Espainiako espetxeetan 19 urte egin ondoren –gaur egun 54 urte dauzka–, iazko otsailaren 21etik dago kalean, hots, hamar hilabete pasatxo. Zigorraren hiru laurdena 1993an bete zuen eta, beraz, orduan utzi behar zuten aske. Mungiarra da eta preso ohiaren subsidioarekin dago.

Pasaitarra da eta 37 urte dauzka, horietarik hamar Espainiako gartzela desberdinetan iragan ditu. Hamar hilabete daramatza kanpoan, 1998ko otsailaren 19tik. Euskal Preso Politikoen Kolektiboko mintzakidetzakoa izan zen. Preso ohien subsidioarekin bizi da oraingoz.

Gernikako Estatutuaren erreferendumaren atarian espetxeratu zuten, 1979ko irailaren 23an eta 1998ko apirilean utzi zuten aske Etxarriko presoa. Espainiako espetxeetan ia 19 urte egin ondoren seme gazteaz arduratzea du egungo egiteko nagusienetakoa.

Mitxel Sarasketarekin batera atxilotu bazuten ere, 1978an, eibartarra baino 2 urte lehenago kaleratu zuten –96ko Santo Tomas egunean– 44 urteko preso beasaindarra. 18 urte egin ditu Espainiako espetxeetan eta gaur egun kulturgintzako zerbitzu batean dihardu lanean.

Galdera bi datozkit burura. Nola isla daiteke hogei urte hauetan bizi izan dugun guztia lerro gutxi batzuetan? Nola eutsi diogu egoera honi? Bi kontzeptu uztartu behar dira, nire ustez, norbera eta kolektiboa. Kolektiboa zerbait abstraktua da sarri, baina pertsonak osatzen dugu kolektiboa. Pertsonak garen aldetik, bakoitza mundu bat gara eta espetxera sartu bezain pronto horri eman behar diogu lehentasuna, hots, kolektibo horri egokitu. Kolektiboaren izaera horrek markatzen du gure jarrera eta 600 jokaera bakarra bihurtzeak izugarrizko indarra ematen du, bai indarra egoera gogorretan tinko eusteko, bai indarra etorkizuneko proiektuetan sinesteko.
Haatik, azkeneko hamar urte hauetan bakardadeko une asko bizi izan dugu; sakabanaketaren helburu nagusia hori izan baita, bakartu, bakartasunean bakoitzak bide pertsonalak bila ditzan. Pertsonak suntsitzen saiatu dira medio anitz erabiliz: bakartu, senideengandik urrundu, jipoitu, desorekatu etengabe espetxe, modulo eta zelda aldaketekin, gure hizkuntza erabiltzen debekatu, osasunaz jolastu... Beren kontra denean indarkeriaren aurka daude, jakina, baina gero, kalean zein hemen barruan lasai asko erabiltzen dute, ageriko kontraesanaren aurrean begiak itxiz.
Guztiok elkarrekin geundenean osatutako bizi arauak jarraitzeaz gain, kolektiboak unearen arabera horiek egokitzeko eta moldatzeko gaitasuna izan du. eta kartzeleroek berek oroitarazi digute behin eta berriz kolektibo bat osatzen dugula. Nahiz eta bakarrik egon, zerbaiti uko egin ondoren sarritan entzun diogu kartzeleroari esaten: «ya están ustedes de nuevo?». Kontxo, esaten diozu zure buruari, «banan-banako politika, baina garbi dago honentzat ez nagoela bakarrik».
Gobernuko hainbat kidek aipatu dute errazago izango litzatekeela dispertsioarekin amaitzea jarrera kolektibo hori izango ez bagenu. Bada, ezin da izan bestela, gure borroka kolektiboa zen kanpoan eta horrela da barruan, bietan interes kolektiboa pertsonalari nagusitzen zaiolako. Ezin dugu hitz egin nitaz edo zutaz, gutaz baizik. Pertsona baten bizitzan 10, 15 edo 20 urte asko direla, baina herri baten historian deus ez dira. Gainera, une oso gogorretatik igaro arren, inolako zalantzarik gabe, borrokari lotzeak merezi du.
Urte hauetan gure senideek eta lagunek izan duten jarrera ezin dut goraipatu gabe utzi. Gertu edo urrun, beti izan dira gurekin, horretarako mila kilometro eginez, izugarrizko dirutza xahutuz eta beren denbora handia eskainiz. Inoiz ezingo dugu kitatu hauekin dugun zorra.
Bukatzeko, besarkada bero bat bidali nahi diet kalean isil-isilik eta, sarri, oso baldintza gogorretan gure herriaren askatasunaren alde etengabe borrokan jarraitzen dutenei. Gure aldetik, ziurta diezazuekegu beti bezala jarraituko dugula bakoitzak bere egoerari aurre eginez, irribarrea galdu gabe

