Berakatz edo baratxuri, baina mugikor
Landare ia guztien ezaugarri nagusia geldirik ez baina mugitu gabe bizitzea da. Gose bada, egarri bada, hotzak erretzen, beroak kixkaltzen, dena datorkiola landareak han eutsi behar, kieto! Horrek buruhauste ugari dakarkie, baina milioika eta milioika urteren poderioz egunero datorkien ingurune, lur, klima eta abarreko egoera berrietara egokitzeko ikaragarrizko gaitasuna garatu dute. Gure aurretik landareak baziren eta gure ondoren ere izango dira, dudarik ez egin.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Berakatza edo baratxuria (Allium sativum) ez da edozein landare. Euskal Wikipediak dioenez, berakatz da izen zaharrena, belar + latz du jatorri eta “belar gogor edo latz” esan nahi du. Gerokoa da baratxuri, baratze + txuri, baratzean sortzen den landare txuria, alegia. Haria galdu gabe, berakatza ez da edozein landare. Ez du nahi nonahi bizi. Hezetasuna, bustia, urasetutako lurra... finean ura ez zaio batere gustatzen. Berakatzak lur zakarrak, elkorrak, lur goseak maite ditu; ez lur emankorrak eta gutxiago buztin lur aberatsak. Hortik dator Euskal Herri hezean, itsasotik hurbilenean, tajuzko berakatzak egiteko dagoen zailtasuna. Lehen berakatz-buruak biltzeko landatzen zen. Horretarako, eguna luzatzen hasi baino lehenago landatu behar da, urte amaierako solstizioaren aurretik, hotzak ederki jasan eta burua egiteko grina pizteko. Hemen, ordea, udaberri hezeak gogor jipoitzen du. Eguna gaua baino luzeagoa egiten denean, udaberriko ekinozioan, airea eta lurra epeltzen dira eta hezetasunarekin gorrina sortzen dion onddoa (Puccinia allii) suspertu egiten da, eta harrotu. Zaila da udara, eguna mozten hasten den solstiziora sano iristea, eta ordutik atzera biltzen da uzta…
Berakatza gure lurren giroa ezagututa izutu egiten da; gorriak datorzkiola badaki. Berakatza ez da, baina, edozein landare. Berakatz-atala, -lakatza, -lakaina, -zizterra edo -xixterra, -izterra, -azpia edo -alea ez da hazia, ez da erreboila ere, berez hozi- edo ernamuin-zurtoina da. Landatzen denean eta hezetasunaren susmoa hartu orduko sustrai indartsuak garatzen ditu eta atal hori lurretik kanpora ateratzeko gai da, ustel ez dadin. Tropismo hidrofugoa duela esaten da, urak izutzen du eta mugitzeko gai da. Mugitu egiten da bai! Lur lehor baten bila. Horrek makina bat istorio sortu du: sorginek, ilargiak, izarrek eta abarrek lurretik atera eta mugitzen dituztela.
Gaur egun gure lurralde hezeko nekazariek berakatza jartzen dutenean batez ere berakatz-aietak jateko jartzen dituzte. Aietak edo berdetan edo berakatz berriak, umotu gabeak, boladan daude eta ederki hazten dira. Ez da burua jaso nahi, hura elikatzeko aurretik sortzen duen hosto motots guria baizik, zurtoina edo kimua edo muskila edo aihena edo lastoa. Neguko gutizia da. Oso erraza da bere langintza, loreontzitxo bat nahikoa da: buru osoak sartu elkarren ondoan, bi behatz lur gainean jarriz. Nik udan hasi eta udaberria etorri arte ilbeherero landatzen dut berakazditxo bat, berakatz-herria.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]