Adolfo Arejitari elkarrizketa
Adolfo Arejita: "Goi Mailako Literal Ereduak Falta Jakoz Euskarari"
Aspaldiko ezaguna dugu euskaltzale gartsu hau. Kaleko euskara ona ez dela uste duen arren, hortxe dugu eguneroko lanean Bilbotar eta oro har Bizkaitarron euskara eta literatura maila hobetu nahiean jo eta ke. Deustuko Unibertsitatean euskal filologia eta euskal gramatikako irakasle, Labayru Ikastegiko euskara saileko arduraduna, Euskararen Aholku Batzordekoa, eta agian beste hainbeste gauza jarri beharko genueke biografia zehatza ematekotan. 34 urte besterik ez duen gizan urduri honek 'Euskal joskera ! liburua eta artikulu xorta du argitaratuta filologia eta herri literatura artean. Bizkaieratik baturantz doan bidearen defendatzaile amorratua, hona hemen bere eritzi gaur egungo gai interesgarrietaz.
GALDERA: Esaten da azken bolaran euskaduntzera datorren jentea mantentzen edo murriztuz doala. Alfabetatzean ere bide bera eroaten da?
ERANTZUNA: Ikasleen guttitze hori, euskeraren prozesu osoan gertatzen da. Urte batzutan lanpostu ugari sortu izan da, titulua egon da–EGA gobernuak sortua–eta EGA eta erdi edo goi mailako titulua edukiz gero berehala sartzen zinen lanera, baina lanbide hori urritu egin da bapatean, magisteritzatik eta filologiatik irtendako ikasleak lan barik dagoz asko. Lanpostuak urritzeaz euskararen eskabidea urritu da; gero beste arrazoi batzu ere egon litezke. Euskaltegietan ibili diren asko maisu–maistrak dira, hor egon da lan ugari... Altabetatzean berdin berdin gertatu da. Jeiste urtea 1986a izan da. Derioko Udako Ikastaroan azken bost urteotan egongo zen 700 ikasleren bueltan, eta ja 86ko udako ikastaroan jaitsi zen, eta 1987koan ere berriro jaitsi da. Herrietan egiten diren ikastaroetan ere gauza berbera igartzen da. Beharbada HABE sortzeak eta herri guztietan eskeintza zabaltzeak euskal hiztunen alderdian eragin zuzena izan du; kontutan hartu urritik gabonetara herri guztietan zabaldu duela euskara eskolatzeko aukera bat, dirutan merke eta askoz ere aukera handiagoekin.
GALDERA: Aipatu duzu Ahaldundiak eta HABEk antolatutako alfabetatze kanpaina. Horretaz, AEK–k azaldu du prozeso hori interesgarria dela, baina kritikatzen zuten kanpaina horren eratzean beraiekin ez kontatzea... Zuen kasuan ere horrela izan da? Labayruk horren prestaketan parte hartzeko aukerarik izan du?
ERANTZUNA: Guri bakarrik eskatu jakun irakasleak bidaltzea, guk ikusi genuen Labayru Ikastegiko bost mailak egindako hainbeste jente badagoela hor, eta behar bada klaseak pozik emango lituzkeena, eta ahal izan dugun neurrian azken orduko eskabide honetaz (klaseak hasi baino aste bete egin zuten eskabidea), ahal izan duguna eskeini deutsegu. Lankidetza eskaririk ez da egon. Txabarrik esandakotzat egunkarian agertu zen halako akordio bat egon dela Labayru Ikastegiarekin, baina irakasle eskabide soila besterik ez da izan, ez akordioa.
GALDERA: Ematen du HABE barruan ere joera desberdin bi nabarmentzen hasi direla. Badago iraila bukaeran kaleratu den ebazpena, eta horrek markatzen duen bidea alde batetik, eta oraingoan alfabetatzeko HABEk daraman bidea, etxez etxe hurbilduz etab...
