Txorien negarra
Txoriek negar egiten dute. Ez guk bezala, nonahi, noiznahi, mainontzi, edota besterik gabe barruari eutsi ezinik… Ez zait berehalakoan ahaztuko behin Beran gertatua: urtero Ertz musika jaialdi sonatua egiten zen bertan eta tarteka paisaiarekin zerikusia zuen ekitaldiren bat egiten genuen; horietako batean herrian barrenako ibilaldi bat eratu genuen han topa zitezkeen zuhaitz, paisaia, baratze eta abar aitzakiatzat hartuta. Ibilaldia prestatzen bitxikeriarik ere sortu zen; adibidez, herri erdian dagoen Himalaiako zedro (Cedrus deodora) handi baten azpian espaloia konpontzen ari zen kanpotar bat. Zuhaitzaren bueltan nabilela, neure buruari: “Horko hori ez duk ba zuhaitz honen amonarengandik urrun jaiotakoa izango”. Nongoa ote zen galdetu eta pakistandarra. Harrapazank! Zuhaitzaren zainaren lurrekoa! Zuhaitz haren ibilbidea adierazi nion eta emozionatu zen. Xueb du izena eta lagun egin ginen…
Prestatu nuen ibilaldia, beratarren historian zehar landutako paisaiaren inguruan, zuhaitz eta baratze, lorategi eta mendi malkar. Ni, kanpotik etorritako bat, beratarrei bere buruaz hitz egitera nentorren; beraiek zirenaz eta beraien amonek eta amona haien amonek eta amonek egindakoaz interpretazio batzuk ematera. Abiatu gara eta hemen Himalaiako hura, eta baratzeko porruak (Allium porrum), eta errekako haltza (Alnus glutinosa) eta iritsi gara herriko musika eskolara. Hasi naiz bertako haur eta ikasleek sortutako musika entzuten duten inguruko landareei buruz ttalaka, eta ezin ahantzi eskolari izena eman diona: bertako Illekueta auzoko Agramontea etxean jaiotako Isidoro Fagoaga Larratxe, tenor handia. Hari buruzko datu bakar bat eman nahi nuen orduan: Wagnerren operak mundu guztian ondoen kantatzen zituen tenorrak alemaniarrek Gernika bonbardatu zutela jakin zuenean, isildu, kantatzeari utzi eta Euskal Herrira bueltatzea erabaki zuen. Esaten amaitu baino lehen, bisita gidatura etorritakoek inguratuta, malkotan nintzen, bere ahots harien tokian jarri eta nik zer arraio egingo ote nukeen pentsatuz… Eta betiko isiltzea erabaki zuen.
Eta bai, txoriek ere negar egiten dute. Ez nonahi, noiznahi. Arbola jakin batzuen gainean soilik. Fruta hezurduna ematen duten arboletan: muxika edo mertxika (Prunus persica), arana (Prunus domestica), gerezia (Prunus avium), gingondoa (Prunus cerasus), brinoia (Prunus persica var. nectarina) edo paraguaioa (Prunus persica var. nucipersa) ematen duten arbolen enborretan eta adarretan. Arbola horiek zauri bat duten tokian izerdi mordoa jariatzen dute eta airearekin gatzatu edo gogortu egiten da; anbar kolore argi ederreko muki tankera hartzen du, tarteka handia eta deigarria. Negar egin duen txoriaren malkoak dira euskaldunontzat. "Txori-negarra" esaten zaio. "Txori-muki", "txori-ezti", "txori-kandela" eta "txori-minger" ere bai.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]
Udazkeneko zenbakia aste honetan jasoko dute ARGIAko kideek, edo berariaz Bizi Baratzeako kide egin direnek.
Abuztuaren amaieran azaltzen da, baina iraila du gogokoen. Udazkena hemen dela berritzen digu urtero. Udazkenari kolore bidea erakusten dio. Guri, ahoko zeruak jasota duen lurrinen bilduma erraldoiaren miaketa azkarra egin eta urteroko uztaldi nagusiaren dasta bitxienetakoa... [+]
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.