Biharko saioan bederatzi harri-jasotzaile arituko dira: Goenatxo, Ostolaza, Izeta II.a eta III.a, Landarbide, Elosukorta, Eizmendi, Urpe eta Goikoetxea. Aimar Irigoienek ezin izango du, asmoa bazuen arren, Errezilgo gaztea gaixo dago-eta. Seguru asko bederatziek lortuko dute harria bizkarrean berdintzea. Baina garai batean gauzak ez ziren horrela. 1875ean Jose Mari Zuriarrain Galartzak bizkarreratu omen zuen auurenekoz. Baina Zuriarrainen altxaldiak, hain aspaldikoa izaki, ‘omen’ hitzaren itzala du gainean. Ez dago garbi harria Loidi errekatik ateratakoa ote den, zabaldutako usteak dioen bezala, edo Gaintza aldekoa den izatez. Kontuak kontu, Albizuri Handi, Euskal Herriko beste harri ospetsuak  –Errezilgoa, Igeldokoa, Aizarnazabalgoa– baino ospetsuagoa da; eta ospea historiak eman dio.

Seguru jakitea dagoena horixe baita, harriaren historia modernoa. Amezketako udala da harriaren jabea eta jagolea eta antolatu izan dituen ahaleginek arau zehatzak zituzten; harria udaletxeko alondigan –kartzela esaten diote amezketarrek, erabilera hori ere izan zuelako– gordetzen zen giltzapean eta harri-jasotzaileek nahi bezain ongi begiratu eta erreparatzeko eskubidea zuten. Inori ez zitzaion ematen ordea, harriari eskua ezartzeko baimenik; ezin zutela harriarekin entrenatu, alegia. Hasieran behintzat arau horiek zorrotz bete ziren.

1947ko urriaren 19an Euskal Herriko indartsu gehienak bildu zituen Amezketako udalak antolatutako sariketak. Joxe Mari Otermin "Amezketa bide luze bezain malkarrak" liburuaren egilak dioenez, “seguru asko Amezketara inoiz bildu den jendetzarik handiena bildu zen egun hartan. Izugarria izan zen. 3.000 lagun izango ziren igual”. Harri-jasotzaile bakoitzak hamar minutu zituen harria berdintzeko baina “denak gelditu ziran porrot egiñik” Jose Luis Iriarte "Gure erri-joku nagusiak" liburuaren egilearen hitzetan.

Horratx parte hartzaileen zerrenda eta bakoitzaren ahaleginak iraun zuen denbora:

• 1-Juan Uriarte (Eibar) 8’30”
• 2- Manuel Arakistain, “Ziaran-Zar” (Lastur) 1’50”
• 3- Justo Susaeta (Eibar) 2’10”
• 4-Jose Manuel Iraeta “Usuola” (Azkoitia) 5’56”
• 5-Manuel orbegozo (Irun) 8’07”
• 6-Domingo Zenarruzabeitia “Txomin” (Eibar) 9’32”
• 7-Inazio Oliden (Orio) 7’45”
• 8-Eulogio Ibarbia (Hernialde) 2’47”
• 9-Julian Goitiandia (Eibar) 5’34”
• 10-Jabier Etxaniz (Andoain) 7’21”

Errekartetxok mitoa berdindu zuenekoa

Santos Iriarte Etxaniz “Errekartetxo”k jaso zuen azkenean mito arturiko bihurtzeko zorian zen harria 1947ko azillaren 30ean. Lagunekin harria begiratzera joan eta hitzok esan omen zituen: “Begiz jaten diat. Hala ta guztiz ere, hainbestek jaso ezinda utzi dutenean, zerbait gaitza derrigor eduki behar dik”. Errekartetxok bere asmoa bideratzeko estrategia abian jarri zuen orduan. Auzotik atera gabe lortu zuen beharrezko laguntza.

Errekartexo baserria Loiolako basilikaren eskuinaldean dago. Handik oso gertu, Urola ibaia eta errepidea gurutzatuta, Izarraitz magalean, Askiola baserria dago; eta han hargina bizi zen. Errekartetxok auzoari Albizuri Handi harriaren gisakoa prestatzeko agindu zion; egiazko harriarekin galarazita zuenez, ahalik eta antzekoena nahi zuen Amezketako plazara azaldu aurretik entrenatu ahal izateko. Askiola ordea ez zen Amezketan izan harria ikusten eta Errekartetxoren azalpenekin errenditu behar izan zen bere lana egiteko. Egin zuen harria. Amezketakoa baino astunagoa gainera; ez ordea hura bezain baldarra. Antz eman zion, antz eman zionez, Errekartetxok eguna heldu zenean.

Errekartetxok Albizuri-Handiri kolpe egin behar ziola zabaldu zenean ikusmin itzela piztu zuen. Hilabete pasatxo zen hamar indartsuek kale egin zutenetik, baina hala ere Amezketako plaza lur-estali geratu zen 1947ko azaroaren 30ean. Mendiak elurrak zurituta zeuden, baina hotz ikaragarririk ez zuen egiten eta ateri zegoen. Ikusleek hamabosna pezeta ordaindu zuten, gehienera jota, hamar minutu iraungo zuen ekinaldiaren lekuko izateko.

La Voz de Españak 20.000 pezetako poltsa agindua zuen harria bizkar gainean berdintzea lortzen zuenarentzat eta horrek ere bizkortu zuen jendearen gogoa.

