Egia da Unamunoren aholkua ez dugula jarraitu: ez dugu euskara ohore guztiekin ehortzi. Baina azken urteotan burututako inkesta eta neurketek ondorio garbia izan dute: euskararen biziraupena ez dago ziurtatua.
Urteetan euskara sustatzeko abian jarritako egitasmoak ugari eta anitzak izan badira ere, 90eko hamarkada amaiera honetan ahaleginak bateratu eta normalizazioaren oinarriak ezartzearen aldeko apustua egin da. Eusko Jaurlaritzak 1998ko udan amaitu zuen Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia.
1996. urteko uztailaren 17an Eusko Jaurlaritzak Euskararen Aholku Batzordea eraberritu zuen eta egun horretan bertan Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia proposatu zezan eskatu zitzaion. Bi urteren buruan, 1998ko ekainaren 24an onartu zuen plan hau Batzordeak, uztailaren amaieran Eusko Jaurlaritzak eta irailean Legebiltzarrean tramitatu zen. «Hizkuntza politika egiten diharduten herri aginteei euren jarduna bideratzen lagunduko dien oinarrizko tresna» da Biziberritzeko Plana, testu horretan bertan zehazten denez. Horretarako hiru ardatz aztertu eta beste hainbeste helburu estrategiko finkatu zituen Euskararen Aholku Batzordeak.

Batetik, euskara ondorengoetaratzea dago, hots, belaunaldiz belaunaldi eta etenik gabe hizkuntza geroratzea. Atal honetan irakaskuntza, helduen euskalduntze-alfabetatzea eta familia bidezko jarraipena landu dituzte.
Bigarren esparrua euskararen erabilerari dagokio eta euskararen aldeko auzogintza eta zerbitzugintza bultzatu nahi dira horretarako. Honen barruan administrazioa, gune euskaldunenetako egoera, informazioaren eta komunikazioaren teknologia berriak, enpresa mundua, aisia, kirola eta erlijioa izan dituzte aztergai.
Azkenik, euskararen elikadura da sustatu beharreko hirugarren helburu estrategikoa. Euskarazko kalitatezko sorkuntza bultzatu eta babestu behar da, batetik eta, gero, produkzio hori kontsumitua izan dadin, informazioa, motibazioa eta inplikazioa ere kontuan hartzekoak dira. Horretarako Corpus plangintza eta hizkuntzaren kalitatea, prentsa idatzia, liburugintza, irratia, telebista, publizitatea eta kulturgintza izan dituzte gogoan.
Aipatutako alor guztietan euskarak dituen indarguneak eta ahuleziak aztertu zituen EABak, ondoren, bakoitzaren inguruan, datozen hamarkadan aplikatuko lirateken proposamen zehatzak finkatzeko –horiek guztiak 16 eta 17. orrialdeetako taulan daude zehazturik–.
Plangintza gauzatzeko eskueran dauden giza eta diru baliabideak ere kontuan hartzekoak dira. Zentzu honetan Herri Aginteak Koordinatzeko Batzordeak eginiko azterketak, baliabideei ahalik eta etekin handiena ateratzeko eta koordinazioa hobetzeko, ahaleginak areagotu beharra dagoela erakutsi zuen. Itzulpen politika, administrazioko hizkuntza irizpideak, funtzionarioen euskalduntze-alfabetatzea, sustapen egitarauak eta hizkuntzaren industriak dira, baliabideei dagokienez, hobetu beharreko alorrak. Azterketa horrek beste ondorio garbi bat ere utzi zuen agerian: plangintzaren helburuak gauzatzeko ezinbestekoa dela baliabideei probetxua atera ez ezik, horiek, urtez urte, haztea. Eta aurtengo aurrekontuen proiektuan bere isla izan du behar horrek. Kopurua oraindik onartzeke izanik ere, hizkuntza politikarako aurrekontuak % 25 egin du gora –1998ko 3.351 milioi pezetatik (134 milioi libera) 2000ko 4.174 milioira pasa da–.

