"Mendia Optika. 1856az gero". Buruz ikasi dugu, hainbat aldiz ikusi dugu eta iragarkia. 150 urte bete ditu dendak aurten. Aspaldi ari zara publizitatea euskaraz egiten. Gasteizen aitzindari zarela ere esan liteke...
Aitzindaririk izatekotan, gurean behintzat, aita. Ez zekien euskaraz baina maitasun handia zion. Euskal jaia izeneko programa egiten zuten Gasteiz Irratian. Publizitatea euskaraz egitea bitxia zen orduan, frankismo garaia zen, eta gure aitak dendaren publizitatea egiten zuen saio hartan, euskaraz eta gaztelaniaz. Bera hasi zen horretan.
Euskal jaia irratsaioa, beraz.
Bai. Programaren babesle zen gure aita. Jose Maria Sedano zen, berriz, programaren gidaria. Biak lagunak eta batak programa egin eta besteak publizitate-mezuak agindu. Gaztelaniazko mezuak euskaratzeko eskatzen zidan aitak eta Sedanok nola-hala irakurtzen zituen euskaraz, hark ere ez baitzekien euskaraz.
1984an hasi zinen etxeko dendan lanean. Euskarazko publizitatea areagotu zenuten.
Ordu arte, irratsaio hartan eta zenbait aldizkaritan egin izan genuen publizitatea. Ni sartu nintzenean, publizitate guztia euskaraz eta gaztelaniaz egiten saiatu nintzen, sistematikoki. Arazorik ere ez nuen izan, neronek itzultzen bainuen. Gero, besteren bati ematen nion zuzen zezan, badaezpada. Zerrenda luze-luzea bidali nion Xabier Kintanari, eta berak euskaraturik bidali zidan.
Publizitatea ez ezik, euskarazko materialak baliatzen dituzue euskaldunekin.
Bezeroa ikusmena aztertzera etortzen denean egiten den frogetariko bat da tamaina ezberdinetako letra duen testua irakurtzea. Nik, irakurgai, Atxagaren testuak aukeratu nituen. Sugeak txoriari begiratzen dionean narrazioko eta Obabakoakeko Bagdadeko morroia ipuineko pasarte bana ditut tamaina ezberdinetan egokiturik. Eta Lilai txerritxoa, Anaiz gure alaba zaharrenak bederatzi urte zituela egindako ipuin bat.
Kanpoko itxura ez ezik, barnekoa ere zaindu duzue...
Lanean hasi nintzenean egin nuen ahaleginik handiena: inprimakiak, bezeroekiko harremanak, gutunak... Harrezkero, egindako lanari eustea izan da. Orain askoz errazago da dena: barneko inprimakiak, hizkuntz paisaia esaten dutena eta -errotuluak eta beste-, eginda dago. Publizitate idatziari dagokionez, euskaraturik bidaltzen digute, itzultzaile profesionalek egina. Neronek sortzen edo itzultzen dudalarik, etxeko laguntza dut, Maite emaztearena, edo Txipi Ormaetxea lagunarena. Nik publizitatea eskatu, kartelak eta antzekoak, euskaraz bidaltzen dizkigute. Hirugarren pausoa, langileei dagokiena, da zailena.
Horretan ere saiatu zaren arren...
Bai, baina horixe da zailena, langile euskaldunak inguratzea. Beti pentsatu izan dut lantokia euskalduntzeko asmoa izanez gero, langile berria behar denean saiatzea euskalduna kontratatzen. Gurea enpresa txikia da eta ez daukagu denborarik jendea lanorduetatik kanpo euskaraz ikasten jartzeko. Lan handia da eta, gainera, jendea gaztea denean hor nonbait, baina adin batetik aurrera zailago da askoz. Nire joera izan da langile berria sartzen denean, ahalegina egitea euskalduna izan dadin. Hor, oztoporik handiena optikariak ditut.
Optikariak?
Bitxia bada ere, optika ikasketarik ez dago Euskal Herrian. Diplomatura da, zaila omen, baina hiru urtekoa. Langabeziarik ez dago. Lan-baldintza onak dituzte eta soldata politak. Ordutegia ere, beste langile askok baino hobea. Kontua da optikari gutxi dagoela. Erdaldunak ere gutxi. Oso zaila da optikariak kontratatzea. Optikari euskalduna aurkitzea, berriz, mirakulua da.
Udaletako euskara batzordeak euskarazko publizitateak erabateko garrantzia duela adierazten ari dira...
Ados nago. Beharbada, euskararen normalizazioak egin duen akats handienetakoa publizitatean egin du. Saiatu gara eta ahalegin handiak egin ditugu irakaskuntzan, komunikabideetan, zertxobait administrazioan, baina uste dut lan munduan eta ekonomia arloan herren gabiltzala. Quebecen, Hizkuntzarentzako Ministerioa dute. Hango arduradun Jean Claude Corbeille hemen izan zen 2000 inguruan. Haren aipamen bat erabili dut behin baino gehiagotan: Zioen euskaldunek, bretoiek eta besteek ez dutela garbi esaten zer egin nahi duten hizkuntzarekin. Denak ados direla, eskolan irakatsi behar dela. Gero, galdera egiten zigun: «Baina bizitza ekonomikoaren hizkuntza ere bihurtu behar al da? Iruditzen zait helburu horiek argi izan behar direla eta argi planteatu».
