Michel Inchauspéri elkarrizketa.

Iñaki Zubiondo / Ermiñe Madariaga

(1988-09-04)

Hogei urtez diputatu eta muga inguruko sosak kontrolatzen dituen bankuaren jabe, Ipar Euskal Herriko notablerik inportanteena da Michel Inchauspé. Baigorriko errebote finalean zita eginda, astelehenean Garazin bere bankuak duen egoitzan hartu gaitu. Feria eguna da eta artzain eta laborarien mugimendua handia da. Bankuko langileak euskaldunak. Irrifarrez hartu gaitu diputatuaren emazte heletarrak ere, "a, mendialdeko jendea sanoa duzu!".

ARGIA.Gure irakurlegoari Michel Inchauspé aurkeztu nahi genioke. Hogei urtez diputatu den gizona erreferentzia politiko inportantea bait da euskal politikagintzan.

Michel Inchauspé.Bailarako Sindikatuko presidente izanez hasi nintzen. Gero, zuen Diputazioen antzekoa den Conséil Géneral-eko kontseilari izan nintzen, eta geroxeago diputatu, 1967tik honuntza.

A.- 1968ko maiatz hura ongi ezagutu zenuen, bera.

M.I.- Parisen nintzen, bai, 68ko maiatza hartan. Manifestazio guzti ahaiek ikusi nituen. Eta 68az geroztik, De Gaulle jeneralak Parlamentua sakabanatu zuenean, berriro hautatua atera nintzen. Orduan deitu ninduten Frantziaren itsasoz haraindiko lurrez arduratzen den ministraritzara, DOM-TOMera, uztailean. Urte betez aritu nintzen ministrari lanetan, Cuve de Murville-ren gobernuan. Outre-Mer edo itsasoz haraindiko lurrak, Antillak, Komore uharteak, Reunion eta beste nere gain ziren.

Gero Chaban Delmas iritsi zen eta hark ez ninduen gehiago hartu. De Gaulle jenerala joan egin zen, seguruenik gogoan izanen duzun erreferendum haren ondoren, eta ni ere ez nintzen diputatu izan: ministro izateko ene ordezkariak hartu zuen diputatugoa lau urtetarako. 1973an hautatu ninduten berriro, 1978an berriz, 1981ean eta 1986an. Urte horretan Asamblée Nationale utzi nuen Conséil Régionalera joateko. Baina 1988an aldaketa bat suertatu zen: ordura arte Euskal Herriko Barnekaldeko ordezkaria nintzen, baina hauteskundeetarako eremu aldaketarekin, lehengo 10 kantonamenduetatik 7 gordetzen nituen eta beste 8 berri erasten zizkidaten, gehienbat ezker bozkatzen zutenak. Eta nere buruari esan nion: "Hi haiz zirkunskripzio hori salba dezakeen bakarra, bere 40 komuna, 15 kan tonamendu, 12 bailara eta 100.000 biztanleekin". Ez nuen gazte bat ikusten holako zirkunskripzio bat hartu eta irabazteko aukerekin. Eta hala segitzen dut diputatu.

A.Azken 20 urteotan gertatu diren aldaketen artean aipatu beharra dago Biltzarre Errejionalen sorrera.

M.I. - 1967an Biltzarre edo Kontseilu Errejionalik ez zen, egia da. Baina 1969an, De Gaullek sortu nahi izan zituen; aldi berean Senatua suntsitu nahi zuen. Gero senatoreek, Giscard d'Estaing-ekin, erreferenduma galdu erazi zioten, baina ikusten duzu De Gaullek bazuela errejionalizazioaren idela. Nahi zen batetik agintea deskontzentratzea, xuxenago esateko kreditua deskonzetratzea, zuen gobernadoreen lana egiten duten prefektek erabaki ditzatela kredituak, baina aldi berean nahi zen hautetsi kontseilu batek prefektekin diskutitzea.

A.Afera horren inguruan kokatuko nuke nik Euskal Departamentuaren polemika. Nola ikusten duzu asmo hori une honetan?

