Zainzuriaren puntta berriko kakalardoa
Apopilo berriak ditugu etxean. Berriak izaki gozo-gozo hartu ditugu, ezagutu ditugun arte!
Gure baratzeko txoko kuttunenetako batean hartu dute ostatu: zainzuridian. Etxean urteak dira urtarrilean hasi eta ekaina etorri arte zainzuriak (Asparagus officinalis) jaten ditugula. Eguna luzatzen ari den urte garai ia osoan gutizia ederra dira, bildu eta zartagira.
Bada aurten azaldu zaizkigu apopilo berriak. Horiek ere zainzuria gustuko. Crioceris dute grazia, zehatzago Crioceris asparagi: zainzuriaren kakalardo arrunta. Lehengo zainzuridiaren aldamenean beste hiru berri landatu ditugu aurtengo udaberrian, eta moztu berri dudan ezkerreko hankako behatz txikiko azkazal puntta jokatuko nuke landare horietan ekarri dugula ditxosozko kakalardoa.
Ez da batere makala, ez du edozer gauza jaten, soilik zainzuria! Ez uraza (Lactuca sativa), ez zerba (Beta vulgaris), ez tipula (Allium cepa), ez porrua (Allium porrum). Zainzuria eta besterik ez. Zer luxuzale, ahozuri!
Hasieran saiatu nintzen beraien laguna egiten, Nafarroako garaiko gaitzen eta izurriteen berri ematen duen asteroko buletinean ikusi eta ezagutu nuen arte. Aho zabalik, lerdea daridala geratu nintzen ustez laguna egin nahi nuen aparejuaren berri zehatza jakin nuenean. Kalte latzak eragiten ditu, batez ere zainzuridi gazteetan, gureetan, adibidez.
Laster hasi nintzen han eta hemen bere berri bila. Europa eta Amerikako zainzuriaren izurrite zabalduena da. Maiatz aldera hasten dira mugitzen: hostailarik bada, jaten, estaltzen eta arrautzak erruten. Eme batek 80-90 arrautza jarriko ditu. 3-10 egunera ireki eta harrak aterako dira; horiek 10-15 egunez jan eta jan besterik ez dute egingo. Nahikoa gizendu eta heldu direnean, bere burua lurrera botatzen dute; hor azalean ezkutatuko dira. Aste pare batera kakalardo helduak azalduko dira. Hiru bat belaunaldi izaten dira urtero. Harrek eta kakalardo helduek zainzurien kimu berriak eta hosto orrazkarak jaten dituzte. Eta, harritzekoa, puntta berriak gustatzen zaizkie: goxoenak, xamurrenak. Puntta berriak janda hazkundea kaltetzen da, batez ere landarearen lehen urteetan.
Eguneroko lana hartua dut bere berri izan eta gero: harrak eta kakalardoak bildu eta kris-kras. Eta oso polita da kakalardoa, baina…
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]
Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
Ekosistema askok itzulera gabeko puntuak dituzte, hau da, estresa maila berezi bat pairatuz gero –izan klima aldaketa, kutsadura edo kalte fisiko zuzenarengatik– desagertzen ahal dira, eta ekosistemak haien artean konektatuak izanez gero hurrenez hurren elkar... [+]