Lan banaketak
Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.
Erregina, jaio orduko hasten da bere giharrak lantzen, ahalik eta indartsuen jartzeko. Jaio eta egun gutxira bere eztei bidaia hasten baita, ernalketa hegaldiak...
Hegaldi horietan estaltzen dute erlemandoek, eta baita bizitza guztirako bere lanak finkatu ere: erregina ernaltzen dute, beraz, arrautzak errutea du bere zeregina hil arte.
Erle langileen kasua gizakiona bezalakoa da; erle langilearen gorputza garatzen doa eta garapen zikloaren arabera lan ezberdinak egiten ditu:
Haurtzaroa erlea jaio den gela (abaraska) garbitzearekin hasten da. Ondorengo egunetan, bere ahizpekin batera, erle bilakatuko diren larbak elikatzeari ekiten dio. Gizakiak ere hobe luke jaiki eta norberaren gela garbitu.
Nerabezaroan erlauntzako mantenimendu lanak egiten dituzte: ahizpa zaharrek ekarritako janaria (polen, nektar, propolia) biltegiratzen dute eta puskatutako abarasken zatiak konpontzen dituzte (argizari guruinak garatuta dituzte). Gizakiak ere hobe luke garaian dagoena biltzea, ez dagoenean eduki ahal izateko.
Heltze prozesuan lehenengo hegaldiak egiten hasten dira erlauntzaren inguruan, ondoren polen, nektar, propoli eta ura biltzen hasteko. Bilketa hori bere ahizpa gazteei pasako die haiek biltegiratzeko. Lan honetan bere bizitzaren azken egunera arte jarduten da, hiltzera erlauntzatik urrun joaten den arte. Gizakiak dio lana osasuna dela, baina azken urteak jubilatuta pasa nahi…
Erlamandoaren funtzio nagusia jaiotzen diren erreginak estaltzea da, nahiz eta erlauntzaren tenperatura erregulatzeko lanetan ere parte hartzen duen. Erlamandoak badu alfer fama, besteren kontura bizi dela diote…Porrotxek dio “erle mandoa, arra arroa, bete mesedez janariz ahoa, banoa egun pasa ligatzera, demasa, udan kaixo bonbon, neguan hor konpon…”.
Neguan langileek erlauntzatik bidaltzen dituzte erlamandoak, ez dutelako eginkizunik egiteko eta alferrik ez dituztelako zainduko.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Ekofeminismoak bizitza nondik eta nola baloratzen duen, ikuspegi konplexuagoa eraikitzeko proposamena dakart. Desazkundearen inguruko ekofeminismoa eta antiespezismoa ezagutzearen ondorio dira datozen lerroak; landa eremuan jaio eta hirigunean bizitzeak dakartzan ikuspegiekin;... [+]
Odolustea uztailaren 10ean hasi zen. Hamar buru hil zaizkigu harrezkero: hazarkume bat, ahari bat eta zortzi ardi. Odol analisiek baieztatu dute mingain urdinaren gaitzaren ondoriozko heriotzak izan direla denak ere.
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Ekainak bost ditu gaur; udara atarian gaude eta giroak badaki. 15:00ak dira, sorbeltz saldoa aztoratuta dabil, udara beteko zeruan, kirrinka batean, eltxoak ehizatzen. Azpitik Ibaik erreparatu die sorbeltzei, eta tartean dauden enara azpizuriei; gorde ditu basozain arropak,... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Palentziako amama oso emakume soila zen hitzetan. Bazituen zenbait hitz dena adierazteko balio zutenak, tartean bitxo hitza: berba horren baitan kabitzen ziren zomorroa, behia, txakurra... eta batzuetan baita gizakia ere. Bitxoek auzokide latzak dituzte gizakiongan, ez baikara... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]