M.I. Badakizu Mitterrandek hori agindu zuela 1981ean. Gero, Gaston Deferrek Parisera deitu zigun hemengo hautetsi, kultur mugimendu, sindikatu eta abarrei, jakiteko ea Euskal Departamentu hori egin behar ote zen. Eritzi guztiak entzun ondoren erabaki zuen helburu berdinak lortu zitezkeela, batik bat kulturaren arloan, Euskal Departamenturik gabe. Bazegoen oztopo handi bat kultur mailan bezala azpiegitura mailan: Biarnoagandik bereziz, askoz medio gutxiago edukiko genuela. Besteren artean, nik lortutako zerbait galduko zen: Lacq-eko gasetik zetozen kredituak. 54-60 milioitako diru-sarrera galduko genuen urtero. 1979an lortu nuen meategietako etekinak desblokatzea, eta ordura arte bi milioi iristen ziren lekuan 24 hasi ziren iristen, eta sozialistak iritsi zirenean 60 milioi lortu nituen. Pentsa hori ze nolako aldaketa den departamentuko bide sarea hobetzeko. Besteren artean, Baionatik Garazirako bidearen zabaltzea horri esker egin da, eta Euskal Departamentua egin izan bagenu galdu egingo genuen. Era berean, euskararen aldeko diruekin berdin pasako zen. Ni horren kontra nago, beraz. Diru iturriak galduko bait genituen. Gaston Deferrek ere pentsatu zuen helburu berak erdietsi zitezkeela departamentu zaharrarekin.

A.Euskal kultura aipatu duzunez, Seaska ikutu gabe ezin dugu utzi. Horri buruz proposamen bat egina duzu berrikitan, nahiz eta ez dakigun ze nolako posibilitateak dituen aurrera ateratzeko...

M.I.Hori denborak esanen du. Begira, ni gobernuan nengoelarik, 1968-69an, euskara galtzera zihoala ohartuta nengoen, eta zerbait egin behar nuela pentsatu nuen. Azterketan hasi eta ohartzen nintzen esperientziak erakusten zidala hemen gazteek euskara ikasten dutela ttikitan eta gero eskolara heltzean galtzen dutela. Beraz, euskara ama-eskoletan salbatu behar zen, eskola ttikietan.

Ni izan naiz lehenbiziko hiru irakasle ibiltarien postuak sortu zituena, 1969ko ikasturte hasieran. Gobernutik atera nintzenean urtero 3 postu berri sortzekotan ginen. Zoritxarrez, handik atera nintzenean nere ondorengo gobernuek ez zuten segitu. Orduan hasi zen Claire Noblia, Patxi Nobliaren arreba, bere projektuarekin, ez dakit aurretik guk egin genuelako sortu zituzten, baina maisu ibiltariak lehendabiziko ikastola baino lehenagokoak dira. 1970an sortu zen ikastola, ohartu bait zen Noblia hor bazegoela beharkizun bat.

Ikastolak badaude, beraz ez da gure erruz, Gobernuaren erruz baizik. Ikusi behar da ikastola hor dagoela, eta horiei ere konponbidea bilatu behar zaiela. Sozialisten garaian ibiltari postu batzuk sortu dira, eta ondoren Ikas-Bi mugimendua ere jaio da, hau da, eskola elebidunak. Euskara irakasteko hiru formula daude beraz: ibiltariak, Ikas-Bi eta Ikastola. Hiru horiekin betetzen dira behar guztiak; gurasoek eskatzen dituzten behar guztiak, noski, haiek behar bait dute hautatu. Lehen bi formulen ordainketa lotuta dago. Ikastolen egoera dago konpontzeko. Beren lekuan jartzen naiz eta jende hori ez dago lasai, ez dakite pagatuko zaien, bost milioi zor diote Asegurantza Sozialari... egoera katastrofikoa da.

Bretainiako ereduak konponketarako bide egokia eskaintzen du: akordio bat dute Ministraritzak irakasleek eta Kontseilu Errejionalak sinatua. Ez bakarrik finantz sistema, hezkuntz sistema ere aurkitu dute egokia, koadro normalean sartu ahal izateko. Sistema hori Bretainian ongi badoa, ez dut ikusten zertarako ez duen balio behar honerako. Prezedentea badago, konponketa badugu. Irakaskuntza ministraritzak hemen duen inspektorea da orain arte Bretainian egon dena.

A.Eta zu diputatu zaren hogei urteotan zer egin du zure herrialdeak ekonomi mailan? Gure aldetik begiratuta, Ipar Euskal Herria krisi gogor batean murgilduta ikusten dugu aspaldidanik.

