Cesar del Rio, Aezkoan laborari: “Niri gustatzen zait Pirenaika behia, hemengo arraza da”
Cesar Del Rio abeltzaintzan ari da Aezkoako Hiribeerrin. 50 behi dauzka itsas mailatik 950 metrora daukan etxaldean. Eskualde honetan Pirenaika arraza da nagusi aspalditik hona.
Zure etxaldea aurkezten ahal daukuzu?
Iriberrin laborari naiz, Aezkoan. 1997an instalatu nintzan etxean. Amaren segida hartu nuen. Behiekin lan egiten zuen eta nik ere bai. Baditut 50 ama Pirenaika, bi zezen eta zezengaia. Ene etxaldea 50 hektara pentzez osatua da. Mendian, 40 bat hektara komunalak erabiltzen ditut ere. Herria 950 metrako alturan da, mendia aldiz 1400 metraz goiti.
Nola eramaiten duzu tropa?
Zezenak urtarrilatik abuzturat uzten ditut behiekin. Abuztutik aurrera ez. Behiak erditzen dira otsailan, martxoan, apirilan. Maiatzan eta ekainean, behiak pentzetan uzten ditut, zezenak hartzeko. Uztailetik urrirat mendian ditut. Eguraldiaren arabera, abuztu bukatzean aretxeak jausten ditut. Mendirat doaz behiak eta aretxeak, bai eta zezenak. Aldiz bigainak (migak) pentze batean atxikitzen ditut, zezenak ez harrapatzeko. Bi urte pasa dutelarik, zezenan ezartzen ditut, hiru urtetan erditzeko. Ez goizago, behia haundiago gelditzeko.
Zuk ahatxeak gazterik saltzen dituzu?
Kentzen ditut aretxeak, arrak, 5 edo 6 hilabetetan eta saltzen ditut loditzerat eramaiten dituen gizon bati. Bizpahiru atxitzen ditut
zezengaietako. Emeak atxikitzen ditut hazkuntzarako. Sei hilabetetan saltzen dituztan aretxeak 600-700 eurotan erosiak zaizkit.
Nola selekzionatzen duzu Pirenaika ona ?
Atzera begiratu behar da hortarako. Ama nolakoa den, amaren ama ere... Nola egoiten den mendian, ahatxearekin delarik lodia
egoiten denez mendian, esnea baduenez, titia nolakoa duen, zer jarrera duen, nolako burua, hankak indartsuak, etab.
Zure behi guziek ahatxea egiten dute urtean behin...
Bai Pirenaika behiak aretxea egiten du urtero. Maiatz-ekainean, pentze onean sartzen badira, segur susaltzen direla. Hemen baditut
13 eta 17 urteko behiak. Esnea ere badute aski. Sobratzen da batzutan, orduan, titi guziak hartzeko, aretxea tokiz aldatzen dut edo
eskuz deizten dut gelditzen dena.
Nola bazkatzen dituzu behiak?
Kasik ez dut pentsurik (zaldarerik) emaiten. Aretxea kentzen dutanean bai pixka bat emaiten dut. Bainan bestela, belarra. Ainitz belar emaiten dut. Pentze ainitz eramaiten ditut.
Hazle gehienek Pirenaika behiak dituzue hemen. Behi Blondarat pasatzeko enbeiarik ez duzu?
Ez. Niri gustatzen zait Pirenaika arraza. Bere jarrera, mendian ibiltzeko gaitasuna... Hemengo arraza da. Arraza gogorra da. Esnea badu ere. Nahiz esnea eta jarrera izaitea zaila den. Haragia hartzeko, arraza errexa da. Errape onarekin izaitea, selekzionatzearen
ondorioa da.
Haragi ona egiten duela, salmenta zuzenari lotzeko ideiarik ez duzu?
Hasieran loditzen ginuen bezeroeri saltzeko. Gelditu dut. Aurreratu behar zen diru asko. Ez zuen pena merezi.
Nola da laborantxa herri huntan?
Galtzen ari da. Hiriberrin 16 laborari badaude, 5-6ek kanpoan ere lana badaukate, besteak laborantzatik bizi dira. Gazte bat instalatu
da orain bainan ez da besterik. Hori zaila da bizitzeko, zaila da herriarendako ere. Pirineo alde hau guzia horrela da.
Mari Carmen Arrese: “Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”
Mari Carmen Arresek ere behi Pirenaikak hazten ditu Hiriberrin. Semeak etxaldearen segida hartuko du. Mementoan elgarrekin
lan egiten dute. 60 behi ama dituzte eta 60 hektara. Hego Euskal Herrian behi hazkuntza berezituek duten molde nagusian lan
egiten dute ama-semek, hots ahatxeak gizentzen 12 hilabetez. “Orai arte denak, eme edo arrak, gizentzen ginituen. Aurten bizitako salduko ditugu emeak, pentsuak ainitz balio du eta izitzen da”, zehaztu du Mari Carmenek.
