Bernardo Atxaga: "Bakoitzak idazten du ez bakarrik nahi duena baizik eta ahal duena"

1988ko irailaren 04an

Bernardo Atxaga idazleari elkarrizketa

Bernardo Atxaga: "Bakoitzak idazten du ez bakarrik nahi duena baizik eta ahal duena"
Azken hamar urte hauetan egindako literatur lanaren fruitu da Bernardo Atxagaren "Obabakoak". Asteasurako bidean, zalantza. Nola hartuko nau Joseba Irasuk urte hauetan izandako gora-beberen ondoren? Nola liburuaz egin dudan irakurketaren ondoren? Asteasun, hogeita hamazazpi urtetan aurrera joana, akituta bezala, diferentzien gain lasai hitzegiteko gai agertu zait gizona. Euskara, literatura, heriotza, galdu dugun euskal gizarte zaharra, gaurko gizartea, bakardadea... gai askotara iritsi gara "Obaba"tik abiatuta.
GALDERA: Euskara aldetik asko baloratzen duk "Obabakoak" liburuan egin duan lana. Nazioarte mailako herri literaturara egituretan, ahozko euskal literaturaren kutsua idazkeran eta literatura unibertsalaren ezagutza nabarmentzen dira liburuaren irakurketan.
ERANTZUNA: Askotan esan izan duk euskarak, edo euskal literaturak, ez duela tradiziorik. Baina, nik ikusten diat eskarak baduela tradizio hori. Egon direla klasikoak, egon direla elizako gizonak sermoiak egin dituztenak, eta nolabait osatu dela hizkera literario bat. Gainera, Euskal Herrian osatu den hizkera literario hori ez dela oso desberdina, esaterako, Ingalaterran osatu denarekin. Mendebaldean hizkuntza guztiek sortu ditek hizkera literario antzekoa. Mendebaldeko hizkera literarioa.
Idazle batek mahai gainean daukan hizkuntz tresneriaren aldetik ez zegok diferentziarik gure hizkuntzaren eta ingelesaren artean. Baina bestalde, askotan euskara ez dugu ikusten zenbait gauza esateko garaian, ingelesera edota italiera bezain indartsu. Tradizioaren arazo hau ez da tresneriarekin bakarrik erabakitzen. Orduan, ni konturatzen nauk beste arazo bat dela maiztasuna. Maiztasuna. Mila bider erabiltzen baduk 'eta' edo 'baina' ez duk ikusi ere egiten irakurtzerakoan edota idazterakoan. Askotan erabiltzen dena arrunta bihurtzen duk eta desagertu egiten duk. Baina, euskaraz zer gertatzen da, ez dela egon maiztasunik. Tradizioan idazle batzuk erabili izan dute 'ordea' esaldiaren aurrean; baina ez dik izan maiztasunik.
GALDERA: Dena dela, joera duk 'Obaba'ko hizkera hori erabiltzearena. Baina obra urbano batean, errealitatea euskaraz bizi ez duen pertsonaia, nola erabili euskara 'normal'ik?
ERANTZUNA: Aurrena esan behar dudana da ez dagoela aparteko morrontzarik errealitatearen eta hizkera literarioaren artean. Nik uste diat neurri haundi batean zerbait autonomoa dela. Ez duela morrontzarik errealitatearekiko. Hori pentsatuz idatzi diat 'Villamediana..'koa. Villamediana duk Gaztelako herririk gaztelaniarrena eta egiten diat haiei buruz testu bat hasieratik bukaeraraino erabat euskaraz. Honekin Euskal Herrian dagoen joera antzu bati erantzun nahi zioat: 'Errealitatea ez dago euskaraz, beraz ezin da literaturarik egin euskaraz errealitate horri buruz'. Eta gezurra duk, literatura duk artifizioa. Orduan, euskaraz, talentoa izanez gero, nahi den guztiaz hitzegitea bazegok.
Hori duk egi orokorra. Baina jakin, gero idazten,hasten haiz eta hire pertsonaia 'Obaba'-n kokatzen baduk horrekin batera etortzen zaik hizkera jakin bat. Eta nik hizkera hon ezagutzen diat, eta kalitate handiko hizkuntza duk.
Orain, lan egiten duanean konturatzen haiz Hamburgoko giro bat azaltzerakoan hizkuntzag tresna gutxiago ematen dizkiala, problema gehiago dituala, ez haizela Obabako girotan bezain eroso ibiltzen. Eta hor dudarik gabe zerikusirik handia dik errealitateak euskarari buruz, edo euskarak errealitateari buruz, daukan pobreziak. Bilbon erdaraz arrunt diren gauza gehienak ez dauzkak euskaraz. Hemen ere lehengo arazora goaz, ez duk bueltarik gabeko arazoa, baina maiztasun eza hori arazo bihurtzen zaiguk, erdaldunari ugaritasuna arazo bihurtzen zaion bezala.