Planaren aplikazioaren bideragarritasuna gogoan beti ere eta azken hauteskundeek toki batzuetan ordezkari politiko berriak ekarri dituztela gogoan izanik, iragan urriaren 14an Euskararen Aholku Batzordearen berrikuntza gauzatu zen. Ekimenari jarraipena eman nahian aurreko Batzordeko hainbat kidek Batzorde berrian ere jardungo du. Aldaketa nabarmenena, aldiz, gizarte partaidetzan eman da. Aurreko Batzordeak 25 kide bazituen, orain gizarte ordezkaritza 38 lagunera igo da eta horrek, Josune Ariztondo sailburuordearen aburuz, mesede egingo dio erabilpenari, berau sustatzeak zerikusi zuzena baitu gizarte sektore batzuen konpromisoarekin. 38 horiei 14 ordezkari politikoak gehiturik, orotara 52 kidek osatzen du orain EAB. Eta ez du eginkizun makala izango: aurreko Batzordeak proposatutakoa abian jartzea. Euskal kulturaren baitako pertsona esanguratsuak dira batzorde-atal desberdinetako buru; Euskararen Geroratzearen Jarraipenerako Batzorde-ataleko buru Erramun Osa AEKko arduraduna izendatu dute, Kulturgintzaren eta Komunikabideen Jarraipenerako Batzorde-atalean Joserra Garzia eta Batzorde-atal Iraunkorraren buruan Aintzane Ibarzabal eta Filipe Goietxe daude.
Oraingoz eta urtebeteko epean, lau dira EABaren egiteko nagusiak: batetik, Planarekiko adostasunaren zabalpenean ahaleginak egin beharko dituzte; bigarrenik, Planaren komunikazioa ere izango dute xede eta horretarako lan ildoak finkatu dituzte –batetik, zabalkunde orokorra egingo da argitalpena bidaliz, aurkezpen, hitzaldi eta agerraldien bitartez eta komunikabideei eskainitako elkarrizketa eta iritzi artikuloen bitartez eta bestetik jardun esparru eta agente jakinekin zabalkunde berezitua burutuko da–; hirugarrenik, Planaren proposamenen garapena bera bultzatuko da; azkenik, garapenaren jarraipena egingo dute eta jarraipen hori sistematizatzeko dagoeneko fitxa eredu bat osaturik dago.
Esan beharra dago plangintza estrategikoaren garapenean eragina izan dutela iaztik hona esparru politikoan gertatutako aldaketek. Ariztondok EAB berriaren aurkezpenean esandakoaren arabera Plana onartu zenetik hona, «

». Eusko Jaurlaritzaren barruan ekimena aurreratuagoa dago eta aplikatuko diren lehen programak prest dituzte.

1999-2002 legegintzaldirako Jaurlaritza osatzeko EAJk eta EAk sinatutako koalizio akordioan euskararen normalizaziorako proposamenak zehaztu ziren. Biziberritzeko Planaren garapena helburu nagusi izanik, oinarrizko bost jarduera finkatu zituzten: transmisioa, zerbitzu publikoen euskalduntze prozesua, lan-munduko erabilera, informazioa teknologia berriak eta Nafarroa eta Iparraldeko erakunde publiko eta pribatuekiko lankidetza.
Bestalde, EAJ, EA eta EHk Legebiltzarrean lankidetzan jarduteko oinarrien akordioan ere hiru alderdiok «bat datoz arlo horretan –euskara eta kultura arloan– Jaurlaritzako instituzioek egindako diagnostikoaz, eta gai horren inguruan Euskararen Aholku Batzordearen baitan mahairatu diren ponentziak berresten dituzte». Hemen ere bost ardatz proposatu ziren gobernu berriaren euskara sustatzeko jardueran: osasun administrazioko langileak euskalduntzeko plana, Justizia administrazioko langileak euskalduntzeko plana, unibertsitateko normalizazioa lortzeko administrazio ekintzak, Euskara Erabilera Arauzkotzeko Oinarrizko Legea eta Administrazio orokorra euskalduntzeko planak nola garatzen diren aztertzea.
Aipatutako hiru alderdiez gain, gainerako instituzioetan gobernatzen ari diren alderdi politikoei ere Plana indarrean jartzeko moduari buruzko ekarriak eskatu dizkiete eta horien zain daude plangintzan txertatzen joateko.
Izan ere, Planean bertan aipatzen den bezala, malgutasuna behar du horrelako plangintza batek. Ez da testu itxi eta aldaezina eta ekarpenak beharrezkotzat jotzen dira eta ez soilik erakunde eta alderdi politikoetatik etor daitezkeen ekarpenak. Normalizaziorako diseinu bateratua egiteko ahaleginaren emaitza da Plana, gainerako ekimen sektorialen ardatz eta oinarri moduan sortua eta beste plan orokorrekiko osagarri.
Euskara Biziberritzeko Plan Nagusiaren eta Kontseiluaren Plan Estrategikoaren arteko osagarritasuna joan den martxoaren 9an geratu zen bermatua. Josune Ariztondo sailburuordeak eta Paulo Agirre orduan Kontseiluko lehendakari zenak egun hartan sinatutako konbenioaren arabera «Plan Estrategikoaren oinarria Eusko Jaurlaritzak onartu berria duen Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia izango da».

Euskalgintzako erakunde eta enpresak biltzen dituen Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak abian jarritako Plan Estrategikoa hirugarren fasean sartu zen azaroaren 22an. Kontseilua normalizazio prozesuan aldaketa kualitatibo bat, azkartze bat lortzeko sortu zen eta horretarako gizarteko agenteak zein agente politikoak egin dezaketena egin dezaten eragitea du helburu. Kontseiluak, bere estrategia finkatzeko orduan, garrantzi handia eman dio gogoetari. Euren ustez, gizarte eragile batek euskararen normalizaziorako egin dezakeen guztia egiteko, eragileak berak hausnartu eta erabaki behar du zer egin behar den. Joxe Jabier Iñigo Kontseiluko plangintzaburuaren hitzetan, «

