Garena jaten dugu
Fernando Pessoa poetak esan zuen paisaian geu ikusten garela, geu garena ikusten dugula.
Jaten duguna gara, maiz entzungo zenuen esaera da, esan ere esango zenuen agian. Nik diot garena jaten dugula; geure buruak hagintzen duela zer jan. Eta jaten dugun horrek sortzen du Pessoaren paisaia, eta gurea. Eta paisaiak ez dira pertsonenak: taldeenak, komunitateenak, herrienak baizik. Eta hortxe, hautematen dugun paisaia horretan dago gure emozioen memoria. Paisaia emozio aberria da.
Memoria bai. Gustuko izango ditugula sumatzen dugun tokietara bidaiatzen dugu; bihar-etzietan joango gara. Badakigu, denboran zehar bidaiatzeko, igarotako garaietara joateko, era ia bakarra zaporeak eta usainak dira. Jaten duguna tartean.
Jaten duguna kultur eraikuntza da, denon artekoa. Amaia Gabilondo kultur eragileak ederki asko adierazi zuen elkarrizketa batean: kultura emozioen ospitalea da. Raquel Martin neurozientifikoak dio: jaten dugunak nola sentitzen garen eragiten du, garuna eta hesteak lotuta daude.
Eta jatearen jakintza horretan nork hagintzen du? Nork esaten du zer jan eta zer ez? Garai batean, adibidez, martorria (Coriandrum sativum) asko erabiltzen zen, gaur egun perrexila (Petroselinum crispum) bezala. Judutarrek erabiltzen zuten batez ere, eta espainiar erregeek zanpatu eta kanporatu zituztenean martorria sukaldeetatik desagertu zen; judutzat hartu eta gogor zigortzeko arriskua zegoen martorria erabiliz gero. Mediterraneo eremu osoan oso ohikoa zen, baina Espainiaren haginpeko lurraldeetan desagertu egin zen. Portugalerako muga igarotzea nahikoa duzu bere lurrin gozoa nonahiko otordutan topatzeko. Martorria inkisizioak kendu zigun.
Txerriarekin antzeko zerbait gertatu zen otean nago. Judu eta musulman “fedegabeengandik” bereizteko haiek jaten ez zuten txerria raka-raka jaten hasi ote ziren. Txerrizaletasuna Inkisizioak ekarri ote zuen?
Jakiak sortzea, lantzea eta jatea kultura bizia direnez, etengabeko gorabeherak, kutsadurak, maileguak, bilakaerak jasaten ditu, baita tabuen menpe ere.
Jatea ez da soilik elikatzea. Janez historian izan garena bizitzen dugu eta historia, paisaia, baratzeak eta garena sortzen ditugu.
Sigmund Freud neurologo eta psikoanalisiaren sortzaileak esan zuen: denbora alferrik galdu dut, bizitzako gauza garrantzitsu bakarra baratzezaintza da.
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]