femenino bat bereizteko joera garbia ikusten da, batetik. Baina, bestalde, Virginia Woolf eta Simone de Beauvoir-ek berezkotasun hori ukatu egin zuten. Euskal emakumeek idatziriko literatura aztertzean zein joera hartu beharko litzateke?
Nik ez dut sinesten metodologia espezifiko batean. Nik Mariasun Landa eta Arantxa Urretabizkaiaren lanak aztertu ditudanean, egun erabiltzen diren irizpide eta metodologia nagusien arabera egin dut. Besterik gabe. Ez dut sinesten emakumeek idatzitako literaturaren berezkotasunean. Sorkuntza androginoa da, Simone de Beauvoir edo Virginia Woolf-ek esan zuten bezala. Izan daitezke garai konkretu batzuetan ezaugarri berezi batzuk, baina ez derrigorrez. Eta euskal literaturaren kasuan gutxiago, oso desberdinak, oso anitzak baitira emakumeek idatzitako testuak. Euskal emakumezkoek idatzitakoarekin egin behar duguna da, irakurri, gozatu eta ezagutu. Eta askotan ez da aipatzen, ez da aztertzen, eta hori da nik salatu nahi izan dudana.

Euskal idazleen artean % 10,8 omen da emakumezkoa.
Argi dagoena da emakumeak ez direla inondik ere azaltzen euskal literaturaren historiatan, testu aipamenetan...

Testu liburuak aztertu dituzunean, garbi azaldu da hori.
Abiapuntua oso sinplea zen. Euskal literatura neurri handi batean eskolari esker bizi da. Orduan, testu liburuak aztertu eta ikusi nuen batzuetan aipatzen zela emakumerik, besteetan ezertxo ere ez. Eta aipamenik ez bada, ez da lan hori ezagutzen, ez da kuriositaterik pizten eta ez da irakurtzen. Emakumeek idatzitako literaturak ez ditu aukera berak.
Horrek ez du esan nahi nik nere irakurketak egileen sexuaren arabera aukeratzen ditudanik. Nik literatura ona nahi dut. Eta Marguerite Duras irakurtzen badut gustatzen zaidalako da, ez emakumea delako. Inondik ere. Eskatzen den gauza bakarra aukera berak izatea da.

Gutxiespenaren arrazoien artean promoziobideak aipatu dituzu.
Egun promozionatzen ez den testu bat ez da existitzen. Sariketek ez dute hainbesteko garrantziarik. Hemen garrantzia daukana komunikabideetan, kritika zirkuitutan, unibertsitatean, eskolan... azaltzea da. Hortik kanpo bazaude ez duzu zereginik.

Eta emakumeak kanpo al daude?
Hori ez dizu a priori inork onartuko 2000. urtean. Mundu guztiak esango dizu aukera berberak dituztela. Baina orduan, zergatik aztertzen dira hain gutxitan? Zergatik ez daude eskal literaturaren historiatan? Euskal literatura kanonizatu edo inportanteaz hitz egiten dugunean, hamar izen bota eta zergatik ez da emakumerik azaltzen?
Euskal kulturan botere kota batzuk daude. Eta emakumeari onartu zaio andereño izatea, irakasle izatea, kazetari izatea. Baina ez askotan idazle, editore edo euskaltzain izatea.

Literatur sariketen datuak ere azaldu dituzu lanean. Bitxia egiten da helduen sariketetan emakumea gutxiengoa dela ikustea eta haur eta gazteen sariketetan, Urruzuno lehiaketan, sarituen artean erdia baino gehiago emakumezkoak izatea. Zer esan nahi du horrek? Adin batetik aurrera idazteari utzi egiten diotela?
Hipotesi zehatz bat emateko ikusi beharko genuke 18 urtetik aurrera zenbat emakume aurkezten den lehiaketa hauetara, irabazleen datuak ezagutzen baititugu soilik. Baina, nire ustez erantzun absurduena adin batetik aurrera emakumezkoen kalitatea drastikoki jaisten dela pentsatzea litzateke. Logikoagoa da pentsatzea horrelakoetara gutxiago aurkezten direla, emakumeari beste karga batzuk eransten dizkiolako bizitzak heldutasunera iristean. Edo izan daiteke epaimahaiek emakumeen lanak kontuan hartzen ez dituztelako.
Garrantzitsua da ere ispilu gabezia. 18 urtetik aurrera idazten jarraitzeko motibazio handia behar duzu, ereduak. Autoestima handia behar duzu eta emakumezkoak oso exigenteak dira euren buruekin. Kosta egiten zaie liburu bat argitaratu eta idazle direla esatea.

Sariketen emaitzen irakurketa positiboago bat ere egin daiteke. Gazteen artean emakumezkoen nagusitasuna ikusirik ezin al daiteke pentsatu etorkizunean gauzak aldatu daitezkeela?
Hori espero dut. Espero dut zirkuitua normalizatuz joango dela. Momentu honetan ere badaude emakumezkoen lan onak hori justifikatu dezaketenak. Nobelaren kasuan hortxe daukazu Lourdes Oñederraren "Eta emakumeari sugeak esan zion". Oso ona da. Olerkian hor dira Miren Agur Meaberenak, Aurelia Arkotxarenak, Itxaro Bordarenak, Tere Irastortzarenak... duda ezinezko kalitatea dago hor.

Emakumezkoen literaturaren azterketan ere pausu batzuk emanak dira. Hor da 1984ko Itxaro Bordaren "Emakumeak idazle" eta hor da Linda Whiten azterketa.
Lindak Renoko Unibertsitatean eginiko tesi doktoralean euskal literaturan dauden emakumeak aztertu zituen. Ondorioak harrigarriak dira: XX. mendean bakarrik, 124 emakume topatu ditu. Hor agerian geratzen dena da emakume bat edo gizon bat literaturaren historian sartzeko irizpideak desberdinak direla. Obra bakarreko gizonezko idazle asko dago historiatan, baina hori bera, obra bakarra izatea, askotan aitzaki izaten da emakumezko bat ez sartzeko. Alde horretatik, Linda Whiten azterketak jarraipena behar du. Abiapuntu kuantitatibo bat eman zuen berak eta orain testu horien ezaugarriak definitu eta aztertu behar dira.

Aukera berdintasuna aipatu duzu. Egun gutxietsia dago emakumezkoen literatura. Diskriminazio positiboa beharko al luke? Non dago oreka?
Diskriminazio positiboak beste zirkuitu marginalago batera eramango gintuzke agian. Paternalismorik ez dugu behar, biktimismorik ere ez. Aukera behar dugu. Eta irakasleek, kazetariek, kritikoek, editoreek, itzultzaileek dute erantzukizuna. Ez naiz, esate baterako, emakumeentzako sari espezifiko bat sortzearen aldeko. Gainerako sarietan lehiatu behar dugu eta kalitateak izan behar du irizpidea. Nik esaten badizut urteko nobelarik onena Lourdes Oñederrarena dela, ez dut hori esango egilea emakumea delako, irakurri ditudan guztien artean onena delako baizik.

Berriki "Euskaldunon Egunkaria"n positiboki baloratu duzu Emakume Idazleen Lantaldea. Horrelako gauzek ez al dute zuk aipatu duzun marginalizazio arriskurik?
Behar bat sentitu da emakumezko idazleak elkartzekoa. Agian, lehen ez zirelako behar hainbat elkartzen. Eta ez zait gaizki iruditzen. Talde bat izanik ere, bertako emakume bakoitzak bere estetika eta bere joera ditu.

Baina beti esaten da emakumezkoen testuek kutsu ezberdin bat dutela.
Intimismoa, goxotasuna eta lirikotasuna. Beti berdina esaten da emakumezkoen testuez. Ba, Marguerite Duras goxoa baldin bada... Baina bitxia da; emakume idazle on bat azaltzen denean, esaten dizute: "gizon batek bezala idazten du, idazkera maskulinoa du". Orduan maskulinoa ona da eta femeninoa txarra. Topiko ugari dago eta horrek kalte handia egiten die emakumezko idazleei.

Arantxa Urretabizkaia eta Mariasun Landa aztertu dituzu liburuan. Zergatik hautatu dituzu hauek?
Hau lan partziala da. Urtebeteko epea nuen lana bukatzeko eta mugatu beharra nuen. Bi hauek aukeratu nituen lehendik ere ezagutzen nituelako eta gainera joko handia ematen zidatelako. Mariasunek haur eta gazteentzat idazten du. Hori beste zirkuitu marginal bat da, bigarren mailakoa kontsideratzen da. Arantxaren kasuan, egin zaion hainbat kritika misoginoren inguruan aritzeko aukera nuen. Bitxia da nola erasotzen den emakumea, bere testua erasotu ordez. "Pertsonaia hau anormala da emakume batek ez dituelako gauzak horrela sentitzen". Horrelakoek harritu egiten naute. Literatura gizaki anormal zoragarriz beteta dago eta gizonezkoei ez zaie horrelako kritikarik egiten.

Amaitzeko, une honetan zer dago abian euskal emakumezkoen literatur kritikan?
Ni Laura Mintegi eta Itxaro Bordaren nobelekin ari naiz. Linda White eta Joseba Gabilondo ere lanean ari dira. Aurki argitaratuko dugu "Breve historia feminista de la literatura española (escrita en lengua vasca, catalana y gallega)". Euskal atala nik koordinatu dut eta Karmen Larrañaga, Lourdes Otaegi, Ana Toledo, Aurelia Arkotxa, Amaia Iturbide... aritu dira. Jendea badabil horretan eta gehiago ere sortuko dira. Zorionez

Azkenak
Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


CAFek giza eskubideak errespetatzen dituela “baieztatu” beharko du, Belgikako kontratu milioiduna eskuratzeko

Beasaingo enpresak 1.695 milioi euroko kontratua lortu du Belgikako SNCB-NMBS tren konpainia publikoarentzat 54.000 plaza dituzten bagoiak egiteko. Baina aurretik, belgikar konpainiak eskatu dio bere jarduerek nazioarteko zuzenbidea eta giza eskubideak errespetatzen dituztela... [+]


Eguneraketa berriak daude