J

1981eko ekainaren 19an hil zen La Paz Ospitalean (Madril). Martxoaren 14tik gose greban egon zen eta bere ahultasunagatik izan zen ospitaleratua. 27 urte zituen.

Alcalá Mecoko (Madril) espetxeko dutxan urkatua eta lepoan ebaki sakona zuela agertu zen 1985eko ekainaren 26an. 27 urte zituen.

Herrera de la Manchako (Ciudad Real) bere ziegan hil zen 1986ko ekainaren 8an, espetxeko mediku taldeak zuen tuberkulosia katarro soil gisa tratatua izatearen ondorioz. 27 urte zituen.

1987ko maiatzaren 19an hil zen bere etxean, minbizi terminala izateagatik kaleratu ondoren. Minbizia garatxo soil gisa diagnostikatu zioten espetxean. 33 urte zituen.

Herrera de la Manchako bere ziegan urkatua agertu zen 1988ko martxoaren 2ko goizean. 33 urte zituen.

1988ko ekainaren 15ean hil zen Herrera de la Manchan bihotzekoak jota, medikua zen lagun presoa suspertzen saiatzen zen bitartean. Ez zuen bihotzeko arazorik eta ez zegoen arrisku taldekoen artean. 30 urte zituen.

1990eko azaroaren 30eko gauean hil zen bihotzekoak jota, uztailaren 20an izandako miokardio infartu akutua behar bezala ez zaintzearen ondorioz. 58 urte zituen.

Euskal errefuxiatuak hartzeagatik Fresnesen (Paris) espetxeratutako bretoia, irain eta difamazio kanpaina baten ostean, urkatua agertu zen bere ziegan 1991ko urtarrilaren 27an. 40 urte zituen.

1993ko maiatzaren 15ean hil zen Parisko Antoine Beclere Ospitalean Fresneseko Ospitaletik bertara eraman ondoren. La Santeko espetxean izandako mediku asistentzia ezagatik, seropositibo izaerak zaildua, hil zen. 29 urte zituen.

1995eko ekainaren 17an hil zen Bilboko Basurto Ospitalean. Asistentzia ezagatik areagotutako laringe minbizia larriagotu ondoren ospitaleratu zuten. Urtebete lehenago kaleratua izan zen eritasuna atzeraezina zelako. 55 urte zituen.

Alcala Mecoko bere ziegan urkatua agertu zen 1997ko otsailaren 7an. 41 urte zituen.

Albacete espetxeko bere ziegan urkatua agertu zen 1997ko uztailaren 20an. 35 urte zituen.

1997ko urriaren 27an hil zen Bilboko Basurto Ospitalean. Asistentzia ezagatik areagotutako masailezurpeko minbizia larriagotu ondoren ospitaleratu zuten. Zazpi hilabete lehenago kaleratua izan zen gaixotasuna atzeraezina zelako eta ezinezkoa zelako ebakuntza kirurgikorik egitea. 34 urte zituen