Legearen arabera, erabiltzen ez diren zabortegi guztiek itxita eta zigilatuta egon beharko lukete 2008tik. Ekologistak Martxan taldea Eusko Legebiltzarrean izan da legea bete dadila eskatzeko: azaroaren 12an Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasunaren batzordean parte hartu du (hemen ikus daiteke bideoan). Talde ekologistak oroitarazi du EAEn erabiltzen ez diren zabortegiek ura kutsatzen jarraitzen dutela: “Hau ez da ingurumen arazoa soilik, osasun publikoko afera ere bada”. Alderdi politiko guztiek erakutsi dituzten asmo onetatik harago joateko, eskatu du aurrekontuetan sartu dadila gai hau eta lan mahai bat martxan jarri dadila, “EAEn erabiltzen ez diren zabortegi guztien ikerketa, inbentarioa, egutegia eta zigilatzea egiteko”.

Talde ekologistak jakinarazi du Europak norabide berean presio egin diola Espainiako estatuari: “2024ko otsailaren 9an jakin genuen Europar Batzordeak Espainiako Estatua Justizia Auzitegira eramango duela hondakinei buruzko europar zuzentarauak ez betetzeagatik eta aukera dagoela isun ekonomiko handiak ezartzeko. Espainiaren aurkako auzia bada ere, uraren eta hondakinen kudeaketa partekatua da, Espainiako Estatuaren eta autonomia erkidegoen artean”.

Amiantoa eta lindanoa daude zabortegi horietako askotan

Zabortegi horietako askok hondakin arriskutsuak pilatuta dituztela nabarmendu du Ekologistak Martxanek: amiantoa, lindanoa (HCH)… azken hori dago, adibidez, Santurtziko Etxe-uliko zabortegian, Lemoizko Jata zabortegian, Bilboko Artxandan eta Santo Domingon eta Gasteizko Gardelegin. Ekologistak Martxaneko kideek adierazi dute horren ondorioa dela urak kutsatu egiten direla: “Okerren dagoena Nerbioiko Ibaizabal estuarioa da, Aztiren txostenetan ikus daitekeen moduan”. Baina substantzia horiez gain beste asko eta asko ere ura kutsatzen ari direla gehitu du.

12.467 lurzoru daude potentzialki kutsatuak EAEn

Ekologistak Martxanek azaldu du badagoela zabortegiak itxi eta zigilatzen lagunduko duen lanerako erreminta baliagarri bat: Lurzorua kutsa dezaketen jarduerak edo instalazioak izan dituzten edo dituzten lurzoruen inbentarioa. Bertan EAEko 12.467 lurzoru agertzen dira potentzialki kutsatu moduan. Gehienak, 10.910 lurzoru, industrialak dira, eta 1.557 lurzoru zabortegiak. Zabortegi horietatik 718 Bizkaian daude, 531 Gipuzkoan eta 308 Araban.

Inbentario horretan agertzen direnak lur “potentzialki” kutsatuak dira. Ekologistak Martxanek azaldu duenez, administrazioaren arabera, lur horiek beste erabilera bat izaten duten arte ez dira karakterizatu eta izendatu beharrik. Baina Ekologistak Martxanen hitzetan, “beharrezkoa da lur horiek karakterizatzea, eta beharrezkoa da lur kutsatuak direnak horrela izendatzea, ixtea eta zigilatzea, eta erregeneratzea”. Hori egitea 2008tik derrigorra dela oroitarazi du, eta horregatik eramango duela Europak Espainia auzitegitara.

Ihoberi eskatu dio zabortegi bakoitzaren informazio teknikoa publiko jartzeko

Lurzoruen inbentario horri lotuta, zabortegi bakoitzaren informazio asko dagoeneko jasoa dagoela adierazi du Ekologistak Martxanek. Ihobek duela datu bilduma hori fitxetan eginda, baina ez dagoela denen eskura: “Ihoberi informazio hori eskatu izan diogunean, erantzuna jasotzen denbora pasatu izan da. Izatez, lehen aldian erantzunik jasotzen ez genuenez, Arartekoaren kexa bat jaso zuen eta horren ondorioz eskuratu genituen”. Fitxa horiek interneten denen eskura jartzeko eskatu dute, datu asko ematen dituelako.

Esaterako, Ihoberen fitxa horietan agertzen da Jatako zabortegi ohia: Lemoizko 18.000 hektarea hartzen ditu, Urrutia familiarena da, “lizentziarik gabe, inkontrolatua” dela dio, bertan hondakin “ez arriskutsuak” daudela, baina jarraian, deskribatutako hondakinen artean “lindanea” agertzen da, baita altzairugintzako hautsak eta errautsak ere, eta produktu kimikoak (pintura, disolbatzaile, barnizak…). Suteak maiz izaten dela jartzen du eta ez dagoela urentzat kanalizaziorik, ez lurrazpikorik, ez euri urak hartzekorik, ez ur lixibiatuen muestrak hartzekorik. “Inpaktuaren deskribapena” atalean dio: “zabortegiaren azpian daude Artadi erreka eta Urbieta urmaela (Itoizko urmaela)”. Eta ez dauka zabortegi hau ixteko plan idatzirik.