Andorrako paradisua purgatoriora bidali du Sarkozyk

  • Andorra ez da gaur lehen zena. Bigarren Mundu Gerratik hona neutraltasunaren babesean paradisu fiskal bilakatua, XXI. mende hasierako krisi globalaren eraginez Frantziak eta Espainiak jarduera ekonomikoa aldatzera behartu dute. Ikusteke dago aldaketak kosmetikotik zenbat izango duen.
Andorrako Santa Coloma eliza
Talavan izeneko batek ipini du argazki hau Panoramio zerbitzuan; Andorrako Santa Coloma eliza ageri da bertan. Artea maite duten turistek asko estimatzen dituzte Pirinioetako erromanikoan eraikitako elizok, nahiz eta horien barruan zeuden iruditeriak ia denak atzerrira bidalita egon, ostuta edo saldurik. Hala ere, Andorrak erakartzen dituen turista gehienak ez datoz etxola, baseliza eta mendiz osatutako paradisuaren bila. Gehienak, bidaiari arruntak, autoz itotako kaleetako denden usainak erakarri ditu, horietako prezio zergabakoek. Minoria diruduna, aldiz, bankuen diskrezio famatuaren berora hurbildu da. Bulegoen hiru laurdenak Espainiako bankuen filial mozorrotuak dira. Zeru horietan babesten dituzte sosak, zoriontsu, Espainiako aberatsek.
Peter Seeger kantari zahar (maiatzean bete ditu 90 urte) amerikarra liluraturik itzuli zen, antza, 1960an Andorran pasatu bakantzetatik. Kanta bat egin zion Malvina Reynolds-en hitzokin:

“Egon nahi dut Andorran, Andorran, Andorra
Egon nahi dut Andorran, leku zoragarria.
 Lau dolar eta xentimo ale batzuk dauzkate
Armatan xahutzeko.
Entzun duzue inoiz halakorik?
Gora Andorra!
Pirinio mendietan
Bada estatu burujabe bat,
bost mila arimaz osatua
eta zoragarria derizkiot,
ehun eta laurogei mila golde lur,
Kristoren pila maite dut.
bost dolar ere ez armatan,
horra zer ikusi dudan han”.


Seeger eta Reynolds kantari errebeldeei bezala beste kanpotar ugariri egin zaio betidanik erakargarri Pirinioetako haran koxkor independentea. Bertakoak, berriz, harro daude 1258tik gozatzen duten burujabetza bitxiaz. Haien ereserkia hasten da: “Gure aita Karlomanek askatu gintuen arabiarretatik (...) Karlomanen inperioaren alaba bakar eta azkena naiz / Kristau hamaika mendez, kristau jarraitu nahi dut”.

Luzaz baliatu da Andorra geopolitikak aspaldi egindako opari hartaz, alegia, ondoko bi estatu handiek batera babestua izateaz. Andorrako “printzeak” dira Frantziako presidentea –bera delako Foixeko kontearen oinordekoa– eta Seu d’Urgell-eko apezpikua. Buruzagitza bikoitz horrek lagatako tartean, negozioak ugaritu dira azken hamarkadetan Andorran, baina XXI. mendeko krisitzarrak hankaz gora ipini die sistema.

Kontuotaz Fred Halliday idazle eta irakasle irlandarrak idatzi du Andorra’s model: time to change (Andorrako ereduari aldatzeko garaia heldu) artikuluan. Hallidayk London School of Economics unibertsitatean nazioarteko harremanez irakatsi du, eta BBC, ABC, Al-Jazeera, Irish Radio eta beste hedabide askotan eskaini ditu Ekialde Hurbilari buruzko analisiak. Orain Bartzelonan ari da Institució Catalana de Recerca i Estudis Avançats erakundean.

Joan den apirilean hautatu zituzten andorratarrek agintari berriak, eta emaitzetan islatu zen hango egituren aldatu beharra, lehenbiziko aldiz alderdi sozialdemokrata nagusitu baitzen, Jaume Bartumeu buru. Aldaketa, ordea, politikatik askoz haratago doa: Andorrako ekonomia lur jota dabil, Hallidayren analisiaren arabera, zeuzkan hiru oinarriek egonkortasuna galdu diotelako.
Lehenik, azken neguotan elurra asko urritu denez, eskiari lotutako turismoak behera egin du. Bigarrenik, zergarik gabeko erosketetara zetozenen bidaiak gutxitu dira, funtsean Espainia krisi ekonomiko betean murgildu delako. Hirugarrenik, krisiak munduko estatuak diru beharrean utzi dituenean, paradisu fiskalak kontrolatu nahian hasi dira politikariak, eta Nicolas Sarkozyk oso zorrotz hartu du Andorra.
  
