ToxicoWatch fundazio holandarrak –Zubietako herri elkarte baten enkarguz Gipuzkoako erraustegiaren kutsadurei jarraipena egingo dienak– ikerlan berri batean erakutsi du zein kontrol gutxi egiten duten agintariek hondakinak kiskalitakoan erraustegietan geratzen diren eskoria edo zepa eta errautsetan. Holandako erraustegien kasua ikertu dute eta emaitza Zero Waste Europek zabaldu du.

Alde batera utzirik tximinietako filtroetan harrapatutako errauts eta partikula oso toxikoak, tratamendu berezia eskatzen dutenak, erraustegien labeek sortzen dituzte batetik zepa edo eskoriak eta bestetik errautsak, biak ere agintariek ‘birziklagarritzat’ jotzen dituztenak eta industriak errepideetako zoru, eraikuntzako material eta betelanetarako oso egokitzat eta are ‘ekonomia zirkularraren osagaitzat’ aurkezten dituztenak.

Labeetan sartzen den hondakin masa guztiaren %20 inguru zepa edo eskoriatan geratzen da bertan. Holandak gaur martxan dauzkan 13 errauste planten artean orotara bi milioi tona eskoria sortzen dute, biltegietan eduki ostean tratamendu planta batera eraman behar dituztenak. 2012an erraustegien patronalak eta Holandako gobernuak adostu zuten eskoriok erabiltzea herrialdearen Itun Berdearen baitan. Lehen arazoa da, dio ToxicoWatchek, eskorien dioxina eta bestelako toxikoen kopuruen datarik ez dela ageri inondik eta materialon kalitate kontrolerako erabilitako arauak zaharkituta geratu direla urteotan sortu den informazio berriaren aurrean. Esaterako, berrikitan Basileako Itunak, dioxina eta antzeko kutsagarrien arauen jarraipena egiten duenak, eskatua du POP kutsagarri organiko iraunkorren gehienezko maila 15 pikogramotik 1-era jaistea. Eskorien pozoiak naturan zabaltzeak gizakiarenganaino hurbiltzen du arriskua, tartean lur pozoitu gainean bizi eta elikatutako landare, animalia eta hauen eratorriak (arrautzak, esnea…) kontsumitzearen ondorioz.

Elikadura katean kutsagarriak metatuz doaz eta horrek esplikatzen du zergatik estandarrak  gainditzen dituzten eskoriak zabaldutako dioxinak azaldu daitezkeen arrautzetan, esate baterako. Eskorien garraioan ari diren portu eta zingiretako uretako arrainek ere erakusten dituzte POP kutsagarrion ondorio tipikoak diren malformazioak aurkitzea arrantzatutako platuxa eta aingiretan. Holandako gobernuaren osasun ikuskaritzak dagoenekoz ohartarazia du elikaduran horrelako kutsadura eta iruzur arazoak ari direla azaltzen, eskatzen dutenak agintariek material toxiko hauen estandarrak aldatzea.

Baina ekonomiarekin egiten du topo eskari horrek, eskoriak obra publikoetan erabili aurretik analizatzea konpainientzako ekonomikoki jasangaitza litzatekeelako. “Azkenean –dio ToxicoWatchek– milaka tona eskoria ari dira erabiltzen herri lanetan, errepiedeetako lurzoru eta urentzako kanalizazioetan, baina inon ez dago daturik ez horien kopuruez eta ez materialon kokapenaz”.

Erraustegien beste hondar solido  kutsatzaile bat osatzen dute errautsek eta tximinietako filtroen hondakinek: labeetan sartutako zabor masa osoaren %10 horretan geratzen da. Horien toxikotasunaz egindako analitikarik ere ez du aurkitu ToxicoWatchek. Hala ere, jakina da hondar arriskutsuok erabiltzen direla zementua egiteko –porlan fabriketan– edo lurpean sakoneko biltegietan uzten direla. Holandan lehorreko zabortegiak debekatuta daudenez, Alemaniako gatz meategi hustu batek eskaintzen du horientzako biltegia eta industriak azkenean aurten lortu du Holandatik Alemaniara eramateko baimena, hasieran Amsterdameko gobernuak ez baitzuen garbi ikusten gai kutsakorren esportazioa.

Ikerlanaren ondorioen atalean, ToxicoWatchek agintariei eskatu die erraustegien zepa eta errautsen erabilera etetea horien toxikotasuna aztertu eta arrisku gabeak direla demostratu bitartean: “Hondakinok honela erabiltzen jarraitzeak arriskuan jartzen ditu gure osasuna eta ingurumena”.