ERANTZUNA: Nik ez nuke HABE eta AEKren arteko eztabaidan sartu nahi. Dekretu hori zentruei begira egina dago –eta ez dut baloratu nahi ona edo txarra den–, baina hori zorrotz aplikatzen bada gure herrietako zentroentzako ez da diru laguntzarik egongo. Arrazoi bategatik, guk euskal hiztunekin egiten dugu lan, eta 48 ikasle herri baten edukitzea guretako erakunde batentzat gehienetan ametsetakoa da. Alfabetatze kanpaina, kanpaina legez antolatu dute, eta ez zentro legez; orduan, kanpaina den aldetik nahiz bost zein hamar ikasle eduki gabonak arteko gauza izango da. Nik ez dakit horretan kontradikziorik dagoen ala ez, uste dut gauza diferenteak direla. Kanpaina hori ebaluatu beharko litzateke eta ikusi ze ondorio ateratzen den horretatik, guk badakigu miloi asko gastatu direla. Gure aldetik diru gutti gastatu izan dugu geure lana aurrera eramateko, diru gutti eduki dugulako herriari zerga aldetik merkeago izan zaio Labayruren lana. Beste lan hau zergak ordaintzen dituenarentzat garestia izan da, eta uste dut alde horretatik beharrezkoa dela zorrotz ebaluatzea ea horren ondorioak emankorrak diren ala ez. Gureak urtean 120 orduko kurtsoak dira, astean saio bi emanez, baina gero, hortik jente gehiena hurrengo urtean bigarren mailara joaten da, eta guk badakigu horrek emankortasuna badaukala, eta horren froga da guri irakasleak eskatzen jakuzela, eta guri ez jakuzan irakasleak eskatuko jakina balitz guk egindako lana antzua edo txarra izan dela.
GALDERA: Ze paper dauka Labayruk jokatzeko aurrerantzean?
ERANTZUNA: Labayru ikastegia ezagunena da euskal hiztunentzat egiten den lanagatik, baina beharbada ez da hau alor garrantzitsuena. Guk ikerkuntzan beste lan batzu egin ditugu filologia eta literatura arloan, publikazioak hor dagoz... Gure ikasprograman lehenengo eta behar bada apurren bat bigarren mailan ere ahalegintzen da idazten eta irakurtzen ikasten, baina guk badaukaguz beste eskeintza batzu onuragarriak direnak beste edozein gazterentzat. Ordurik erdiak ematen ditugu euskal literatura aztertzen eta testoetan sakontzen edo euskal gramatikan egiturak razionalizatzen, errekurtsoak ugaritzen, morfologia, sintaxia eta abar. Eta goragoko mailatan, testu zaharrak, diakronia, fonetika etab. Gure arloa zabalik dago unibertsitatean eta BBB eta UBIn diren gazteentzat erreziklaje edo hobekuntza kurtso legez, eta sakontze mailatan. Administrazioak hartu nahi badu oinarrizko alfabetatze zeregin hau bere gain, zer esanik ez, guk baino indar handiago izango du, eta halabeharrez administrazioari uzti beharko diogu lekua.
GALDERA: En ohi da Labayrukoak direla euskararen ekologistak, bizkaieratik baturantz doan prozesua dela eta...
ERANTZUNA: Bizkaieratik baturako bidean gu sartu ginen lehengoetatik; eztabaidan egon diren ertzak baztertu eta praktikoak izan nahi izan dugu. (Errealitatean, Bizkaiko hiztunak modu bat eukiela, bizkaiera, eta bizkaiera bera ere fonetika aldetik modu desberdinetan ahozkatua zela, eta beste alde batetik estandarra edo batua. Gure bidea izan da progresio hori lantzea, eta jo dugu hiztunak dituen formak arrazionalizatzetik eta apurka apurka analogia formak landuz eta abar batuaren formetara hurreratzera. Ekologistak bai, zeren azken batetan euskarari haizea emotea da, giroa egotea.
Orain urte batzu hau ez zen horrenbeste ulertzen zeren esperantza jarrita zegoen euskaldun berriengan. Gaur egun bide horri jarraituz ikusi da euskararen iraupenerako garantiarik sendoena euskal hiztunak eurak direla. Guk egin duguna izan da euskal hiztunei prestakuntza emon, promozionatu gizarteko alor desberdinetan euren euskeraz baliatu ahal daitezen. Derioko ikastaroan bost ehunen bat bildu dugu udan klasean eta klasetik kanpo lagunarteko giro osoa euskaraz egiten, hori Bizkaian nekez ikus daitekeen gauza da, eta sarritan klaseak berak baino klasetik kanpo egiten den hartuemon horrek garrantzi handiagoa dauka klasekoak bertakoak baino.