M.I.Bi Euskal Herriak, zuena bezala gurea, ez doaz progresioan, tamalez. Aldiz, Nafarroa, Aragoe eta Biarnoa desarroilatzen ikusten ditugu. Espero dut Espainia Europako Elkartean sartzearekin aukera bat izanen dugula. Gure aldeari dagokionez, ni diputatu naizen lurraldea Nafarroa eta Aragoeri erantsia dago, eta horiek oso azkar ari dira hazten. Beraz, guk egin behar duguna da azpiegitura indartzea, bideak, tunelak, errepide azkarrak, Iruñea, Zaragoza, Bordale, eta abarrera.

A.Zergatik aipatzen dituzu Nafarroa eta Aragoe?

M.I.Horiei lotuak bait gaude. Gipuzkoa eta Bizkaia urrutiago daude, eta ez da horiekiko korronte ekonomiko fisikorik. Hala ere ez ditut harremanak ukatzen, ez, eta ohartzen naiz gainera bide aldetik ere erreztasun handiak direla gaur, Bilbotik jendea iristen da Pirinioetako hoteletara. Begira, bada gauza bat egin behar genukeena, nahiz eta ez dakit horretara iritsiko naizen: egun batez biltzea Akitania, Bizkaia, Gipuzkoa, Nafarroa eta Aragoeko arduradun ekonomiko eta politikoak Faisanen uhartean. Luis XIV.az geroztik ez da egin holakorik. Hautsi beharra daukagu herrialde horien eta gure artean dagoen inpresio txar hori. Nafartarrak eta euskaldunak biltzea ez da erreza izango. hori hasteko, baina denon artean frantsesez "sinergie" deitzen den bat sortu behar dugu.

Faisanen uhartea leku polita da, ela gainera nik dakidala bera da bi erresumaren artean kudeatutako leku bakarra munduan. Mugimendu ekonomikoak eragin behar ditugu metropolien artean. Pentsa ezazu, Donostiak bakarrik Euskal Herri frantses osoak haina biztanle baduela, eta Zaragozak Pyrenées Atlantiques osoak baino gehiago. Ekonomiak bakarrik funtzionatuko du Bilbo, Zaragoza eta Bordale arteko korronteak lotzen baditugu ditugun beste "relé"ekin: Bilbo eta Bordale artean Baiona eta Donostia, Bordale eta Zaragoza artean Paue, eta Bilbo eta Zaragoza artean Iruñea. Triangelu hori antolatu behar dugu.

A.Eta bilkura hori egiteko epe bat ba al duzu markatua?

M.I.Datorren urtean egingo dugu, diputatu eta hautetsi guztiekin.

A.Eta zuer papera zein izango da lan horretan?

M.I.Euskal Herri frantsesa da guztietan ahulena. Gu izan gaitezke jendeak bilduko dituen elementua. Ene diputatu eremuak hartzen du frontera osoa. Badut, beraz, jende guzti hori biltzeko aitzakia.

A.Indar ekonomikoz, aldiz, hemen aski ahulezia ikusten da. Turismoa lantzen duzue, nabari da, baina laborantza mailan esate baterako oso ahulduta ikusten da Euskal Herria.

M.I. Alderantziz dela uste dut. Abelazkuntzan sekulako hazkundean gaude. Ba al dakizu zenbat buru pasatzen den urtean hemendik Espainiara? Ehun mila urtean. Dudarik gabe, ez dira denak hemengoan azienda guzti horiek, baina kopuru bat bada. Mendialdea promozionatzeko planei esker lehengo behi eta ardien hiru halako dugu gaur, eta hori lehengo jendetzaren erdiarekin. Produktibitatea igo da, beraz. Baigorri eta Garaziko kontonamenduetan 200.000 ardi daukagu, munduko ardi-kontzentraziorik handiena. Frantses politika izan bait da jendea nor bere herrixkatan mantentzearen aldekoa, eta hortakotz dira egin hainbeste ekipamendu.

Normala da jendea beti kexu izatea, baina garbi esan behar da zerria salbu horretan Bretainian direlako espezialduaklaborantza hain gaizki ez dabilela.

A.Industria izango da, beraz, zure ustez puntu ahula.

