Gaurko artikulua ezin dut sendabelar batean oinarritu, orain arte bezala. Izan ere, udazkenean sendabelar bat baino gehiago ezkondu eta norberarentzako egokia den formulazioa sortu behar genuke. Udaberri zein udazkenean bederatziurrenak egitea oso aspaldiko ohitura da gure artean, aldaketa asko dakarten urtaroak direlako, akaso. Horri gehitu zaio gure egungo bizimoduak udazkenean aldaketa askotara egokitzea eskatzen digula.
Formula unibertsalekin lan egitea erosoa da, erosoegia, baina ez da inola ere bakoitzaren beharretara egokitzea, eta hemen era bateko edo besteko bederatziurrena egin, norberaren egoerak aginduko du. Hautatutako sendabelarrak edozein direla ere, bederatzi egunean jarraian hartuko ditugu, ez gehiago, eta egunean behin bakarrik, goizean baraurik; hori bai, urrian hasi eta hiru hilabetetan jarraian egin behar litzateke.
Negua etorri aurretik gorputzean atxikitako gehiegizko likidoak kanporatzea eta maskuri zein giltzurrunak indartzea oso komenigarria da hotzari aurre hobeto egiteko eta negua hasi aurretik gorputza arintzeko. Zeregin honetan azeri buztana (Equisetum arvense), txilarra (Calluna vulgaris) eta arto bizarrak (Zea mays) erabili izan dira. Asuna (Urtica dioica) ere ipin dakioke, baina kontuan izan behar da askok ezingo duela bederatzi egunean jarraian hartu.
Sendabelar horiek lehortu eta kopuru berean nahasten dira, hermetikoa den ontzi ilun batean jasoz. 250 mililitro ur irakin eta sendabelar lehortuen bi koilarakada txiki ipintzen dira, bost minutu tapatuta eduki, iragazi eta goizean baraurik edaten dute. Atzetik ohi bezala gosaldu daiteke.
Udazkenean nekea edo astenia izan ohi baditugu, berriz, azeri buztana (Equisetum arvense), asuna (Urtica dioica), erromeroa (Rosmarinus officinalis), zaingorria (Geranium robertianum), ezkaia (Thymus vulgaris) eta erramua (Laurus nobilis) har ditzakegu, horiek ere lehortuta eta kopuru berean nahastuta.
Infusioa hartzea nekeza egiten zaionarentzat bada barazki salda hartzeko aukera. Salda ez dugu infusio bezala irakurtzen, baina oso gertuko senidea da. Tipula, porrua (hosto berde eta guzti), baratxuria, jengibre freskoa, apio edo perrexila, azenarioa eta aza zein errefautxoak lapikoan ipini eta egosi bat eman ondoren sua itzaliko dugu. Ondoren, asuna eta azeri buztana ipiniko ditugu, litroko koilarakada handi bana. Hamar minutuan estalita eduki eta iragazi egingo dugu. Egunero 300 mililitro edatea litzateke ona, hutsik edo arrautza egosia zein fideoak bezalako lagungarriekin.
Infusio hauetan azeri buztana eta asuna daudelarik azazkalak eta ilea indartuko zaizkigu eta hori ondo etorriko zaigu, udazkena ile erorketa garaia izan ohi baita. Gehiegizko izerdia duena konturatuko da lagundu egiten diola izerdi hori bere onera ekartzen.
Ezin amaitu oharra egin gabe: hipertentsioarentzat, bihotzerako edo giltzurrunetarako botikak hartzen baditugu, sendabelar hauek erabili aurretik medikuari galdetu behar zaio. Ezin ditugu epe luzean erabili, bederatzi eguneko epea nahikoa da. Haurdunaldi zein edoskitzaroan ere ez erabili, ez baita gorputza garbitzeko garaia. Haurrentzat ere ez da egokia. Odolean potasio gutxi badugu ez da erabili behar. Tentsio baxua dagoenean ere tamainan hartu behar da, bederatzi egunez ezin bada, zazpi egunean, adibidez. Kontuan izan urdaileko gaitzak baditugu infusio hauek bihotzerrea sor dezaketela.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]