Itsasoko erraldoi nekaezina
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara igerian.
Zere arrunta zetazeo bizardun (mistizeto) bat da. Askok balea esaten diote, itsas ugaztuna delako eta bizarrak dituelako, baina ez da hertsiki balea. Munduan lau balea espezie daude, horietako bat euskal balea (Eubalaena glaciaris). Animalia horri izena eman genion euskaldunok baina bizitokia kendu, eta orain Ozeano Atlantikoaren beste aldean bizi da gehienbat, Ipar Amerikako kostaldean barrena.
Zere arrunta bai topatu dezakegu Kantauri itsasoan, eta izatez, gure itsasoko zetazeo bizardun ugariena da. Baina ugaritasuna aldatu egiten da urtaroaren arabera; hain zuzen ere, animalia migratzailea delako. Udan aurkitu ditzakegu zere arrunt gehien Bizkaiko Golkoan: 2019ko azken estimazioen arabera, 1.000 zere inguru. Neguan, berriz, 250 bat egoten dira gure inguruko uretan. Nora joaten dira, ordea? Eta zergatik?
Bada, migratzen duten ipar hemisferioko animalia gehienak bezalaxe, udan iparralderantz igotzen dira elikagai bila, eta negua datorrenean beherantz abiatzen dira, hotzetik ihesi. Zere arruntak bizarrak ditu esan bezala, eta ezaugarri horrek pista bikaina ematen digu bere elikatzeko beharren inguruan.
Munduko bigarren animalia handiena da zere urdinaren atzetik, baina bitxia bada ere, animalia oso txikiez elikatzen da (zere urdina bezalaxe), normalean uretan esekitako krillaz. Ahoa zabaldu eta ahalik eta ur gehien sartzen du, ondoren itxi eta bizarretatik ura kanporatzeko. Baina elikagaia bizarretan katigatuta geratzen zaio. Krillaren eta, oro har, zooplanktonaren ugaritasuna hertsiki lotuta dago fitoplanktonaren ugaritasunarekin, lehena bigarrenaz elikatzen baita. Eta iparraldeko itsasoetan, udaran, fitoplankton bloom edo bat-bateko hazkundeak egoten dira. Horregatik, hain zuzen ere, migratzen dute zere arruntek udaran goi latitudeetara.
Negua hurbiltzen den heinean, ordea, zere arruntaren ugalketa garaia iristen da, eta hegoalderantz bidaiatzen dute berriro ere. Ernaldiak urte bat iraun ohi du, eta hurrengo urtean ur epeletan jaioko dira kumeak, amak beste migrazio ziklo bat egin ostean. Zere arrunta ugaztuna da noski, eta horrek esan nahi du, gainontzeko ugaztunek bezalaxe, emeek titiak dituztela eta kume jaioberriek esnea hartzen dutela; uretan, bai.
1986an, Nazioarteko Baleazaleen Batzordeak (IWC, ingelesezko siglak) luzamendua jarri zuen indarrean baleen ehiza komertzialean. Ordurako, zere arrunten ugaritasuna nabarmen murriztuta zegoen Ipar Atlantikoan. Luzamenduaz geroztik, populazioek gora egin dute, baina herrialde batzuek ehizan jarraitzen dute. Europan Islandia da zere arruntak ehizatzen dituen herrialdea, eta 2024ko udan 128 ehizatzeko baimena izan dute.
ZERE ARRUNTA (Balaenoptera physalus)
TALDEA: Ornoduna/Ugaztuna/ Zetazeoa/Mistizetoa.
NEURRIA: 22-24 m (emeak handiagoak dira). 60.000-90.000 kg-ko pisua.
NON BIZI DA? Munduko ozeano guztietan, latitude ekuatorial eta polarretan izan ezik.
ZER JATEN DU? Krilla eta kopepodoak gehienbat. Arrain pelagiko txikiak edo txipiroiak ere jaten ditu.
BITXIKERIA: Zetazeo bizkorrenetakoa da igerian; 40 km/h abiadura lor dezake.
BABES MAILA: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batasunaren Zerrenda Gorrian “Kaltebera” izendatua 2018tik.
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]