Ezkaia udazkenean
Udazkenak udatik duena galtzen hasia dugula dirudien honetan, hego haizea apaltzen eta gauak hozten ari direlarik zuetako askok jantziko zenuten dagoeneko berokia. Gure etxean beroki berria Santu Guztien Egunean estreinatzen zen, kanposantura dotore joateko, eta hori poz txiki bat izaten zen azaroak ekarri ohi digun iluntasunean.
Iluntasuna eta berarekin batera hotza, maiz hezetasuna ere lagun dutelarik, barruraino sartzen hasten zaizkigu eta hor komeriak izaten ditugu. Askori entzun izan diot hilabete honetan hasten dela ezkaiarekin akordatzen eta gaur berari egingo diogu leku, ezkaia edo xarlatxari. Gure artean Thymus vulgaris, Thymus citriodora eta Thymus serpyllum motak aurkituko ditugu eta hemen esatera noanak hirurentzat dira baliogarriak.
Jatorriz isurialde mediterraneoan aurkituko dugu baina baratzean edo loreontzian duenak ziurrenik pare bat aldiz kimatuko zuen aurten. Usain sarkorrak olio esentzial sendoak dituela adierazten digu, hain zuzen ere naturan dugun antiseptiko edo garbitzailerik handienetakoa da. Ez alferrik pobreen desinfektagarri deitzen zitzaion. Eremu zabaleko gaitasun antiseptikoa du eta birusetatik, bakterioetatik eta onddoetatik datozen infekzioak garbitzeko gai da.
Tradizioz arnas aparatua garbi mantentzeko erabili izan dugu baina hesteak garbi mantentzeko ere egokia da, baita maskuria eta azala garbi izateko ere. Sistema inmunearen indargarri dugula esan dezakegu, modu jarraian hartuta leukozitoak igotzeko gai dela ikusi dugulako.
Urte sasoi honetan komeni zaigu jakitea eztularen kontra egiten duen sendabelar baltsamikoa dela. Halakoetan intsusaren lorearekin (Sambucus nigra) batera infusiotan hartzea gomendatu izan dut nahiz eztul-belarrak (Tussilago farfara) bezalakoek hobeak diruditen. Nik ezti pixka bat ipintzen diot, ezkaiaren eztia hain zuzen. Ez dut esan baina ezkaiari erle-belarra ere deitzen zaio, Lapurdin jasoa da honako esaera: “xarlatxak eder lilia, erleak hara lehia”.
Azaroa hotza denean gorputza berotzeko gai da eta hezurretaraino berotuko gaitu, hala erreumarentzat egokia dela ikusten da. Halakoetan, jengibre (Zingiber officinale) freskoa birrindu, bost minutuz egosi, ondoren ezkaia ipini eta beste bost minutuz tapatuta edukiko dugu; infusio hau goizean baraurik hartzea ideia ona da eta gorputza hoztuta nabaritzen dugun aldiro bigarren infusioa hartzea ere bai. Otordu astuna egin ondoren ere lagungarri izango zaigu.
Garai honetan baratxuri eta ogi zopa egiten duenak hortxe du aukera ezkaia ipintzeko, hori ere infusiotzat jo genezake-eta.
Inmunitatea ahularazteko botikak hartzen dituztenentzat ez da egokia eta haurdunaldiaren lehen hiruhilekoan ere ez litzateke erabili behar.
Hipertiroidismoa badago neurri txikian eta puntualki bakarrik erabili behar da, tiroidearen hormonetan gorabeherak eragin ditzakeelako. Egunero hartuz bi hilabete egiten badira pare bat asteko etenaldia egitea komeni da.
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]