Txertatuz bikotea ahuldu eta fruitu gehiago
Txertaketa garaia bizitzen ari gara. Ez guri jartzen diguten halamoduzko txerto horrena, landareena baizik. Txertatzearen arte zaharra oso ezaguna da gure artean, ekintza horrek duen izen mordoa lekuko: txertatu, mentatu, sestratu, enpeltatu, eztitu, fimatu, txermendu, xartatu, enado, edan, edadu, edadon, edaen, edaendu, eradon, eraun, eragotzi, eskizunatu eta eskisunatu behintzat bai. Batez ere bi txerto mota egiten dira hemen; oraingoa, negukoa adar-mentua da. Gero, udaren bihotzean izaten da begi-mentua. Adar-mentua egiteko, mentu-oina nahi den altueran erabat moztu egiten da eta hor azalaren azpian txertatu nahi diogun barietatearen adartxoak edo mentuak jartzen dira; azala azalaren kontra geratzea da gakoa, elkarri izerdia hartu eta eman diezaioten.
Txertatu nahi dugun barietatearen etorkizuna lotzea da kirurgia ebakuntza honen helburu nagusia. Hazien sorkuntzan ia-ia nahitaezkoa den hibridazioak ondorengoengan aldaketak dakartza, eta amaren kopia berdin-berdinak izatea eragozten du, bioaniztasun naturalaren alde. Guk ama ez galtzea nahi, ordea! Barietate edo aldaera jakin bat gustuko dugunean nola hala hari eutsi nahi izaten diogu. Adibidez, niri Pelestrin sagarra (Malus domestica “Pelestrin”) gustatzen zaidanez, ez dut bere ezaugarrietako bat bera ere galtzerik nahi eta betikotu egiten dut. Horretarako aukera bakarra klonak sortzea da. Klonak egiteko amari kentzen dizkiogun adarrak errotu edo itsatsi beste aukerarik ez dago. Errotze hori zuzenean lurrean egin daiteke, baina baita beste landare baten gainean ere. Azken hori da txertaketa. Mentu-oinaren gainean mentua itsatsarazi eta etorkizunean, beti, bi landare bata bestearen azpian/gainean biziko dira. Bikote asko bezala elkar eraman ezin badute ere, halaxe irautera behartuta daude; eraman ezina zenbat eta jasanezinagoa, orduan eta lore eta fruta gehiago emango dute. Mentu-oin eta mentu bikoteengandik asko ikasteko dugu... Guregan naturala zer den ere gogorarazten digute. Parean parekoa ezin pairatu horrek bere emaitzak dakartza. Eraman ezin horrek izerdi trukea, behekoak goikoari izerdi gordina eta goikoak behekoari izerdi landua ematea, urrituko du. Landarea ttikia eta ahula izango da. Biek sortu duten landare hori, biek osatzen duten hori gutxi biziko da, motz joko du. Bizitza motz ikuste horrek gaineko mentua lore eta fruta asko ematera makurtuko du; laster hiltzera doala ikusten duenez, bere kastako ondorengoak sortu nahi ditu. Fruta arboletan ederki ezagutzen da bikoteen eman-hartu hori. Gaizki bizi direnek fruta gehiago emango dute, baina urte gutxi barru hil egingo dira. Oinarri eta arrazoi bera du, gehienbat, inausketak ere, fruta gehiago eman dezan arbola izorratzea, alegia.
Goiko mentuak, fruta ematen duenak, ahulenak, beti behar izango du azpiko mentu oinaren izerdia. Lurrean errotua dagoen horrek baitakarkio landare osoari oinarrizko elikadura. Bikoteak porrot egiten duenean, gainekoarenak egin du, fruta ematen duenarenak. Behekoak, aldiz, bere kasa altsuma edo aldakaitzen bat eman dezake, eta landare berria osatu; berriz txertatzeko prest edo soilik bera, beste inoren beharrik gabe.
Bikote guztiak, izatez, porroterako gaiak dira. Naturala da. Eta guk amari eutsi nahi.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]