2018ko irailean hasi zineten Memoria Gara ekimena lantzen, zein helbururekin?

Hainbat elkarte, norbanako eta gizarte eragile batu ginen aldarrikapen beraren inguruan: Zaramaga auzoko San Frantzisko eliza memoria-gune bilakatzea, giza eskubideak eta memoria landuko zituena. Martxoak 3 elkartearen aspaldiko nahia zen hori. Ez soilik biktimak omentzeko, baita ere borroka hari duen garrantzia aitortzeko, eta gaurko egunera ekarriz jarraipena emateko.

Zer lan egin duzue ekimenetik bi urte eta erdi hauetan?

Batetik, gure aldarrikapena jendarteratzeko hainbat jarduera egin ditugu, gasteiztarren babesa eskuratu nahian. Jardunaldiak, hitzaldiak, prentsaurrekoak, aurkezpenak... Bestetik, atxikimendu sinadurak jaso ditugu web orri batetan.

Iragan astean, otsailaren 18an, prentsaurrekoa eman zuten Beatriz Artolazabal Eusko Jaurlaritzako Berdintasuneko sailburuak, Ramiro Gonzalez Arabako ahaldun nagusiak, Gorka Urtaran Gasteizko alkateak eta Juan Carlos Elizalde Gasteizko Elizbarrutiko gotzainak. Iragarri zuten elizan "Biktimen Oroimenezko zentroa" sortzeko akordioa lortu dutela erakunde horiek denek. Horren berri komunikabideen bidez izan duzuela kritikatu duzue.

Urtarrilaren 29an, erakunde guztiekin batera egin dugun bilera bakarra izan genuen. Telematikoa izan zen, eta presente egon ziren Memoria Garako hiru kideei adierazi zieten lehen eskuko informazioa jasoko genuela edozein aurrerapen egonez gero. Harritu gaitu hurrengo berria komunikabideen bidez jasotzea [akordioa El Correo egunkariak filtratu zuen otsailaren 17an, eta hurrengo egunean eman zuten prentsaurrekoa erakundeetako ordezkariek]. Prentsaurrekoaren ondoren bai deitu zigutela, esateko protokolo bat sinatuko dutela, baina bestelako daturik eman gabe. Ez dakigu zer den haiek planifikatuta dutena.

Larunbatean prentsaurrekoa eman zenuten Memoria Garako kideek, kritika horiek guztiak publikoki zuzendu zenizkieten erakundeei, baina poza ere adierazi zenuten aldi berean. Zeintzuk dira pozerako elementuak?

Poztu behar gara lortu dugulako ezinezkoa zela esaten zigutena. Esaten ziguten elizan ezin zela memoria gunea egin. Beste kokapen batzuk eskaintzen zizkiguten, baina guk genioen bertan izan behar zuela. Herri oso batek egindako lanari esker lortu dugu, 45 urtez gertatutakoa ez dugula ahaztu behar esaten egon ostean, eta berezik bi urte eta erdi hauetan egindako lanari esker. Hori da poza.

Orain, gakoak dira memorialak zer eduki izango duen, eta nola kudeatuko den. Ezin dugu onartu edonolako memoria gunea egitea, ez edonolako kudeaketa eredua. Herri eragileak, Memoria Gara, Martxoak 3 elkartea... prozesuan lanean aritu garen guztiok hartu behar dugu parte bi gauza horien inguruko erabakietan. Erakundeek memorialetik kanpo utzi gaituzte aurkezpenean, baina ez dugu onartuko. Uste dut inork ez duela pentsatzen Martxoak 3aren inguruko memorial bat egin daitekeenik Martxoak 3ko memoria kontutan izan gabe.

Erakunde publikoek eta erlijiosoek memoria edukiz husteko arriskua ikusten duzue?