GALDERA: 'Obaba' gainbehera marrazten duk denbora guztian. Nekazari-artzai giroko Euskal Herriarekin, Euskal Herri mitiko batekin parekatu daitekeen neurrian... zergatik gainbehera?
ERANTZUNA: Ez zekiat gai bat den edo ez, baina behintzat idazterakoan gogoan izaten diat nere bizitzan egon den aldaketa. Nere haurtzaroari begiratu eta begiratu gerokoari eta neri iruditzen zeidak aldaketa handiegia dagoela. Hor ikusten diat eten izugarri bat. Leizea. Ebakuntza bat. Orduan jakina, idazterakoan nere gaietako bat aldaketa hori duk. Euskal Herria zenik ere ez nenkien garai hartan egindako gogoetak, zer usten nuen inguratzen ninduenaz, bai munduaz bai denetaz, eta gero zer aurkitu dudan, bada hori duk nere bizitzan, edo nere idazteko lan horretan gaieteko bat.
Hor dagoen mundu hori bukatutzat jotzen dudan?... Bada, nik uste diat baietz. Oso mundu joana bezala ikusten diat. Galdu den zerbait bezala. Eta galdu den hori ez zela paradisu bat. Ez zela urrezko aro bat. Galdu dena izan dela mundu bat eta mundu horrek bazuela alde batera paradisu ikuttu bat, baina bazuela beste aldera infernu ikuttu bat.
Horretaz hitzegiten dudanean hitzegiten ari nauk, urteak aurrera doazen bezala, norberak beti izaten duen galera sentimendu horretaz. Bizitzen hoan bezala sentitzen dituk gauza batzuk bidean geratu direla. Gehien maitatu dituan etxeak ez daudela, gehien maitatu dituan pertsonak ez daudela. Atzean bazegok beste gai bat eta izango huke bizitza galbidea dela bere zentzurik hertsienean. Nik 'Obaba' hor sartzen diat. Bizitza galbide bat duk eta nik galdu diat mundu bat.
GALDERA: 'Obaba'n kokatu dituan pertsonaia nagusiak monstruoak dituk, basurde bilakatu den mutikoa, gor-mutu indartsua,..
ERANTZUNA: Liburua beti osatzen duk biren artean, idazlea eta irakurlearen artean. Hik esaten didak hor monstruoak ikusi dituala eta, neretzat berriz, dituk oso pertsonaia maitagarriak, eta daukaten akats bakarra duk ahulak direla; ez dutela beste errurik. Ahulak, ez bere barruan indarrik ez dutelako, baizik eta beste mundu horretakoak direlako. Hi beste mundu batekoa baldin bahaiz eta ez baduk mundu berrian sartzeko ahalmenik, bada oso atzera geratzen haiz.
GALDERA: Baina mundu horretakoak ere badiren Basurde Zuriaren eta Jose Franciscoren aitak dituk seme-monstruoak hil beharrean agertzen direnak. Zein da monstruoa?
ERANTZUNA: Bai Matiasek eta bai bestearen aitak piska bat maitasunez jokatzen ditek. Heriotza, zetorrek maitasunaren bitartez, pentsatuz heriotza zela gerta zitekeen gauzarik onuragarriena. Hor beste gai bat ere lotzen zeidak. Nere bizitzako beste gai bat, eta hori duk ume basatiena. Zergatik ez zekiat, baina ni beti asko hunkitu izandu nauk ume-basatien istorioekin. Oso gai iluna duk. Gai asko zeudek. Erreflexio bide izugarria duk neretzat ume-basatiarena. Bai gure naturalezari buruz eta bai gizarteari buruz.
Aveiron-eko Victor-i buruz idatzitakoak irakurri eta ikusten duk nola naturalezarik ia ez dagoen. Nola gu naturalezaz ez garen ezer bereizten zakur batengandik, baizik eta kulturak nola egiten gaituen garena. Hik imajinatuko huke inoiz oinazea zerbait kulturala dela? Harrigarria bada ere kulturan dagoen zerbait duk. Victor ekartzen ditek basotik, jartzen ziotek besoa sutan, bere materia erre egiten duk baina Victor-ek ez dik oinazerik sentitzen. Zakurrekin ere egin izan duk froga hori. Oinazea duk sensibilidadearen beste izen bat. Gu egiten gaituk izaki, nolabait esateko, izpiritualak sensibilitate baten poderioz, baina hori duk heziketa baten poderioz
