Azpiak egiten
Landareei azpiak egitea boladan dago. Aziendari, ukuiluan edo kortan duen etzalekua gozatzeko, azpiak egiten zaizkio. Ohe bigungarriduna izateaz gain, gero hortik sortuko den simaurra aberastuko du azpigaiak, eta behar bezala luartzen lagunduko dio. Garoa (Pteridium aquilinum), laboreen lastoa, arta zuztarra eta gainzurikina (Zea mays), belarra, txilarra (Erica spp.), otea (Ulex spp.), artelazkia (Quercus suber), orbela, leka, zerrautsa, txirbila eta edozein hondakin organiko gozo izan daiteke aziendaren etzalekurako aproposa.
Landareei ere egiten zaie bada azpia. Erdaretan, “mulching”, “paillage”, “acolchado” esaten zaio ekintza horri. Harrigarria da, ordea, euskaraz ez izatea, ustez behinik behin. Hortik etorri zitzaidan landareei “azpiak egin” erabiltzen hastea, aziendari egiten zaion ia gauza bera baita.
Azpiak egiteak onura ugari dakar. Landarearen sustraiak hotzetik bezala berotik babesten ditu. Baita lurra bera ere; hala, haren bizitzari laguntzen dio, haizearen eta uraren higadura eragozten du eta lurra bera ez da trinkotzen. Era berean, txartzat ditugun landare edo belarrak ateratzea murrizten du. Azpigaia organikoa eta naturala bada, lurrazala etengabe ongarrituko du. Hezetasunari ere eutsiko dio.
Azpitarako material ugari erabil daiteke: lastoa, pinu azala eta orria, txirbila, paper birrindua, orbela, inaurkina, belar ondua edo moztu berria, hur (Corylus avellana) nahiz intxaur (Juglans regia) nahiz arbendola (Prunus dulcis) azalak, legarra, luarra eta abar. Batzuk ongarri dira eta desegin egingo dira; beste batzuek luze iraungo dute... Aurrekontua, erabilera, eman nahi den itxura eta abarren eskutik etorriko da aukeraketa. Ez da gauza bera barazki-baratzean edo lore-baratzean azpiak egitea. Baratzean, lanen hurrenkera eta lanerako erraztasuna izan daitezke arrazoi nagusi, eta lorategian itxura edota forma.
Kalterik ere ekar dezake azpigaiak. Intxaurrondoaren hostoaren edo zokotenaren jariakinekin landareak kaltetu daitezke. Kakao alearen zorroak (Theobroma cacao) ere erabiltzen dira, baina kontuz, animalientzat toxikoa izan daiteke, txakurrentzat bereziki. Kimikoki tratatutako edota tindatutako egur ezpalak ere eskaintzen dituzte; kontuz horiekin ere, batez ere kreosotarekin tratatuta badaude, ukitzen dituen bizidun onuragarri ia guztiak akabatuko ditu: zizare, marmutxa, bakterio...
Euskal Herri hezean bi dira azpiak egiteak ekar ditzakeen kalte nabarmenenak. Lehena, hezetasuna areagotzea. Lehen gutxi eta azpiak urari eusten dio, landareen ipurdiaren bueltan gaitzak sortzen dituzten onddoak harrotuz. Horri aurre egiteko, baratzean taulenak altxa egiten dira, eta hala, lurraren maila igo eta lehortu. Bigarrena: sataginak diren sailetan, are eta gehiago ibiliko dira arerioengandik babestuta, azpipean harrapakari eta abarrek ezin izango baitituzte ikusi.
Gogoan izan, azpiak egin bai, baina toki edota sasoi lehorretan eta sataginik ez denetan.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]