M.I.Bai, eta industria tradizionala batez ere. Salbuespenak badira horretan ere. Kostaldean badira puntan dauden lantegiak, Angeluko Telerad, munduko aireportu guztietarako radarrak egiten dituena, telekomunikazioetan aurreko muturrean dabilen SAT, eta beste. Barnekaldean ez da gauza handirik, baina hor duzu Maulen espartin fabrika, munduko espartin fabrikarik handiena. Egia da industrian oso ondo ez gaudela, baina ez dago motiborik esateko aurrerantzean hobetu ezin gaitezkeela. Lehengaiak eskura edukitzea hil ala bizikoa zen garai batean, baina gaur egun ez. Hor dituzu informatika eta beste sailak, eta horietan besteek haina behintzat egin dezakegu.

A.Politikaz oso gutxi mintzatu gara. Eta politikan bai aldatu direla gauzak Herri honetan azken hogei urteotan...

M.I.Deus ere! Froga duzu beti ni hor naizela. Ez diot hori, jakina, neure galerarako ari naizelako, baina errez ikus dezakezue ezker-eskuin portzentaiak ez direla askorik aldatu urteotan. Abertzaleentzako ere proportzioak ez dira aldatu, beti beren %5ean segitzen dute.

A.Behar bada abertzaleak gure aldean maioritario direlako hemengo abertzaleei arreta handiagoa ipiniko diegu, baina badirudi azken urteotan aurrera egin dutela.

M.I.Zuen aldean posizio oso ezberdinean daude hemen abertzaleak. Beste aldean bezala hemen ere Lapurdi, Nafarroa eta Zuberoaren arteko ezberdintasuna dago. Hemengoak batez ere nafartarrak sentitzen gara, lapurtarrak batik bat euskaldun sentitzen dira eta zuberotarrak gauza apartekoa dira, ez dakit euskaldun sentitzen diren, nafartar behintzat ez, funtsean zuberotar dira.

A.Atzo Baigorrin egin genuen topo, erreboteko partida zela eta. Iparretarrak, borroka armatua, terrorismoa... Hogei urteotan sortu den fenomenoa da, eta herri honetan sustraiak dituena.

M.I.Ez da erreza horren sustraiakezagutzea, zeren eta batez ere beste aldeko afera bat bait da. Gure artean ere gazte batzuk enbarkatu dira horretan, eta orain itzalean dira, harrapatzen direnean presondegira bidaltzen bait dira. Baina horren sustraiak... Gauza hori zuen etxean bukatzen ez den artean hemen ere prolemak izateko arriskutan izango gara. Baina ez da hemengo arazoa.

A.Gure aldeko arazoa bakarrik da, beraz.

M.I.Erabat.

A.Phillip Bidart ere bai?

M.I.Bai, bai. Egun batean iritsiko balira zuen aldean Herri Batasuna bezala %15era, jadanik %20ra ere iritsi dira, orduan prolema bat izango genuke hemen. Eman dezagun %10 iritsiko balira, prolema bat litzateke. Bitartean, zer nahi duzu? Beti da gustora ez dagoen jendea. Zuen aldean arazoa konpondu zain dago, baina ez da erreza izanen hautesleen %15-20a horiekin dagoen bitartean.

A.Europaz eta mugaren bi aldeetako arazoez ari gara, eta 1990an frontera ekonomikoak suntsitzearekin harreman politikoak ere aldatzen direla pentsatu behar al dugu?

M.I. Ez askorik, erresuma bakoitzak du bere tradizio politikoa, landerrak Alemanian, probintziak Frantzian, eta bakoitzak berean segiko du gutxi gora behera. Galdetu iezaiozue Ardantza jaunari, edo Garaikoetxea jaunari, ea zein talde politikori lotuta egongo liratekeen Europan. Gauza ezberdinak dira. Begira Europako Parlamentuari: bada talde bat sekulako sikulusaltsa bat dena, Garaikoetxea bezala ez dakit zein. Euskal Herri espainola oso gauza espeziala da, eta nahiko aparte segiko du denbora batean.

A.PNVren eta RPR gaulistaren arteko harremanez hitzegin izan da.

M.I.Horretan ez dago zereginik. PNVk bere izenean darama "nazionalista" hitza. RPRk ez du zerikusirik partidu errejionalista batekin, partidu nazional bat da. Espainia mundu aparte bat da, partikularismoz betea. Badira partidu handiak, baina errejionalismo oso indartsuak ere bai. Zaragozako lehendakaria errejionalista da, Pujol... Europako beste lekuetan ez duzue hori aurkituko.

Gauza sinpatikoa da, baina beste garai batekoa duzu. Ez dugu "mikro" aldera jo behar. Eta gainera nahiko arrazista aurkitzen dut.