Gero, haur-basati bat ez zegok bakarrik bere kulturatik at, bazegok bai eta ere gizartetik at, eta orduan nolabait gizarte hori denuntziatu egiten dik. Gai apasionantea duk.
GALDERA: Kontua duk atentzio fokoa hor jartzea eta ez beste nonbaiten. Aukera hori egitea. Villamedianan eta Hamburgon ez bezala 'Obaba'n nabarmentzea pertsonaia monstruoak.
ERANTZUNA: Zergatik? Ez zekiat. Oso gaztetan hasi ninduan gai honekin. Igual ezagutu egin nituelako, ez ume-basatiak baina bai ume-izuak. Eskolara etorri eta ez zekiten ezer ikasten genuenaz, izuak ziren. Nik ez diat esaten ez ote den egon hor halako obsesio bat 'Obaba'-ko ilunekin. Onartzen diat, agian, ilundura hori.
GALDERA: Ipuinak istorioan uzten badituk, ume-basatien irakurketa egin dezakek. Gaur egungo begietatik begiratutako irakurketa bat eginez, semeak monstruosidadeak egiten dizkik eta aitak galdetzen dik ea semea hil ote dezaken.
ERANTZUNA: Neretzat 'Obaba'ko istorioek zerikusirik ez zeukatek historiarekin. Zeudek beste denbora batean. Horri, deitu nahi badiok denbora mitikoa, deitu denbora mitikoa. Nik piska bat kokatzen dizkiat mende honen hasieran, hori delako inon ez kokatzea bezala. Urrun. Aspaldi. Heriotza ez duk gizonak nozitu dezakeen gauzarik txarrena. Uste diat heriotza baino gauza txarragoak badaudela. Obabako horretan maitasunak horretara behartzen duela. Uste diat hori dabilkidala buruan. Askoz ere penagarriagoa duk neretzat oinazez bizitzea eta konprenitzen ez duan mundu batean bizitzea... Lagunik gabeko mundu batean bizitzeak bada zentzu handirik ez dik, ezta?
Gaur egun gizartea hain duk artalde! Orain gizarte esatea edo artalde esatea gauza bera duk. Hain jende gregarioa... Ematen dik bizitzari buruz bertsio bakarra dagoela... Ematen dik denok bide bakar batetik joan beharra daukagula... Eta horrela pentsatzen ez baduk geratzen haiz lagunik gabe. Gero heriotza beldurgarria duk. Bazekiat. Baina denbora mitiko horretan hori kokatzen diat, ez soluzio ona delako baina zentzu horretan. Enanoak ere ez zeukak lekurik mundu honetan. Eta grabea ez duk heriotza, baizik eta gero eta leku gutxiago dagoela mundu honetan. Osaba bera, 'Azken hitzaren bila'n agertzen den osaba ere bizi duk kimera batean. Euskal literaturan oso gutxi hitzegiten duk zaharretaz. Seguruasko idazleak gazteak garelako. Baina hemengo gizarteak zer eskaintzen ziok hirurogeita hamabost urteko pertsona bati ez bada eskurtsio bat Benidorm-era? Zer eskaintzen ziok gizarte honek euskaraz bizi nahi duen bati?
GALDERA: 'Obaba' mitikoa agertzen duk liburuaren erdian. Bigarren erdia berriz gaurko 'Obaba'n gertatzen da eta 'Obaba'z ez dago, literaturaz ez bada, erreferentziarik.
ERANTZUNA: Beharbada horretaz egunen batean idatziko diat. Oraingoz ez baldin badut horretaz hitzegin izan duk oraindik ez dudalako konprenitzen. Zenbait datu bazeuzkeat baina oraingoz ez diat oso garbi ikusi nondik interpretatu mundu hori. Pentsatzen diat nobela bat egitea, ez zekiat, igual hamar urte kostako zaizkidak, izenako duena 'Zabor eta zaramaren gainean'. Horretarako ez duk nahikoa ideia bat handik eta bestea hemendik. Gero bakoitzak idazten dik ez bakarrik nahi duena baizik eta ahal duena. Eta egia duk. Bigarren partean Obaba erreferentzia bat duk. Ez diat horretaz hitzegiten. Askoz ere literarioagoa duk bigarren partea aurrenengoa baino. Intraliteraturaz ere gehiago hitzegiten diat.
GALDERA: Irakurle askok dik ordea gaurko gure gizarteaz literatur obrak irakurtzeko gogoa eta beharra.