“Ternera de Navarra” izendura pean saltzen dituzte ahatxe gottortuak. Labelak Pirenaikak ala Blondak onartzen ditu. Kotxoek 13 hilabete ukan behar dute gehienez hiltzean, urrixek 14. Adin hortan, 4€/kg saltzen dute kabalea, kotxoak 320 eta 370 kg artean duela karkasan. Erreformako behirik ez da saltzen, behi egina ez da gizentarazten ere ez. “Hil arte atxikitzen dira, aretxeak egiten dituzteno! Hamabost urte arte aretxeak egiten dituzte”, dio hiriberriko laborariak.
Semea instalatu denetik eta hazkuntzaz okupatzen delako orain, salmenta zuzena hasi du Mari Carmenek. “Batek egitea bakarrik ez da posible, sobera lan da”, dio. Mozte eta paketa egiteko gelarik ez dute. Han gaindi, kasik nehokek ez du. Diote normetan izaitea ezinezkoa zaiela. “Dena Iruñean eginarazi behar dut, harakin bati, aire pean ezartzea ere”, azaltzen du Mari Carmenek. Urte bat pasako migaren haragia 5 kiloko kolietan saltzen du, 10€/kg. “Ene klientek 12 hilabeteko kabalea ez dute nahi, 14 hilabetekoa nahiago dute”. Hilabetean behin, miga bat transformatzen du.
Geroari begira, arrangurak badira, bai bazkaren kariotzeak dakarrena bai eta ere PAC berrian, orai arte zuten behi primaren kentzea aipatua baitzaie...
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Mandio eta kanpandorreetan hontz zuriaren ulu mikatza gero eta gutxiagotan entzuten dugu. Zer dela eta? Urbanismo basatiaren eta laborantza intentsiboaren ondorioz, bere habitata suntsitu dugu. Baina gaueko hegazti harrapari bitxia funtsezkoa zaigu, soroak osasuntsu mantentzen... [+]
Golde” hitza “kultura” hitzetik dator. Etimologialaria ez naizenez, ez naiz, badaezpada, bidezidor horretan barrenduko, edozein sastraka edo lahardiren (Rubus fruticosus) erdian itotzeko ere… Inor edo bestek argituko ote digu gakoa.
Maiatzaren 10ean Zestoako iraeta auzoan kokatuta dagoen amillubi proiektuan elkartu ziren elikadura burujabetzaren aldeko herritarrak eta laborariak. Udaberriko Festaren bigarren edizio honetan, goizean bi mahai-inguru antolatu zituzten eta entzulez bete zen amilibia baserri... [+]
Kapitalismoaren lekuan lekuko eta garaian garaiko egoerara moldatzeko gaitasuna harrigarria egiten zait batzuetan. Espero ez duzun tokian azaltzen dira antzekotasunak, eta hara non, bat-batean konturatzen zara munstroak Mallorcan hartzen duen itxura ez dagoela etxean bertan bizi... [+]
Ostia kolektiboko milintanteek 8.742 euro ordaindu beharko dizkiote Bouygues enpresari, eta beste 2.000 euro abokatuen gastuentzat. 2022ko abenduan buruturiko desobedientzia ekintzan promotore horren maketa bat zikindu izanagatik zigortu dituzte.
Gaur, maiatzak 15, San Ixidro da, Baserritarren Eguna. Egurra Ta Kandela baserritar ekintzak salatu du ekologikoan lan egiten duten laborariak landutako azalera handitzeko diru-laguntzatik kanpo utzi dituela Gipuzkoako Foru Aldundiak. Horregatik, 12:00etan Aldundiaren aurrean... [+]
Aurten ez dut aparteko ilusiorik San Ixidro egunerako. Ez dut girorik aurkitzen. Ingurura begiratu eta giro ospela. Burua lanean jarri behar izan dut epeltasun bila, eta hara non, azaldu zaizkit gure gazten zain hilabeteak daramatzaten lagunen irribarreak. Bihotza epelxeago dago... [+]
Espainiako Gobernuak Eskola Jantokien inguruko Errege Dekretua atera berri du, Euskal Herri Hegoaldeko eskola jantokien kudeaketan eragingo duena. Spoiler: elikadura sistema osasuntsu eta jasangarri bat garatzeko inolako asmorik erakusten ez duen dokumentua da.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Izenak, berez, ez du izana gordetzen. Papera ez da nahikoa, nahiz eta paperak denari eusten dion. Busti arte. Halaxe gertatu da Gipuzkoako Foru Aldundiko Lurralde Oreka Berdeko Departamenduarekin. Izan ere, izenak gorde beharko lukeen izanari uko egin dio; besteak beste, 2023ko... [+]
Maiatzaren 17an bertaratu eta barazkiak landatzeko hitzordua jarri diete herritarrei. Karia horretara egun osoko egitaraua osatu dute, Marieneako lurrak laborantzarako atxikiak izatearen alde.
Klima aldaketaren eraginez, munduko lurralde gero eta gehiago idortzen ari dira, milioika pertsonaren jarduera eta bizimoduak kolokan ezarririk. Fenomeno horren frontean dago India erdialdeko Maharashtra estatua, non klimaren berotzeari eta lehortzeari metatu zaizkien oihan... [+]