GALDERA: Euskara batua garatzen doa, nola ikusten duzu eman den prozesu hori?
ERANTZUNA: Batuaren ereduaren itzalpean erdiko euskalkia indartu da. Gipuzkera sendotu da batuaren gerizpean. Mitxelenak bideratu eban batu eredua gipuzkera–natarreraren arteko orekan pentsatuta, lapurteraren ekarri apur batekin... Non produzitzen den hark baldintzatzen du egiten den euskara ere. Editoriale sendoenak, egunkariak... han egiten dira. Hemen, Eguna ere uste dut han egiten dutela, Argia ere han dago... Nik uste dut guzti horrek ekerri duela erdiko dialektoak pisu handiena edukitzea prozesu horretan. Bizkaiera, Nafarroako azpieuskalkiek, lapurterak badaukate aportazio handi bat egin beharrekoa batu deritzon horri.
Eredua azken baten gramatika eredua da, baina lexiko, espresio eta esamoldeen aldetik, sintaxiako zenbait egituratan bidea zabalik dago, baina bide hori ez da gramatikoek egin beharrekoa, hori komunikabideek, literatoek eta abarrek egin beharko dute. Zoritxarrez, ez da behar beste promozionatzen euskal hiztunak daukan ugaritasuna, eta formalidadeak alde batera utzita gehiago promozionatu beharko litzateke egiten dena, eta batez ere telebista eta irratietan. Ematen du ETB halako patroi batzuez ebakita dagoela, eta leku askoz zabalagoa eskeini beharko leukee leku desberdinetako hizketa edo mintzaira moduei. Honetan be herri erakundeak izan dira sentsibilizaziorik handiena erakutsi dutenak barietate eta aberastasuna ikusten; erakundeek hartu beharko leukee flexibilidade handiagoz, daukaten normatibismo hori kenduta. Eta irakaskuntza zentroetaz beste horrenbeste esango neuke.
GALDERA: Kili–kiliko partaidea den Retolazak aipatzen zuen orain dela gutti eginiko elkarrizketa batetan gero eta euskara guttiago eta gero eta euskara txarragoa erabiltzen dela... Zu ere eritzi horretakoa zara?
ERANTZUNA: Bai, bai duda barik.. Bai, baina behar bada horrek ez dauka zerikusia euskara batuaz bakarrik. Gure ikastaroetara jenteak gero eta euskera txarragoa dakar, gizartea gero eta erdaldunagoa delako, gero eta kaleko euskaldun gehiago datorrelako, eta horiek ezin dute ekarri euskera onik. Euskal hiztun jatorrak izanik, euren euskera hori albo batera utzita, bizkaitar asko batura burubelarri sartu da, eta gaur egun badaukaguz eskoletan eta irakaskuntza zentroetan hainbeste profesional batuz hitz egiten dutenean lotsagarri egiten dutenak. Euren jatorrizko erreferentziak utzita testu edo gramatikazko erreferentzia hutsekin dabiltzalako
GALDERA: Orain dela gutti burutu berri da EKB–k antolaturiko kanpaina, eta hor zeuek be partaide izan zarete. Beharrezko ikusten duzu euskararen arloan diharduten erakundeek elkarlanari ekitea? EKB–ren plataforma ineteresgarria da horretarako?
