Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2024ko maiatzaren 05an
Antxon Ezeiza
Neure kasua, adibidez:aitona bersolaria, amona erdaraz ez zekiena, gurasoak bilingueak, ama gainera oso euskofonoa...Beraz, dudarik batere gabe, nire formazio guztia eskola arteakoa; euskaraz izango zen, ondo gogoratzen ez banaiz ere. Bueno, ba, errekreoetan moroz jantzi erazten gintuzten, fusilaketaz jolasten ginen, klaseko azkena gorriz jantzi eta fusilatu egiten genuen...Urte haietako gizarte faxistan sartzeak zer suposatzen zuen, nolako txokea zen.
Orduan geure gurasoak gutxienez ba aliadofiloak ziren ez, ni gogoratzen naiz nola egoten zen aita galenazko irrati batekin, eta nola ibiltzen zen isilka. Eisenhower desenbarkatu zela esaten. Gero erlijio formazioa ere oso gogorra zen, oso estriktoa. Hiru urte desberdinetan zer paradoja, Gabriel Celaya, Luis Martin Santos eta ni izan ginen Congregación de Marianako presidenteak.
Noski, hamasei urte dituzunean sekulako erreakzioa egiten duzu, hori guztiaren komtra. Existenzialismo dator, Camus irakurtzen duzu...
Garai hartako Donostia hestu eta itogarrian egiten zitzaigun. Kerejeta eta biok, adibidez, John Dos Passosi buruz pasiran hizketan, ba zakur berde bat baino arraroagoak ginen. Gero ideologia erradikalago bat deskubritzen duzu, klase borroka eta; orduan dena juntatzen zaizu : kolegiokoa, familiakoa, gizarte faxista...guretzat urte haietan, Donostia desiertoa bezala zen, amaren territorio beti bijilatua, adibidez jendea Bilbora joaten zen putetara. Neure kasu personalean gainera, oso gaztetik hartu ninduen zinearenak, Miarritzeko zine-klubikoa nintzen, hemen ere zine-klub bat sortu nuene, Acción Católicarena. Ba horrek denak Donostiatik aldegiteko predisponitzen gintuen. Madriderako geunden.
Hemengo gauzekin lotura handirik ez genuen, alde horretatik ez zegoen oztoporik. Nik deretxo estudiatzen nuen libre bizala, eta oportunitate galdu bat izan nuen, gure gauza eta hizkuntzarenganako zerbait sentitzeko. Bazegoen hemen "Zazpi" deitzen genuen talde bat, Rafa Albisu, Txilardei etabar. Eta deretxo estudiatzen nuenez, "Instituciooes Juridicas Vascas" liburua utzi zidaten. Baina niri ez zitzaidan arbola malatoa interesatzen, nik "Durkheim" nahi nuen irakum.
Gaur mundu guztiak nahi du zineasta izan, edo behintzat gauza normala bezala ikusten da. Baina garai hartan ez, eta aitari "ez dut notario izan behar, ni zineasta izango naiz" esatea sekulako hazaña zen.
Noski, nik ezin nion esan estudioak utzi eta Lola Floresen pelikula batera nihoala meritorio bezala, hilko nindukeen. Hori titiriteroen gauza en. Familian trauma grabe bat probokatu gabe zinea egiteko bide bakarra zegoen : aire serio bat 'eman asuntoari, eta horretarako Eskola bat behar.
Zinematografia Eskola Madrilen zegoen.
Niri ze arraio esango zidan ba Rinconete y Cortadillok.
Honek oso esplikazio xinple baina inportantea du. Tuerkak edo torniloak fabrikatzeko lantoki bat zuzenduko banu, pues koño , neure erlazio kulturalek igual iraun zexaketen, ez nakeen zergatik mesetako kulturan integratu behar. Baina lan kultural bat egin nahi baldin baduzu, transkulturizatu egin behar duzu. Eta ez bakarrik hizkuntza hutsaren mailan beste maila askotan ere bai, nazio berezi ea konkretu baten memoria kulturalaren manipulatze eta erabiltzearen profesionala bihurtzen zara. Eta nik kultura española hori falta nuen.
Noski, honenbestez ez dut esan nahi neure kultura euskalduna zenik.
Oraindik ez nuen inolako loturarik Euskadirekin, buneo, familiakoak eta horrela, axalekoak.
Gure aurretik ere atera ziren beste gradmtu batzuk, Sawa, Barden, eta Berlanga adinidez, baina jenerazio bezala agertu gineaak geu izan ginen.
Arias Salgadoren oskurantismoa bukatu eta Fragaren askatasunexperimentoa hasten da. Pentsa ezazue nolakoa den Fraga orain, ba garai hartan eskain zezakeen askatasuna eta zakurraren putza, berdin. Kuestioa da 6243 urteetan hamabi edo hamairu zinegile berrik debutatu genuela: Diamante, Patino, Regueiro, Fons, Picazo...talde bezala edo azaldu ginen lehen generazioa izan ginen.
1963an nire lehen )uzemetrajea egin nuen,"El próximo otoñó"
Celayaren kasal tipikoa da, bere garaian Madrilera joan behar eta nahi ez literatura egingo bazuen.
Oteiza ere ezagutu nuen eta artearen beste ikuspegi bat hartzen erakutsi zidan, espazioa interpretatzeko bideak ireki zizkidan, asko lagundu zidan: Pelikula bat ere hasi zuen, laguntzailea izatekoa nintzen, baina eztabaida gogorrak izan gituen eta hautsi egin genuen. Ni baino azkarragoa eta oportunistagoa izaki eta Jorge Grauk harti zuen zuzendaritza . Diskusio haietan arrazoia nuelako froga. Oteizak filma ezin bukatu izan zuela.
Donostian Luia Martin Santos ezagutu nuen, urte haietan Donostian zegoen benetako intelektualak bakarra.
Niretzat bigarren aita bat bezala izan zen, aita izpiritual edo intelektuala behintat . Gogoratzen naiz Tiempo de Silencio nobelaren esakuizkribua utzi zidala, relikia bat. Bueno, egia esan, antieuskaldun klaroa zen. Euskaldunoz lantxo bat ere egin zuen, berak El complejo de Ramuntxo bataitzen zuena. Gastronomian, gure zalea zen.
Baina nire eboluzio personalean oso tipo inporatantea Joxeba Etxebarrieta izan zen. Honek Luis Martin Santosek zuen intelektualtasuna zeukan, eta harek inolaz ere ezin eskain ziezadakeen abertzaletasuna gainera.
Madrila etortzen zenean, nere etxean geratzen zen, eta TOPeko juiziotan borrokalari asko ikusi ahal izan nuen. Hil zenean, zerraldoa eraman zutenetakoa nintzen, eliza osoa poliziak inguratuta, eta gu han zerraldoa ikurrinaz bilduta, eta nere artean nion, hemendik ez naute aterako.
Oso kuriosoa da. Kubanoek, boterea hartzen dutenean, lehenik ezarritako legeetatik hat zinearena da, eta hasieran "Zinea arte bat dela kontutan harturik..." dio Kojonudoa da ez, bizardun gerrilero haiek zineaz zeuden arduratua.
Klaro, industriarik gabe aurkitzen dira, eta Madrila jotzen dute teknika arazoak ikasteko. Nik horretan ezagutu nituen, eta banituen amistade batzuk. Horrela konturatzen naiz praktika batek, kontzientzia lasaitzeaz aparte boterea lortzeko ere balio dezakeela . Koño hi, bizardun talde errebelde horrek boterea hartu dik, bentzutu egin, ditek, eta inkreiblea iruditzen zaizu. Gainera ez da urrunean gertatutako gauza bat, liburu itzulitean irakur daitekeena, Tipoek egunero erabiltzen duzun hizkuntza batez hitzegiten dute, zeure inguruan ezagutzen dituzu, eta os'p gertu sentitzen dituzu:.
Momentu haietan, Kubako esperientziak boterea hartzea posible dela eraskusten digu.
Hirurogeitaseian Kubara noa, teatroko kongreso batetara, eta reboluzioa bertatik ezagutzeko aukera dut, eta lehen ikusten dudan gauza da iraultzak oso zentzu nagionala fuertea duela, nazio kolonial eta semikolonialetan bezala. Ameriketan, Bilibian, Guatemalan...airi diren mugimendu guztiak Nazio Asakatasunerako Erakundeak (MLNak) dira. Honek klase borroken eskema tradizionala hauzitan jartzen dit, dimensio berri bat atzemate dut, iraultzarako motor berri bat. Zentzu honetan, neure aberria redeskubritzen lagundu zidan Kubak; esan daiteke oso kriterio terzermundistaz beraurkitu nuela Euskadi, bietnamita eta gineanoren tartean. Euskadi bezalako herri industiralizatua oso bide tercermundistaz deskubritzen dut, hau ere paradoja da. Garai hartan ni espezialista bat nintzen tercermundismoaz, bueno aizue, pedanteriarik ez jarri gero eh. Egia baita "Vanguardia, tradición y subdesarrollo" zeritzen ponentzia batetan hartzen dut parte, nazio sorketari burui, hurrengo urtean, Habanako Kongrem Kulturalean. Hartan analizatzen genuen Kubako nazioaren sorketa noiz ematen den, alegia, harmak hartzen duten momentoan bakarrik zeren mulato, kriollo eta beltzaren artean ez baitago inolako sentimendu nazionalik harmak hartu arte : berdin gertatzen da Mexicon ez, "Viva la Virgen de Guadalupe y mueran los gachupines" oihukatzen duten arte han ez dago inolako arrazoi nazionalik. Ez da gurean bezala, huk badugu zerbait azpian, lotan bezala, etnia oso bat gara. Ba Kubako bide horretaz hasi nintzen berriro euskaldun sentitzen konszienteki.
Hirurogeitabederatzian "Las secretas intenciones" egiten dut, Trintignatekin. Filma honek berriro existenzialismoan erortzen naizela pentsaraz dezake, atzeraka nabilela.
Baina gertatzen dena da ni lehenago hartu behar izan nuen kultura español guzti hartaz garbitzen hasten naizela, deskulturizazio prezedura bat hasten dut, hispanoaren deskultu rizazioa. Filma asptikoa da, edozein lekutan gerta daiteke, eta hori biktoria bat zen niretzat. Riotinto langileen arazoak baino gertuago nuen existentzialismoa nere aberritik.
Hirurogeitamairura arte ez dut besterik egiten. Urte horretan alde egin beharrean aurkitzen naiz. Egin nuen lan urria ederki pagatu nuen, bai, noski, arrazoi politikoak zeuden tarteko, exilioa beti da politikoa.
Baina honetaz nahiago dut ez hitzegin, curriculuma presentatzen ari naizela dirudi eta.
Noiz behinka Hendaiara etortzen nintzen, bueno, ez exklusiboki horretara, baina hego aldera begira geratzen nintzen, baserriak ikusten nituen begiak puska baterako Euskadiz bete eta martxa ostera. Arazoa da ideologikoki eta politikoki konbentzituta egon zaitezkeela, baina nik neure abertzaltasuna biszerala, erraitakoa ere bazela frogatu behar nuen.
Eta exilioak hori frogatu zidan.
Ni honek amorrarazi egiten nau, eta nahiz esplikazio luzea izan, uste dut merezi duela.
Lehen esan dizuedan bezala, hirurogeitamalauean alde gin behar izan nuen, eta Mexicora jo nuen, eta iadanik dexente urtetan sendotu eta montatutako zinegintzan sartzen ahalegintzen naz.lzan ere, ni exilioa hartzera obligatuko ninduten, baina ez nindute izorratuko, ez ninduten ofizioa uztera bultzatuko, exilioa hartuko nuen baina zinegile izango nintzen berriro. Eta hortan saiatu nintzen obsesio bat nuen sesentainuebetik egiten ez nuena berriro egitea, Epañak ez ninduen izorratuko.
Hasi nintzen piskana, eta "filma beltz" bat ere egingo nuen Minaren ondoren. Humphy Bogart-enak bezalakoa, baina Mexikon.
Echeverrya gobenuaren bolada nazionalista eta anti-inperialista fuertatzen da, eta Mina egiteko aukera presentatzen zait. Noski, filma epikoa behar zuen izan, balore nazionalen laudatzailea, balore nazicnal mexicanoena. Betalde, ni neure identidade mzionalaren bila nabil, eta filman azaldu behar zuen nonbaitetik, paisaje bat edo zena zela. Mina heroea aurkitu nuen. Gia bukatu nuenean,Txiki eta Otaegi fusilatzen dituzte. Eta benetan esafen dizuet eh, ez dut halako inpatentzia senti~ndurik inoiz iz'.n, Likidatu egingo dizkitek, likidatu egingo dizkitek, tta azkenean likidatu egin dituzteh. Ze munstrokeria, ez da ezer aldatu.
Ezintasuna somatzen nuen izugarri.
Fusilatu egin dituzte, Franco oraindik bizi da...Egoera horretan nik neure herriari egin niezaiokeen omenaldi bakarra ba Euzko Gudariak jartzea zen. Behintzat ba hori, ez, ez nik pentsatzen nuen ez zela filma hori noiz Euskadin ikusiko, baina Guatemalan edo Perun ba entzun zezatela Ezko gudariak. Nik ezin nune kontuan hartu handik lau urtetara nire filma Astorian lasai ikusirik oportunista konsideratzen duen tipoa.
Nire ustez, intelektualen errekuperatze lan honetan intelektualak herriaren gauzarik xehenak ere asimilatu egin behar ditu, eta intelektualak ytrikitrixa gustatzen zaiola, aitortzenduela, ba kojonudoa. Noski, hortan bakarrik geratzen bagara akabo. Baina ni bezalako intelektual desnaturalizatu batentzat oso gauza inportanteak dira horiek. Niretzat Mina egitean, internazionalismoa exportatzea bigarren mailakoa zen, nik internazionalismoa neureganatu behar nuen, pertsonalizatu, nazionalizatu.Uste dut alde horretatik filma denik ere ba ahal dakite hor barreguztiz sinzeroa dela. Orain, elementu hoien artistikotasuna defendatzen ez naiz hasiko.
Epika popular bat egiteko bide guztiak saiatu dira, filma inperfektoa-filma pobrea, filma liberatzailea, enajanetzailea ere bai. Baina erabili izan ez den metodo bakarra etsaiaren epikarena da, hau da, superprodukzioarena. Urte haietan Echeverriaren etapa aninperialista suertatzen zaigu, diru inbertsio handi bat lortzeko posibilitatea dago, eta hartu ala uzteko gauza da.
Minaren experimentoa horixe da: ezker antiinperialista ikuspegitik posible ote den epika handi bat egitea. Eta hori egiteko gogoa aspalditik nuen. Jode, urteak eta urteak pasa ditut nik zinemetan negar egiten. Benetan, eh, indioak, bengaliak, arabeak hiltzen ikusita ezin nuen aguantatu. Exterminatzen zituen eta komantxé guztiak, eta hantxe joaten John Wayne bere emaztetxoarengana amodioz beterik. Eta galtzaileek inoiz ez zuten ez amarik ez familiarik ez andregairik. Orain gogoratzen naiz nola idatzi nuen artikulu bat, egiten nuen aurrea edo bigarrena, Yohn Ford.en aurka, "me repugna John Ford", esanez bukatzen nuena. Ba epika hori dena egin nahi izan zuen Minarekin, baina aldrebes, azpikoen alde. Omenaldi bat egin nahi izan nien penatxodunei, turbantedunei, eta txapeladunei, noski.
Hura zoratzeko modukoa zen. Zaldidunak garaiz helduko ote ziren, bataila zuzenduz: Capitán Zapata, ataque por el flanco derecho!" eta horrela. Behin holako superprodukziotan sartuz gero, ez zara zuzendari hutsa. Entrepresagizon, negrero, harmadako ofiziala bihurtzen haiz, dena batera.
Eta klaro, historia errepetitu egiten zen, eta nik errita egiten nienean, "ya llegó Hernán Cortés" murmuriatzen zuten.
Gainera Mexicon, Venezuelan...euskalduna eta euskal gauzak emigrante ekonomiko explotatzailearekin indentifikatzen dituzte. Esaiezu euskaldunak nazio zapaldu bateko semealabak garela. Eta agudo asko erantzungo dizute ez dela asko nabaritzen.
Euskaldun koloniek ematen duten ejemploa negargarria da. Haien portaeragatik baldin bada, ez gaituzte asko famatuko..
Bai, baudaude exzepzioak, semealabei euskaraz egiten dieten gurasoak eta. Udan, gainera, Mexicon, abioiean sartu eta honera bidaltzen dituzte, Lesakako ikastolara. Baina minoria bat.
Kuban neska euskaldun bat ezagutu nuen, baina hura kasualitatez dago han. Igual egon zitekeen Pakistanen. Asko ezagutu ditut hizpano-sovieticoak esaten zaienak.
Gerra garaian Rusiara ebakuatuak hemendik. Kuban iraultza nagusitu zenean, ba kuadro falta izugama zuten, eta hizkuntza mailan problemarik ei zuten hispano-sovietico hauek bidali .zituen Rusiako gobernuak. Ez dira oso euskaldun sentitzen, peceroren semeak baitira gehienak.
Baina zer diren gauzak, badute barrengo zerbait, oso euskalduna.
Detaile bitxiak. Adibidez, bazen bat, Antiguakoa; hemengo batekin ezkondu behar zuela ziona. "Sovietikak oso arraroak dira, zion. Hemengoak berriz tropikalak. Nola joango ngii txikiteora mulata batek~n? Neska euskaldun batekin ezkondu behar dut nik". Baina ze arraio jakingo zuen harek zer zen txikiteoa, lau urterekin atera zen hemendik eta.
Esaten genion, baina bai zera. Uda batetan etorri zen, sei hilabetetako permisoa eskatuta, eta ostera itzuli zenean "ez, oraindik ez naiz ezkondu, baina hantxe dago eh, hantxe dago" zion. Berrogeitamar urte zituen. "Una chavala maja, de Mondragón o asi" esaten zuen.
Beste hat ere bazen, Santurtzikoa edo hor nonbaitekoa, "Guatemala City" deitzen ziotena. Munduko gerrila guztietara apuntatzen zen, etortzen zitzaigun eta "ya me he apuntado para Guatemala" esaten zigun. Ba hortik Guatemala City jarri zioten. Ba ezkontzera zihoan, eta despedida bat egin genion. Eta Brenderiako beste batek han prestatu zituen txuleta batzuk piper-baratzurirekin eta, "Chuletas a la, forma de Renteria" esaten zigun.
Absurdoaren iraupena balore eternu bat da eh, egunen bateen egin beharko genuke estudio bat, henetan.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Beranduegi
|
ARGIA
#2
Xabier Letona Biteri
Azkenak
2024-05-06
Nagore Zaldua
Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
2024-05-06
Jakoba Errekondo
Intsusa lore edariak
Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.
2024-05-06
Garazi Zabaleta
Erlauntzako airea arnastearen onurak
Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]
2024-05-05
Jenofa Berhokoirigoin
Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek
Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]
Eguneraketa berriak daude