Instituzioentzat beti izango da erosoagoa eraikin huts eta aseptiko bat. Baina guk ez dugu hori nahi. Nahi duguna da ez soilik omentzea borroka hartan egon zirenak, baizik eta borroka hura gaurko egunera ekartzea. Zer dakar horrek? Dakar kritika egitea ez bakarrik 1976an gertatutakoari, baizik eta ordutik hona gertatu denari, baita egun gertatzen ari denari ere. 1976an justizia soziala aldarrikatzen eta prekarietatea salatzen baziren, kontutan hartzen badugu gaur egun ze egoeran gauden, eta orain erabakiak hartzen dituztenak egungo agintariak direla... Bada, beraientzat ez da erosoa izango memoriaren argazki osoa egitea, baina guk hori behar dugu.

Duela urtebete jardunaldi batzuk egin genituen memorialaren oinarriez eztabaidatzeko. Herritarren iritziak jaso genituen Errekaleorren, Zaramagan eta Alde Zaharrean egindako tailer irekietan, eta baita 15 adituren ekarpenak ere. Horrez gain elkarrizketak egin zaizkie Martxoak 3a bizi izan zuten pertsonen Hezur Haragitan elkarteko hainbat kideri. Ondorioak proiektu batean jaso ditugu, eta proiektu hori erakundeei eman genien urtarrilaren 29ko bilera hartan, memorialaren oinarria hori izatea proposatuz.

Eta nola adostu edo negoziatuko dira oinarri horiek? Iragan asteko prentsaurrekoen ordezkari politiko eta erlijiosoek iragarri zuten fundazio bat sortuko dutela memoriala eraikitzeko. Memoria Garak parte hartuko du fundazioan?

Oraindik ez dugu hitz egin, ez gara haiekin bildu aurkeztu zutenetik. Baina gure dokumentuan diogu herri eragileak, sindikatuak, auzo elkarteak, Memoria Garak... erabakietan parte hartu behar dugula.

Une honetan mahai gainean dagoen proiektu bakarra da Memoria Garak aurkeztutakoa. Jaso duzue inongo erantzunik edo iritzirik erakundeen aldetik?

Orain arte ez. Baina nik uste dut zilegitasun osoa duela kontutan hartuta nortzuekin eta nola egin den. Dokumentuari kasurik ez egitea akats handia izango litzateke.

Eta laster Martxoak 3 berri bat. 45 urte bete dira aurten 1976ko Gasteizko Grebak piztu zirenetik. Nola enfokatuko duzue aurtengo urteurrena Martxoak 3 elkartetik?

Batetik, memorialaren erronkak jarriko ditugu mahai gainean, aldarrikatuz gure parte hartzea eta Gasteizko herritarrena ezinbestekoa dela. Bestetik, salatuko dugu Espainiako Estatuan zein Euskal Herrian bigarren mailako biktima izaten jarraitzen dugula. Horri aurre egiteko Memoria Osoa ekimena jaio da Euskal Herriko hainbat eragileren arteko elkarlanean, eta Martxoak 3 elkartea horren partaide da. Ekimen horrek aldarrikatzen du bizikidetzaren alde memoria osoa behar dugula, biktimen mailakatzerik gabekoa. Terrorismoaren biktimak denak gara, gure kasuan estatu terrorismoarena, eta giza eskubideen urraketa beragatik tratu bera jaso beharko genuke. Eta guztiek dugu eskubide berbera egia, aitortza eta ez errepikatzeko bermea izateko. Esan dugu, esaterako, inposatu diguten terrorismoaren biktimen memoriala, Gasteizko erdigunean eraikiko dutena, guztiz baztertzailea dela, Euskal Herriko biktima asko kanpoan uzten dituela eta hori onartezina dela. Hirugarrenik, gogoratuko dugu 45 urte eta gero justizia aldarrikatzen jarraitzen dugula. Servini epaile argentinarrak deklarazioa hartu zion Martín Villari, espero dugu ondoren inputatua izango dela, baina ikusiko dugu zer gertatzen den. Orain arte inpunitateak bere horretan dirau. Azkenik, aipamen berezia egingo diogu orain gutxi zendu den Jesús Navesi, oso esanguratsua izan zelako bere partaidetza 76ko grebetan eta ondoren ere. Manifestazioa amaitzean omenaldi txikitxoa egingo diogu.