Herri batzuetan eskola publikoa bakarrik edo eskola publikoa eta Kristau Eskolak ditugu. Kasu hauetan ezker abertzale edo independentistako militante eta kideek argi dute beraien seme/alabentzako hautua. “Jainko ateoak” bakarrik dauzkagu eta, beraz, eskola publiko laikoan matrikulatzen ditugu. Eskola hauek denonak edo denontzat dira, herriko errealitate kulturala geletan islatzen delarik.  Eskolak dauzkan elkarbizitza, harrera eta hizkuntza planek herri/auzo oso baten babesa dute eta pixkanaka ikasle etorkin horiek eta beraien familiak gure auzo eta herrietan integratzen dira. Aniztasun kulturala balio bezala ikusten da eta elkarbizitza honen ondorioz familia euskaldunetako haurrak atzerritik etorritakoekin nahasten dira eta gure hizkuntza eta ohituren murgiltzea ematen da. Herri hauetan gainera, Kristau Eskolak hauek jasotzen duten diru publikoaz kexatzen gara eta administrazioak diru publikoa enpresa pribatu batean ez xahutzea exijitzen dugu.

Bestetik, eskola publikoa eta Ikastolaren bat dauden herriak daude. Aurrekoen kasuan ez bezala, ezkertiar euskaldun bati baino gehiagori “Dardararen bat” sortu izan zaio haurrak eskolaratzerakoan. Batzuk ez dute dudarik egiten. Beraiek ikastola horretan ikasi zuten orain 30 urte eta orain beraien aukera bakartzat dute, “Non bestela”? Ez dute eskola publikoa ezagutzen eta aukera bakarra da beraientzat ikastola. Herri hauetan ikastolek omen dute euskara eta euskal kulturaren transmisioaren monopolioa. Ezkertiar euskaldun batzuek zalantza egiten dute; baina “Infrasoinuek” orokorrean ikastolaren alde egitera daramatzate. Badira eskola publikoan matrikulatzen dituzten familia euskaldun eta ezkertiarrak ere, baina proportzioan gutxi izaten dira eta harridura sortzen dute bere erabakiaz inguru abertzalean hitz egiterakoan.

Kasu honetan, “Gure gezur propioak sinetsi ditugu” eta ikastolak kristau eskolak bezalakoak ez direla defendatzen dugu, nahiz eta Eusko Jaurlaritzak itundutako ikastetxeekin duen itunaren arabera beraien jardunerako finantzaketa osoa diru publikoz ordaindu, 60.000 euro baino gehiago  itundutako gela bakoitzeko, 606 milioi euro urtero. Kontran, itundutako eskola hauek EAEko hezkuntza legedia bete behar dute, Heziberri “Alegia”.

EAEko eskola publikoek eta itunduta dauden guztiek curriculum bera dute oinarri eta beraz ez dira saltzen duten bezain “Libre”. EAEko Eskola publiko guztietan ere euskara da ardatz nagusi eta familia euskaldunak euskalduntzeaz gain, atzerritarrei gure hizkuntza eta kultura transmititzeko lan ikaragarria egiten da. Bigarren herri mota hauetan ezkertiarron seme/alaba gehienak ez dituzte eskola publikoan matrikulatzen. Familia etorkin horiek ez dute integratzen lagunduko dioten familia euskaldun askorik topatzen eta “Oreka” falta honegatik ghettoak sortzen ari dira.  

Nafarroako eta Iparraldeko ikastolen egoera oso bestelakoa da. “Beude” euskara eta euskal kultura sustatu eta indartuko duten proiektu edo enpresa guztiak. Hauek ez dute laguntza askorik jasotzen eta, beraz, herri bezala antolatu eta lagun diezaiegun egin nahi diguten “Xake-mate kulturala” gertatu ez dadin. Baina ez orokortu ikastola hauen beharrak besteekin.

Beste edozein sektoretan, beste edozein herrietako ezkertiarrek horrelako egoera batean aurrean “Oihu” egingo genuke; baina, hezkuntzaren kasuan, Euskal Herrian, gure kontraesanen muina ukitzen du eta horregatik publikoa eta publikotasunaren definizio berri baten bila abiatu da ezker abertzalea. Nahiz eta publiko hitzak “Izena eta Izana” baduen, Euskal Herriko hezkuntzan “ezina” badu.

“Denak ez du balio”; terminoak aldatu nahi ditugu; baina hezkuntzarako parametroetan bakarrik. Osasungintzan, garraio, pentsioetan... publiko hitzak duen zentzu eta esanahiak balio digu; baina, ikastolekiko sortu dugun irudi kolektiboarekiko “Lemak, aingurak” ditugu. Ez gara konturatzen itundutako ikastetxeen hezkuntza eredu hau ez dela gizarte justuagoa bat defendatzen duen batena. “Gure dekadentziaren onenean”, EH Bildu eta LABek eskola publiko kontzeptuari “komunitario” eta “berri” abizenak gehitu dizkiote egungo eskola publikoa ez babesteko.

“Zertarako amestu” eskola publiko hobe bat, ezkertiar independentista guztien militantziaz, lan eta partaidetzaz egin litekeena. Sistema eta eskola publikoak asko hobetu beharra dauka eta eztabaida horri ekin behar diogu; baina, orain “Eskuak” behar ditugu eskola publikoa eraldatzen jarraitzeko. Bide horretan, “Ikusi arte”...

Amets Bengoetxea

Irakaslea