E eguna. Errekartetxok irabazi; erretoreak galdu

Errekartetxo bera ez dakigu baina haren lagunak-eta nahiko seguru plazaratu omen ziren. Baina bapatean konturatu ziren han ez zizkietela txori erreak ahora emango. Aurreneko ahaleginean bular aldera goitu zuen harria baina irrist egin eta erori egin zitzaion; bigarrengoan belaunen gainean jarri baina gero erortzen utzi zuen. Beste bi ahalegin antzuren ostean Errekartetxo-zaleak zeharo etsita omen zeuden ahaleginerako zegozkion hamar minutuetatik zortzi paseak zirelako. Mitoak dio orduan anaiak garrasia egin ziola herio batean: “Helduiok berriz bestela etxea-eta denak galduko dizkiagu eta!”. Eta berriz heldu zion, bosgarren aldiz, aldamenetara oraingoan. Segituan eskuineko sorbalda gainean berdindu zuen eta arauzko denboraren barruan, zortzi minutu eta hamazazpi segundo pasa zirenean. Errekartetxokoek ez zuten, hortaz, ezer galdu; ikaragarri irabazi baizik. Amezketako erretorea, Don Manuel Lizarribar, izan omen zen txanpon gehien galdu zuenetako bat.

Orduantxe ez ziren triste azpeitiarrak. Basarrik kontatzen duenez, munduari erronka jotzen zioten hiru lanetan; gizon-proban Zapatarirekin; harri jasotzen Errekartetxorekin; eta Arriarekin haizkoran.

Basarriren kronikako aurreneko lerroak laburbiltzen du bete beteko egun hartan jazo zena: “La piedra ‘Albizuri-Aundi’ ha dejado de ser inexpugnable” (Albizuri Handi harriak menperaezina izateari utzi dio).

Errekartetxoren altxaldiko argazkiak ikusi

Mende erdi egingo du udazkenean egun hartatik. Errekartetxoren azañaren berri dakarren La Voz de Españaren azala irakurriz, aisa igarri daiteke orduz geroztik gauza batzuk dezente aldatu direla: Realak hiru gol sartuta irabazi zion Sporting de Gijon-i; beste batzuk ez hainbeste, “Inglaterra continuará vigilando las fronteras de Palestina” (Ingalaterrak Palestinako mugak zaintzen jarraituko du) dio azaleko titularrak.

Errekartetxoren balentriatik urte bete baino lehenago Jose Ibar Urtain (boxeolariaren aita) lau aldiz altxatzeko gai izan zen. Gero Luis Atxega “Alde” oriotarrak harria etxera eraman ahal izatea lortu omen zuen. Gainera, entrenatzeaz gain, helduleku txikiak egin zizkion –gerora harria berdindu zuten–. Horregatik agian 1951ko udaran hamaika aldiz altxa zuen Atxegak berak eta, 1947an behin ere jasotzea lortu ez zuen Olidenek, berriz, zazpi aldiz. Garaiko prentsak horrela jaso zuen ordukoa: “Harri-jasotzaile onenak ere etsi egin dute Albizuri-Aundi harriaren aurrean, baina bi oriotarrek kartoizko jostailua bezala darabilte harritzarra”.

Biharkoa baino lehenago jokatu diren probak:

• 1947ko urriaren 19an hamar lagun saiatu ziren harria altxatzen baina inork ez zuen lortu.
• 1947ko azaroaren 30an altxa zuen Errekartetxok.
• 1948ko urriaren 17an Urtainek (boxeolariaren aitak) lau aldiz jaso zuen.
• 1951ko abuztuaren 26an Errekartetxok bost jasoaldi eman zizkion harriari
• 1951ko azaroaren 4an bi oriotar ahalegindu ziren. Inazio Olidenek zazpi aldiz altxa zuen; Luis Atxegak hamaika aldiz.
• 1976ko urriaren 17an ez zuen inork altxatu.
• 1977ko urriaren 23an, Iñaki Perurenak hamairu altxaldi egin zituen. Egun berean Goenatxo I.ak bost aldiz jaso zuen, eta Iruretagoienak, Ziorrak eta Azkorretak jasoaldi bana eman zioten harriari.
• 1978an, Perurenak hamar jasoaldi, Goenatxo I.ak zazpi, Urtain IV.ak sei, Ziorrak eta Yurrebasok bosna, Gibitegik lau eta Otaegik hiru.
• 1990eko azaroaren 4an, marka berria. Gibitegik eta Goenatxo II.ak hamalauna jasoaldi eman zizkioten harriari, Saralegik hamaika, Patok zortzi eta Gilek bost.
• 1996ko azaroaren 11n, Goenatxo II.ak hamabost jasoaldi, Saralegik hamabi, Ostolazak eta Patok hamarna, Izeta IIak zortzi, Elosukortak, Landarbidek eta Goikoetxeak bosna, Izeta I.ak lau, Sarasolak hiru eta Gilek bi egin zituzten.
• 2002ko abuztuaren 24an, Aimar Irigoienek lau biderrez jaso zuen. Hamasei urte zituen orduan.

Bibliografia:

Gure Herria. Juegos y deportes del Pais Vasco II. Rafael Aguirre. Kriselu 1989

Gure erri-joku nagusiak. Jose Luis Iriarte. Etor. 1973

Karkara. Orio eta Aiako aldizkaria. 183. zenbakia.