Galdera, Corbeillek. Eta zure erantzuna?
Gizartearen lehia eta borroka ekonomikotik aparte geldituz gero ez dago ezer egiterik.
Zergatik egin publizitatea euskaraz?
Niri dagokidanez, nik euskaldun moduan egin nahi nuen lan. Niretzat inportante da munduan norbera den moduan agertzea; lanean ere bai. Ni, euskalduna nintzen, euskaltzalea ere bai, eta uste nuen horrelaxe azaldu behar nuela jendearen aurrean. Geroztik, konturatu naiz publizitatea euskaraz egitea oso mesedegarri dela, gure kasuan behintzat. Oso gauza ona izan da negoziorako. Batez ere, konpetentziatik bereizi gaitu. Nortasuna eman digu eta gainera, eragin handia izan du euskaldunetan. Publizitatea gaztelaniaz eginez gero, izango zuen eragina, edo ez. Baina euskaldunetan begi bistakoa izan da eragina, eta oso handia gainera.
Jokoa ez da errenta dio esaerak. Aldiz, publizitatea euskaraz bada errenta...
Gure kasuan bai. Bestalde, gaur egun, euskararen onerako eta gure kalterako beharbada, Gasteizko optika handienek sistematikoki erabiltzen dute euskara, banketxeek bezala. Ez diot, noski, guregatik denik, baina horrek erakusten du euskarak indarra hartu duela, eta salmentarako inportantea dela.
Nabarmena da zuek lagundu duzuela horretan, Gasteizko Andre Mari Zuria plazako dendatik, hiriaren bihotzean zaudete, urte askoan.
Eragingo genuen, beharbada, akuilu gisa.
Aurreko batean aditu nizun esaten ez duzula egiten militantziagatik...
Esan dizut lehenago: euskalduna naiz eta naizen bezala agertu nahi nuen. Hori egin eta ikusi dut fruitua jaso dudala. Ondorio oso onak jaso ditugu. Eta horretan jarraitzen dugu, eta oso pozik, bistan da.
Batek edo bestek esan izan dizu: "Euskarazko publizitatea, errentagarri? Gasteizen ere bai?".
Gasteizen bereziki! Seguran eginez gero, ez da nabarmenduko.
Komentarioa egin zuenak Gasteizko giro politikoa gogoan ariko zen, nonbait. Euskararen aldekoa ez delako, alegia.
Ez dut uste. Nafarroan, Iruñean eta, administrazioak bai, bultzatu du euskararen kontrako giroa; han zailtasunak izan litezke. Gurean ez. Zorionez, euskarak errespetua irabazia du Gasteizen, hiri erdalduna izanik ere, eta nahiz eta agintari asko euskararen kontrako izan, ez dira ausartzen horrelakorik azaltzen. Nik ez dut kontrako erreakziorik sumatu. Esaterako, bezeroen deiturak euskal grafiaz emateko ohitura daukat eta gutxitan gertatu zait, adibidez, hark bere deitura erdal grafiaz nahi duela esatea.
Publizitatea euskaraz egiten duzu zuk, aspaldidanik. Hala ere, galdera, erantzunik duzun ez badakigu ere: zergatik ez du, oro har, euskaldunak publizitatea euskaraz egiten?
Ez dakit. Oso gauza harrigarria da. Etxean eta lagunen artean euskaraz, lanean eta bizitza profesionalean erdaraz, oso jokabide errotua da gurean, eta guztiz kaltegarria. Hautsi beharreko kontraesana da. Adibidez, mirakulua da jatetxeetako karta euskaraz ere egotea. Eta ez Gasteizen bakarrik, baita Gipuzkoan bertan ere. Donostiako Alde Zaharrean, adibidez, errazago da karta frantsesez edo ingelesez topatzea, euskaraz baino. Eta, askotan, bezeroak, eta zerbitzariak ere bai, euskaldunak dira! Hori kontraesan ikaragarria da. Ez dut ulertzen. Akats ekonomiko larria da.
Enpresaren ikuspuntutik ere, esan nahi duzu.
Horixe. Bezero euskalduna, Euskal Herriko jatetxea, eta karta ez dutela euskaraz! Hain zaila al da karta euskaraz eskaintzea? Alde horretatik, Oiartzungo Zuberoa jatetxea miresten dut. Euskaldunak dira eta kontu egiten digute euskaldunei. Baina salbuespena da! Eta araua izan beharko luke! Nori egiten dio kalte, txarren-txarrenean ere, karta euskaraz edukitzea? Aldiz, mesede, denoi. Are gehiago bezeroa euskalduna denean. Inor kexatuko al da karta euskaraz ere badagoelako?