XIX. mende amaiera aldera laineztua zebilen positibismoaren aurka egin zuen filosofoetako bat izan zen Henri Bergson. Zientziaren goraipatze edo lausengu neurriz gaindikoa egitea egotzia zion zenbaitek, ordurako, positibismoari. Pentsalari frantziarraren iduriz, zientziaren jardunbidea, batetik, eta, gizakiaren jokabidea bestetik, ez datoz inondik ere bat denboraren nozioa ulertzeko moduetan.

Zientziak era matematiko-kuantitatiboan aztertzen du denbora; esan nahi baita, espazializatu egiten du denbora balio numerikoa emanez, eta zinez ezaguna zaigun espazioaren eta denboraren arteko erlazio klasikoan oinarritzen da horretarako. Erlazio horren izaerara edo legera neurtzen dira, esate baterako, azelerazioa, abiadura eta gisako bestetzuk.

Nolanahi den ere, zientziak denboraren nozioarekin duen esteka horrek, Bergsonen iritziko, ez du balio gizakiaren edo kontzientziaren denbora entenditzeko. Konparazio batera, zientziaren begietara elkarren berdin-berdinak diren 60 segundoz osatzen da minutua, hau da, 60 aldi edo denbora-tarte beti berdinez. Asko da erlojuaren orratzei erreparatzea, adibide bat jartzearren, denbora-tarte horiek nola espazializatzen diren hautematekotz.

Ez da, haatik, halakorik gertatzen gizakiaren denborari bagatxezkio. Minutu parekagarriak ote dira, menturaz, etxean film ederra ikusiz joan zaiguna, edo, alderantzira, Poliziaren galdeketapean emandakoa? Agerikoa dirudi, beraz, ezik gizakiaren bizipenak zein haietatiko emozio edo sentimenduak, guzti-guztiak hartu behar ditugula aintzat denboraren nozioa gizakiaren adimenera errendituko badugu. Aipatutako erlatibotasun hori ez eze, denboraren nozioak, gizakiaren baitan, ondo kontuan hartzen ere du jazotakoaren garrantzia edo pisua. Kasik ezer gertatu gabeko minutua, ezagun denez, askoz inportantzia txikiagokoa zaigu gauza atsegin edo asegarriren bat bizi izandakoarenaren aldean.

Halaxe bada, esan ahal daiteke bi denbora-modu bereizten dituela Bergsonek: bizitzaren denbora edo “bizialdi” gisa bataiatzen duena bata, egunerokotasuna ardatz duena, neurtezina eta barnekoia edo gizakiaren baitara bildua; eta, bestea berriz, denbora espazialdu zientziak bere eginikoa, askoz metodikoagoa, matematikoagoa eta materialagoa, ezen ez hain espirituala. Nabarmen azaleratzen zaigu, beraz, Bergsonenean, materiaren eta espirituaren arteko bitasun edo dualismoa.

Bizitzaren edo kontzientziaren denboran, haren nolakoa, kalitatea da neurgai; denbora espazialduan, ostera, zenbatekoak, alderdi kuantitatiboak hartzen du garrantzi. Beste aldeetako bat da zientziaren denbora errepikakorra, berrizgarria dela: laborategian lege naturalen xerka egiten diren esperimentuetako aurkikuntzek errepikatzeko modukoak, haietara itzulgarriak behar dute izan nahi hainbat alditan, eta modu berean egiaztatzen dira beti. Bizitzaren denbora, alabaina, itzulezina da, igarotako aldi edo unea ez baita egundainokoan bueltatzen. Ahalegindu zaitezte behinola batean mamitu zenuten bizipen hura berritzen; ez zaizue, ez zaizuenez, inola ere lehengo bera izango.

Baina Bergsonek denboraz egin zigun azterketaren muina, beharbada, hurrengo hau da: zientzian, igarotzen den minutua 60 zati berdinetan dago banatua, segundoetako bakoitza da  guztiz berbera hurrengoaren, eta hurrenaren hurrengoaren. Zientziaren denbora, erlojuarena edo kronometroarena kasu, beren artean ezberdinak eta bereiziak diren zatiz osatzen da, baina, betiere, uniformetasunari eutsiz; perlaz osaturiko lepokoak dakarke ondoen gomutara adigai hau, nolabait azaltzearren. Bizitzaren denboraz den bezainbatean, bestelakoa da auzia: gure kontzientzian kateatzen diren aldiak, bata besteari darraiotzanak, ez dira soilik perla beren artean bereiziak edo une elkarren artean ezberdinak, baizik bai aldi gainjarri, katramilatu, txirikordatuak ere. Dela elur-jauziaren dela hari-matazaren metafora esanguratsuak darabiltza Bergsonek, kontzientziaren denbora hori irudikatze alde.

Gure bizipenak bata bestearen gain pilatzen dira, ez dira solte edo beregainak, eta, arrazoi horrexegatik, azken bizipena ez dugu bere hutsean edo bakarrean gogoratzen, ezpada orain aurrekoekin nahasian.

Gizakiok ez genuke harritu behar, bada, geure kontzientziaren matazan mordoilo askaezinak topatuagatik! Orain gutxi emozioak sentitzeko (ez kognitiboki interpretatzeko soilik!) gauza izan den robot gaixoarena, ordea, besterik da, eta zalantza hau egin zait albistea irakurtzean, harengana tristura sentitzeaz batera: adimen artifizialaren sortzaileek, azkarretik hainbeste, ez bide dute azkar-ustekotik? Itzulgarriak, errepikagarriak, frogagarriak ote dira robotak sentitu dituen emozio horiek? Hala balira, ez ote litzateke beren frogaezintasunaren froga?