Lekeitiora joan eta lepo ikasi. Landareen berri ikasi! Bizkaitik, handik eta hemendik etorritako lurzaleak bildu ziren Usotegiko herri baratzearen urteurren ospakizunera. Iurretako Oromiñoko Txarroa baserriko Ikerrek ihiari, Juncus generoko belar jendeari, “ziria” deitzen diotela erakutsi zidan. Gure etxearen izenak ihitik ere badu eta nik ederki itaundu nuen. Eta, gero, batean eta bestean miaketari ekin.
Wikipediak dioenez, Juan Jose Arbelaizek jaso zuen Luis Mitxelenak zioena: “ihia” lehen “inia” esaten zela. Nik, zirizale, Ikerren “ziria”-ren alde egingo dut. Juncus izen latinoa jungere hitzetik omen dator, hau da: batzeko, elkartzeko, uztartzeko esan nahi du. Eta umetako jolas lotu bezain entretenigarria datorkit gogora: ihi lasto bat hartu eta ziri gisa bertan sartu eta sartu pilatzen genituen bitxiloreak (Bellis perennis) eskumuturrekoak edo idunekoak egiteko. Teilatuak, hesiak, saskiak eta abar lotu eta osatzeko erabili izan da, baita kandela moduan ere: ihi lastoa koipetan busti eta hura zihotzen utzi. Busti, zihotu, busti zihotu, kandela osatu arte. Horra ihia ziri, ziho-argiaren edo ziho kandelaren ziria!
Lekeitioko Usotegian baratzeaz aritu ginenez, inguratu ziren gehienak emakumeak ziren. Gizasemeak ere baziren, baina urrutixeagotik begiratzen zuten, mokadutxoaren tartean izan ezik...
Emakume talde bat bazen, landare berezi batez ari zena. Gaztelerazko izena erabiltzen zuten: verdolaga, hau da, getozka (Portulaca oleracea). Zein baino zein, nork gehien famatu ari ziren, batzuentzat sendabelarra eta beste batzuentzat jakia. Omega 3 duela, ez dakit zein zauri sendatzeko mirarizkoa dela, entsaladari aparteko grazia eransten diola... Nik arrastorik ere ez. Ezta ezagutu ere landarea. Jakin-egarri. Han eta hemen galdetu, eta Lekeitiorako aukera-aukerakoa dena aurkitu dut: getozka beste landareen laguntzailea da. Lurrean sakon hedatzen ditu zainak, eta ahulagoa den aldamenekoak haren segidan bereak ere luzatu ahal... Herrigintzaren irudi polita. Ea atzera joaten naizenerako, Usotegiko herri baratzean getozkari txoko bat eman dioten...
Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]
2014an sortu zuten Birika Permakultura proiektua Leioako lursail okupatu batean. Jurgi Uriarte Idiazabalek eta beste bi kidek jarri zuten martxan egitasmoa. “Lursail hartatik bota egin gintuzten gerora, aparkalekua egin behar zutelako, eta, etenaldi baten ondoren, bakarrik... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Euskal Herriaren zatirik handiena klima zonalde epelean kokatuta egon arren, Arabako eta Nafarroako hegoaldean ez ezik, edonora hedatzen dira udako bero bolada latzak. Eta, dirudienez, klima aldaketarekin okerrera eginen du egoerak –edo egiten ari da, honezkero?–... [+]
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.