ERANTZAUNA: Plataforma guztiak dira mesedegarriak. Gu kritikatuak izan gara horretan baietza eman dugulako, hain zuzen ere ea batzuren jokoan jausten ginelakoan edo... Labayru ikastegiaren euskara sailak baietza eman zuen kanpaina hori planteiatzen zelako euskerari bultzada emateko, eta hori mesedegarria zelakoan. Nik uste dut ez dugula siglei begira egon behar; azken baten euskera denona da, eta denok daukagu geure zeregina horretan, eta EKB–k eskeintza hori egin badu nik uste dut asmo onekin izan dela, eta guk bultzatu egin dugu. Aspalditik esaten dugu herri txikietan eta handitxoagoetan ere holako kanpainak egitea oso mesedegarria izango litzatekeela. Gipuzkoan badira esperientziak arlo horretan eta Bizkaian ere egin beharko genituzke holako kanpainak dendetan eta hartuemonak, edo gizarteko beste edozein alorretan edo ahal dena, giro guztietakoak euskaraz egiten bultzatzeko. Datozen lekutik datozela honelako kanpainak bultzatu egin behar dira. Guztira be ez dugu horrenbeste indar euskerari aurrera eragiteko, ez dut uste gauza denik batzurenak onartu eta besteenak baztertzeko; zabalak izan behar dugu eta hizkuntza nazionala den honen aldeko ahelegin bat guztiok egin.
GALDERA: Gaia aldatuz literatur alorrera joko dugu. Nola ikusten duzu gaur egungo literatura?
ERANTZUNA: Azken urteotan sortu dira nobela on batzu. Behar bada kalitateak eskatzen duena baino gehiago produzitzen da. Azken urteotan herbestetako literatur itzulpenari ere tokia zabaldu jako, itzulpen batzu onak direlarik eta beste batzu kaxkarrak, berriz. Azken urteotan berpiztu da saioa berriz. Nik uste dut euskarari falta jakozela goi mailako eredu literarioak. Hizkuntza aldetik ereduzkoak izan daitezkeenak eta bai literaturaren kalitatearen aldetik. Horretarako gure gizartea mugituegi dago, jentea militantismoan sartuegi dago hausnarketan, gogoetan etab, lan astitsuan aritzeko
GALDERA: Bizkaieraz idatzi duten euskal klasikoak joanak dira, Mikel Zarate ere joana da. Badago gaur egun euskaraz idazten dutenen artean goi mailako idazlerik?
ERANTZUNA: Bizkaierako produkzioa batuaren influentziaz urritu egin zen apur bat etenda gertu zen. Garai batetan bazegoen Agur aldizkaria komunikazioetarako, eta beste han, hor, hemenkako lan batzu. Literatura eredu aldetik nik uste dut Bizkaierak badituela idazle bat edo beste; nik aipatuko nuke Eusebio Erkiaga uste bait dut hizkuntzaren aldetik goi mailako idazlea dela, eta duda barik hizkuntzaren aldetik eredutzat jarriko nuke ere Lino Akesolo. Literatur sorkuntzaren aldetik, lehengo belaunaldikoa den arren, Agustin Zubikaraik hor jarraitzen du jo eta ke. Belaunaldi barrietan idazle gaztea bikoitza da, badaki bizkaieraz eta batuaz idazten. Segun norako den idatziko du Bizkaieraz edo batuaz. Labayru Ikastegiak ere egin du ahalegin txiki bat idazle gazteak promozionatzen, eta atera dugu Gaiburu sailatxo bat eta hor orain arte izan dira Julen Arriolabengoa, Laura Urruburu, Miren Agur Meabe, Jesus Eguzki eta abar. Lan txikia, motela, behar bada asko ikusten ez dena euskal produkzio osoari begira, baina nik uste tradizioa ez dela eten, eta hori garrantzitsua da euskara beraren onerako.
Guk Sutondoan sailean lehengo autoreen lanak estudiatzen ditugu, eta euren lanei sarrera bat sartzen, alderdi didaktikoa ahaztu barik forma berezien aipamena eta egiten direlarik. Gaurkotze lana ere egin dugu, gaurko grafia eta morfologia aldetik ere ikutu batzu ere egin eguntseezan arau edo forma estandarretara hurreratzeko, ikasleen edizioetarako zirelako. Gure lana ez da hain txarra izan–kritikak aparte–Eusko Jaurlaritzak berak antzeko sorta bat atera duenean idazle klasikoen alorrean. Ideia kopiatu dauskue.
IÑAKI GOITIOLTZA
35-39
GaiezHizkuntzaEuskaraEuskara bat
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzProzesua
PertsonaiazAREJITA1
EgileezGOITIOLTZA1Hizkuntza