ERANTZUNA: Nik uste bi aldiz ihardun naizela nere inguruan ikusten nuenari buruz. Aurrenengoa izan huen 'Ziutateaz'. Hor ez badago garbi tirano batez hitzegiten dudala, tirano horren morroietaz, tirano horren krudelkeriaz... iruditzen zeidak jendeak ez duela irakurri nobela. Nere izakeragatik edo ikuspegiagatik nik ezin diat idatzi kazetari batek bezala. Ezin diat egin Galvez en Euskadi. Horrela idazten dutenak baldin badaude, mesede. Baina nik beste modu batean idatzi nahi nian. Pentsatzen nian, 'bizi naiz egon daitekeen mundurik txarrenean'. Eta beharbada diktadura garaian nengoelako idatzi nuen klabe horretan. Amestxar ba duk. Tiranoa agertzen duk. Tortura agertzen duk...
Gero ni asko saiatu ninun horri boruz Henri Bengoan. Henri Bengoa ikusi zutenek nik uste gogoeta batzuk egin zituztela eta jende askok lotu zuela gure lagun baten historiarekin. Nik ez diat panfletorik egingo. Ez diat panfletorik egin nahi. Hik ikutzen duk gaia hire ustez ahal duan hobekiena. Nik jakingo banu nola idatzi, idatzi ondo, gaurko egoeraz ba egingo nikek. Baina oraindik ez zeidak sortzen.
GALDERA: 'Azken hitzaren bila' abiatu haiz azken hitzik gabeko literatur bidaia batean...
ERANTZUNA: Arrazoi askorengatik pentsatzen diat gaur egun idatzi behar dudala generoak aintzat hartu gabe. Jakin badirela eta haietaz baliatu behar naizela joko literario aberatsagoak egiteko. 'Azken hitzaren bila' esan zezakeat nobela bat dela. Eta jendeak onartuko likek. Baina hor bazeudek ipuin-ipuinak direnak. Gero, bazeudek testu batzuk bada ezin esan istorioak diren edo elkarrizketa baten zati diren, edo siakera bat den beste kasu txiki batean, edo lotura hutsa diren. Hori dena duk fikzioari buruz egitea gogoeta bat eta generorik gabe jokatzea; ahalik eta bide gehien erabiltzea fikzioa sortzeko. Neri gustatzen zaizkidak ez bide oso garbiak, ez oso zehatzak, baizik eta esan hemen dagoen egi bakarra hau fikzioa dela.
GALDERA: Bagdag-eko morroiaren ipuin tradizionala transkribitu eta horren bukaera fatalista aldatuz beste bertsio bat egin duk. 'Obaba'ko ipuin fatalek ez dute bigarren bertsiorik.
ERANTZUNA: Hori duk, ezta? Denboran ez bait dira parekoak. Esan nahi diat, Bagdag-eko horiek direla eta hor piska bat erakusten diat nondik ari naizen aldatzen. Lehenago oso ondo ikusten nian Bagdageko ipuinaren aurrenengo bukaera hori, baina gero hasten nauk pentsatzen fatalitate hori ez dudala bat ere maitatzen, ez zaidala bat ere ona iruditzen, eta orduan ipuin horri bilatzen zioat beste irteera bat. Orduan, 'Obaba'ko ipuin hauek dituk Bagdag-eko aurrenengo ipuinaren garaikoak nolabait esateko. Beste zenbait dituk Bagdageko bigarrenaren garaikoak. Ipuin batzuk Bagdag I dituk eta beste batzuk Bagdag II. Esatebaterako 'Laura Sligo' Bagdag II duk. Baina ez duk erraza Bagdag I-etik ihes egitea. Fatalitatea, hori zegok sartuta hezurretaraino. Ez bakarrik literaturan baizik eta bizitzan... Baina bai, arrazoi duk. Oso berandu ailegatu nauk ni honetara; ikustera bi Bagdag egon daitezkeela eta ez duala zertan bukaera horrek bakarra izan behar. Egon daitekeela beste bukaera bat. Hori duk aldaketa. Igual liburuan egon daitekeen aldaketarik handiena. Neretzako garrantziduna duk edo izango duk etorkizunean. Asko kostatu izan zeidak fatalitate horretatik aldegitea.
IÑAKI URIA
38-42

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakATXAGA1
PertsonaiazATXAGA1
EgileezURIA3Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Kanpaldien lehen garaipenak iristen hasi dira Israelekiko boikot akordioekin

Jon Hidalgo Gereñu

Hauxe da Gaza suntsitzeko Israelen eta AEBen plana

Jonathan Cook

“Maite dut Iparraldean antzerkia egitea, uste baitut hemen kodeak ulertzen direla”

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Zorroza Gestión de Residuos enpresak onartu egin du Bassirou Dioneren gorpua mugitu zutela, lan heriotza ezkutatzeko

Aimar Gutierrez Bidarte | Aiaraldea

Lur bat, kolektiboa, itxaropen haziak ereiteko

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude