Jotako zuhaitzak eta arbolak
Indarkeriaren erabilera ia egunerokoa da. Fruta arbolak jo eta egurtzeko ohitura oso zabaldua da. XXI. mendean! Fruta arbolak geuk sortutakoak, txertatutakoak eta landatutakoak dira, eta, ustez geure, obedientziaren dotrina nola hala sartu nahi diegu. Fruta azkar eta oparo eman behar digute.
Jakin badakigu ondo, oso ondo bizi diren arbola askok ez dutela fruta ugari ematen. Zertarako ematen du fruta arbolak? Arbolak ez du fruta ematen guk jateko edo baliatzeko. Frutak hazia darama eta hazi horretatik sortzen den arbolak aurrerantzean bere kastako arbolak ere izan daitezen ahalbideratuko du, bere aberastasun genetikoak etorkizuna izan dezan; bere leinua ez dadila galdu. Tartean gu sartzen gara, eta frutak kendu egiten dizkiogu. Bada, oso ondo bizi diren arbolak hazi eta hazi egingo dira, eta fruta urri emango dute, edo batere ez. Izan ere, hain ondo bizi dira, leinuari ederki eusten diote beraiek, eta etorkizunean fruta eman behar izanez gero, handi eta sendo izango dira. Naturala da. Guk berdin egiten dugu: ondo bizi denak ez du umerik edo bat, gehienez ere bi izango ditu. Gaizki bizi denak ume ugari izango du. Ez dugu oso atzera jo behar gure leinuetan ere joera hori aurkitzeko.
Hortik dator arbolen aurkako indarkeria. Ezin dugu eraman gu baino hobeto bizi dela pentsatzen duena. Eta egurtu egin behar. Historian zehar zer ez zaie egin! Altzairuzko puntapaxak sartu, kateekin edota lokarri sendoekin gerria estu-estu lotu, azala ebaki eta zauriak ireki, harrikatu, adarrak makilakadaka jo, moildu… Azken beltzean estresa sortzea da. Ondo bizi dena bere onetik atera eta estresak jo dezan nahi da, horrela bere bizimodua zalantzan jarri eta frutagintzara makurtu dadin. Egiptoko zibilizazio zahar hartan, dagoeneko, sikomoro pikondoei (Ficus sycomorus) azala ebaki eta zartatzen zieten, fruta ematera suspertzeko. Gaur egun ere maiz erabiltzen da estresatzearen teknika hori. Egarririk edo ongarri gosez edukitzea berriketa gutxirekin onartutako teknikak dira.
Badira okerragoak baina. Duela oso gutxi arte oso zabaldua zen intxaurrondoari (Juglans regia) enborrean eskua luzatu eta harrapatzen zen paretik lurrerainoko lau edo bost ebaki egitea. Gogoan dut Barinagako Adorriaga baserriko Bartolome Egurrolak zein dotore azaldu zizkigun lan horren gorabeherak hitzaldi batean entzule zela: maiatzeko ilbeheran egin behar dira zentimetro erdiko ebakiak, goitik behera zuzen-zuzen. Ondoren enborra asko zabaltzen da. Noski, zauriak nolabait itxi egin behar eta orbaina sortu behar. Horrek loditzen delako itxura ematen du, eta arbola lur jota uzten du, erreserbarik gabe. Gero ura baldin badu eta ongarriarekin laguntzen bazaio, laster joko du fruta ematera…
Horixe bera da inausketa. Inausketak landarea izorratzea beste helbururik ez du. Izorratu eta urtebia denak urtero fruta eman dezala eta ale gutxiago baina galantak izatea eta abar. Estresatu baina gero lagundu egin behar zaio: zauriak sendatu, ongarri egokia eman eta abar.
Egunen batean, animaliekin gertatzen ari den gisa berean, landareei tratu hori ematea krimentzat joko da. Oraintxe dator inausketa sasoi kriminalena. Zer ikusi behar dugu! Ni jada estresatzen hasia nago. Zu? Estresatuta bizi al zara? Gure jendartean estresa ogia baino egunerokoagoa da. Fruituren bat eman dezagun nahiko dute. Dirua, merkatua, sortu eta eman.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]