».
Eta ildo horretan eraiki dute Plan Estrategikoa. «Bai Euskarari» kanpainako estadioen apustua izan zen lehen pausoa, eragile sozialak gizarteak euskara bultzatzen zuela ikus zezan. Ondoren etorri zen finantziazioa «lan ordu bat euskararen alde» kanpainaren bitartez –181 milioi pezeta jaso ziren, esperotakoaren hirukoitza–. Tarte horretan 22 eragile sozial bildu zituzten, geroago horien bitartez sarea zabaltzen joan zedin. 300 bat eragile biltzea zuten gogoan eta 700ek sinatu dute maiatzean «Bai Euskarari» akordioa. Eragile horiek guztiek, 23 sektore desberdinetan banatuta –unibertsitatea, formazioa, prentsa, kirol federazioak, osasuna, lan mundua...– euskararen egoeraren diagnostikoa, lehenik, eta helburuei buruzko gogoeta, bigarrenik, burutu zuten iragan udan.
Orain arteko balantze baikorra egin du Kontseiluak baina, jakin badaki oraindik urrats garrantzitsuena ez dela eman. Azaroaren 22an abiatu zen fasean bakoitzak aplikatu beharreko ildo estrategiko eta ekintza konkretuak adostu beharko dituzte eta «

» Iñigoren aburuz. Egunotan bileretako txostenak jasotzen joango dira eta abenduaren erdialdetik urtarrilaren erdialdera iradokizunak eta ekarpenak egiteko epea zabalduko da. Otsailean jasoko da emaitza, sektore bakoitzeko plangintza, eta martxoan argitaratu eta hedatuko da. Ordura arte eragileek asumitu beharreko konpromisoen inguruko hausnarketa egin beharko dute eta martxoan dagoeneko konpromiso formalak hartzeko epea zabalduko zaie. Maiatzerako eragile bakoitzak konpromiso konkretuak hartuak izango ditu eta egun horietan ekitaldi publiko bat aurreikusi dute.
Ordutik aurrera aplikazio praktikoari ekingo zaio eta akordioa sinatu duen orok bere neurriak hartu beharko ditu.
Iragan martxoan Hizkuntza Politikarako Sailordetzarekin sinatutako osagarritasun hitzarmenak esan bezala, prozesu honetan Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia izan dute oinarri eragileek. Gainera, eta Jaurlaritzaren Planaren izaera malgua kontuan izanik, Kontseiluak hainbat proposamen luzatu dio Gobernuari aurrera begira: batetik, abendutik aurrera, bi plangintzen arteko adostasun eta desadostasunak elkarrekin aztertzea –eta desadostasun garrantzitsuak balira horiei aurre egitea–; bestetik, Plan Estrategikoak Biziberritzeko Planari zein ekarpen egin diezaiokeen aztertzea eta horiekin aberastea; eta azkenik, Jaurlaritzak eragile sozialek agertutako prestutasuna ekintzen bidez babestea, babes morala, legala eta ekonomikoa emanez.

Eragile politikoekin ere lan egin du Kontseiluak. Iazko abenduaren 21ean «Euskararen normalizaziorako konpromiso politikoa» izeneko dokumentua sinatu zuten, AB, Batzarre, CDN, EA EAJ, HB, ICV, EAEko eta Nafarroako EB eta Zutik alderdiekin. Zazpi puntu adostu zituzten bertan, horien artean Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia, Kontseiluaren Plan Estrategikoa, Nafarroako Gobernuaren egitasmoak eta Iparraldeko Antolakuntza Eskemaren hizkuntza atala bultzatzea. Testu hau ez zuten ez PPk, ez UPNk, ez PSEk eta ez UAk sinatu.
Kontuan dute zailagoa dela agente politikoak eragitea, eragile sozialak inplikatzea baino. Horregatik eragile sozialekin egin beharreko ahalegina lehenetsi dute, «

».
Udalbiltzak ere hizkuntzaren alorrean jarduteko asmoa agertu du. Oraindik erabaki adosturik hartu ez badute ere, kide ezberdinak hasi dira euren diagnostiko eta proposamenak prestatzen –edota dagoeneko eginak daudenak aztertu eta onesten– eta euskalgintzako hainbat eragilerekin harremanetan jartzen.
Bestalde, datorren ostiralean, abenduak 10, Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia aurkeztuko zaio Eusko Legebiltzarrari Osoko Bilkuran. Jaurlaritza berriak (PSE-EE kanpoan zela) bere egin zuen Plana, baina hauteskundeen ondoren Legebiltzarra disolbaturik geratu zen eta Plana ez zitzaion aurkeztu. Derrigorrezkoa ere ez da Planak lege-erabakirik suposatzen ez duen bitartean, baina PSE-EEk, plangintzaren aurrean bakoitzak bere postura finka dezan beharrezkotzat jo du. Eskaera horri erantzunez burutuko da datorren asteko Osoko Bilkura.
Euskararen biziberritze estrategietan elkarlan giroa nagusitu da hamarkada honen amaierako egoera koiuntural berrian. Datozen hauteskundeak gainean ditugula eta egoera aldatzeko aukera beti ere hor egonik, aldaketa posibleak gainditzea izango da elkarlanaren erronka