Duty-freea nola lotu

Andorrako ekonomiarentzako lehen alarma Standard&Poor’s etxeak piztu zuen 2008an, haren zor publikoaren kualifikazioa AA mailatik AA- mailara jaitsi zuenean. Askoz latzagoa gertatu zen aurtengo otsailean, hauteskunde kanpainaren atarikoan, Nicolas Sarkozyk andorratarrei egin mehatxua: edo sartzen zarete Suitzak eta Liechtensteinek bai zergetan eta bai bankuen gardentasunean hartu dituzten neurrien arrasto beretik, edo bestela zigor ekonomikoak datozkizue.
Paradisu fiskalen kontrako borrokan norbait dela erakutsi nahi izan du Sarkozyk hilabeteotan, hortik bere mehatxua: “Aldatu ala hil” esan omen zien Parisko ordezkariak Andorrako agintariei. Azkar hartu zuen jarrera bera Espainiak, horrek Gibraltarri presioa gogortzen lagunduko diolakoan.

Arin erantzun dute andorratarrek. Irailean bankuen sekretuaren arauak aldatu dituzte eta akordioak proposatzen hasi zaizkio Frantziari eta beste herrialde askori.

Urte luzez Andorra ugarte bat izan da banku eta zerga kontuetan. BEZik ez komertzioetan. Irabazien gaineko zergak %10ean 35.000 euro arte. Atzerritiko diruei gobernuak %4ko inposa ezartzen zien, hori zuen diru iturri nagusia.

Beste diru iturria, jakina, kontrabandoan datza. Klase guztietako merkantziak pasatzen dira gauero Andorratik Espainia aldera. Horien artean, tabakoa. Haran hura tabakoa hazteko oso egokia dela diote, baina hango soroek nekez sor lezakete esportatzen duten adina tabako orri.

Kontrabandoak, bankugintza arreak eta zerga arinek erakarritako  turismoaren epelean, 1960etik populazioa nabarmen handitu zen. Horregatik gaur egun Andorrako haranean bizi diren 85.000 herritarretatik %37 besterik ez dira andorratar nazionalitatea daukatenak, gainerakoak espainiarrak dira (%32), portugesak (%16) eta frantsesak (%6). Datuotan ez dira bereizten atzerritar katalanak, eta mereziko zukeen: Andorrak betidanik katalanera eduki du hizkuntza ofizialtzat.

Mende luzez harana isolaturik bizi izan zen. Argindarra ez omen zen iritsi 1930 arte. Munduko gerretan neutraltasunari atxiki zitzaion. Geroago heldu zen Andorraren hazkundea, eta hala ere 1993 arte ez zuen eduki benetako konstituzio  bat, herritarrei ordezkapen politikoa bermatzen diena. Gaur, oraindik ere, biztanleen herenak baino ezin du bozkatu.

Joan den apirilean herritarrok agintea Partit Socialdemòcratari eman zioten, parlamentuko 28 jarlekuetatik 14. Oposizioan geratu dira 11 jarleku eskuratuta orain arteko agintariak, Coalició Reformista indarrean bilduak. Andorra pel Canvik hiru lortu ditu. Legebiltzarretik kanpo geratu da, botoen %3 eskuratuta, Els Verds d’Andorra, historian lehenbizikoz herrialdea errepublika izendatzea eta Espainia eta Frantziako printzeen babesletza desegitea aldarrikatu dutenak.

Zelan edo halan, Andorrako hautagai guztiek nabarmendu dute, Fred Hallidayk dioenez, egokitu beharra daukatela banka egiteko eta zergak antolatzeko Europan indarrean dauden eskemetara . “Suitzak ez baldin badu ahalgorik Europaren eta AEBen presioei aurre egiteko, begi bistakoa da andorratarrik egoskorrenak ere ezingo diela.

Aldaketa oso sakonen beharrean dago Andorra. Bankugintza iluna batetik, zergabako merkataritza bestetik, neguko kirolaki... “eredu andorratarra” omen dago krisi betean. Garaiz aldatzea lortuko du?

Sasi-txistez amaitu du Hallidayk. Andorran oraindik ohitura omen dago inor bortizki hilda azaltzean ikertzaileak gorpuari buruan kolpetxoa eman eta galdetzeko: “Mort, qui t’hat mort?” (“Hilotz, nork hil hau?”). Andorrako negozioa hilik agertuko denean, erantzungo omen du: “Sarkozyk!”.

Azkenak
Internet demokratiko eta burujabe baten alde lanean

Internet hasieran askatasunaren espazio izan zen, baina gaur egun enpresa handien esku dagoen lurralde kontrolatu bihurtu da. Testuinguru honetan, teknologia burujabetza eta ongizate komuna lortzeko Internet berreskuratzeko beharra gero eta premiazkoagoa da. Egile eta aktibista... [+]


2024-09-20 | Euskal Irratiak
Maider Mourgiart eta Paul Laborde
“Pastoralari esker Xarnegu eskualdeko herritarrak elkar lotu gira”

Azken aukera asteburu honetan 'Inexa de Gaxen' pastorala ikusteko.


2.500 euroko isuna ezarri die Ertzaintzak sei aiaraldearri, iazko greba feminista orokorragatik

"Mozal legea" baliatuta jarri ditu poliziak isunak. Tubacexen eginiko piketegatik izan dira zigor gehienak.


2024-09-20 | Gedar
Balmasedako Glefaran enpresak etengabe gainditu ditu ezarritako kutsadura-mugak

2016tik 2023ra bitartean, Pastguren paper-fabrika izandakoa erraustegi modura erabili zuen Glefaranek, elektrizitatea ekoizteko. Zazpi urte horietan zehar, errauts-partikulen isurketa-mugak urratu zituen, eta "gizakien eta ingurugiroaren osasuna arriskuan jarri" zuen... [+]


2011 eta 2023 arteko epealdia
Amnistia Legea aplikatzea eskatu dezakete Kataluniako prozesuarekin lotuta zigortutako euskal herritarrek

Bizkaiko Probintzia Auzitegiak amnistia aplikatu die Kataluniako prozesu independentistarekin lotutako mobilizazio batengatik kondenatutako lau gazteri. Kataluniarekin elkartasun ekimenengatik herritar gehiago ere zigortu zituzten Euskal Herrian 2011 eta 2023 artean, bide... [+]


2024-09-19 | Nicolas Goñi
Saguzarren osasunak gure osasuna babesten du, ezusteko moduan

Ameriketako Estatu Batuen ipar ekialdean azken urteotan maila handiko fenomeno batek eragin garrantzitsua izan du osasun publikoan, eta basa animalien osasunaren garrantzia oroitarazten du. Argitaratu berri den ikerketa baten arabera, gertaera hori eta sortu dituen ondorioak... [+]


2024-09-19 | Ahotsa.info
Mintzapraktika egitasmoetan izena emateko epea zabalik dago

“Eta euskaraz egiten badugu?” lelopean, hasi da dagoeneko, Mintzapraktikako izen-emate kanpaina Euskal Herriko hainbat herri eta hiritan. Beraz, ikasturte osoan zehar, zaletasun ezberdinen bueltan euskara praktikatzeko aukera izango dute parte-hartzaileek.


2024-09-19 | Axier Lopez
Inoiz ikusi gabeko atentatuak Libanon. Nola eta zergatik?

12 hildako –tartean bi adingabe– eta 3.000 zauritu inguru, asteartean. 26 ordu geroago, beste 20 hildako eta 450 zauritu baino gehiago, Libanoko Osasun Ministerioaren arabera. Bi leherketa masibo eta koordinatu izan dira, lehena milaka pertsona-bilagailutan eta... [+]


2024-09-19 | Bertsozale.eus
Lazkaon eta Elgoibarren izango dira hurrengo saioak, irailaren 21ean eta 22an

Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako lehen asteburua jokatuta, Lazkaoko eta Elgoibarko saioen txanda da orain. Irailaren 21ean izango da lehenengoa, eta 22an bigarrena. Sarrerak eskuragai daude bertsosarrerak.eus atarian.


2024-09-19 | ARGIA
Euskal preso politiko bati langabezia jasotzeko eskubidea aitortu dio EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi du hirugarren graduan dagoen presoak eskubidea duela langabezia jasotzeko. LAB sindikatuak aurrekari gisa ikusi du epaia eta urrats bat dela dio "presoen oinarrizko eskubideak aitortzera bidean".


Arabako Aldundiak Solariaren hiru parke fotovoltaikoren aurkako alegazioak aurkeztu ditu

Solaria enpresaren Zierbena 2, 3 eta 4 proiektuak lurraldean luketen eragina “onartezina” dela diote aldundiaren txostenek. Jaurlaritzak hartuko du azken erabakia, behin alegazio epea amaituta. Solariak gutxienez 25 parke fotovoltaiko ezarri nahi ditu Araban. Urrian... [+]


Sara Ruilope eta Urko Blanco, Osakidetzako administraria eta medikua
“Ezin duzu osasun zentro bat izan pertsonal egokirik gabe, horretarako hobe genuke pertsiana ixtea”

Osakidetzako administraria eta ZIU mugikorreko medikua dira Sara Ruilope eta Uruko Blanco, hurrenez hurren. Osakidetzako Larrialdi Zerbitzuen egoeraren inguruan hausnartu dute Aiaraldea Komunikabidearekin.


2024-09-19 | ARGIA
Hizkuntz eskubide urraketen aurrean “desadostasuna agertzeko” elkarretaratzea deitu dute Kontseiluak eta Bagerak Donostian

Irailaren 18koa da azken sententzia: Donostiako udaltzaingorako lanpostu deialdiaren euskara eskakizuna atzera bota du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Euskalgintzaren Kontseiluak eta Donostiako Bagera Euskaltzaleen elkarteak elkarretaratzea deitu dute Donostian, Alderdi... [+]


Jaurlaritzak ez du Zubietako erraustegia zigortuko Artaxoara lixibiatuak eramateagatik

Mikel Jauregi sailburuaren esanetan Eusko Jaurlaritzak ez du "inolako arau hausterik atzeman" Ekondakinek Zubietako erraustegitik Artaxoako zabortegira bidalitako lixibiatuetan. Hala, ez du sozietate publikoa zigortuko, Nafarroako Gobernuak eskatu bezala.


Eguneraketa berriak daude