Atzerriko diseinatzaileek egindako arropak eta oinetakoak erosten ohituta gaude, eta dagoeneko makina bat marka ezagutzen ditugu. Batzutan, gainera, geure egiten ditugu eta marka horien erosle amorratu bihurtzen gara. Diseinatzaile horien artean gehienak atzerrikoak dira, baina euskal disenatzaileek ere marka propioak sortu eta merkatuan tokia bilatu eta aurkitu dute. Kukuxumusu, Loreak Mendian, Tartalo, Q con E eta Fosco euskal markei buruz aritu gara orriotan.

Euskal Herriko hiri nahiz herri askotan ikus daitezke egun Kukuxumusu izenaz ezagutzen diren dendak. Izen arraro honek arkakusoaren musua esan nahi du eta kolorezko kamisetak, mahuka luze nahiz motzekoak, jertseak, galtzak… denetarik egiten dute arropa etxe honetan. Arropa hauek guztiek ezaugarri bat dute: marrazki originalak eta oso dibertigarriak dituzte estanpatuak.
1989. urtean Gonzalo, Koldo eta Mikelen asmo bakarra zerbait dibertigarria egitea zen eta San Ferminetan basoerdi batzuk zurrutatzeko sosak ateratzea. Sanferminetarako entzierroetako marrazkiak zituzten elastikoak saltzen hasi ziren, garai hartan saltzen ziren beste elastikoen marrazkiak oso itsusiak baitziren (hirukotearen ustez, noski). Basoerdi ugari edan zuten Sanfermin haietan, diseinu eta marrazkiak oso arrakastatsuak suertatu baitziren.
Ondoko herrietan ere marrazki berriekin egin zuten proba eta berriz ere arrakasta izan zuten. 1996. urtean, Kukuxumusuren ekoizpenak saltzen zituen lehen denda ireki zuten eta jada hamar bat dituzte, Baionan, Bilbon, Donostian, Iruñean, Gasteizen eta Barakaldon.
Gaur egun Kukuxumusuren ekoizpenak Euskal Herrian nahiz bertatik kanpo eros daitezke. Merkataritza sare zabala dute Europa hegoaldean, 1.000 saltoki baino gehiago, eta Karibeko zenbait uharteetaraino ere iritsi dira Kukuxumusuren marrazkiak. Diseinu hauek arropaz gain, beste hainbat euskarritan ere saltzen dira: posta txartelak, zeramika, giltzariak... Hiru nafarrek ordea, ez dute ibilbidearen hasiera eta Sanferminekiko maitasuna ahaztu eta jaia da logotipoen oinarri, zezenak ez baitira haien marrazkietan falta.


Arkakusoen musuetatik Xabier Zirikian donostiarraren loreetara goaz. Loreak Mendian izeneko arropa marka Donostian sortu zen. Hasieran ez zuen arroparekin zerikusirik. Xabierrek dioenez, unibertsitateko ikasle zenean, Donostian graffitiak egiten hasi zen. «Graffitilaria nintzen ni ez arropa diseinatzailea". Denbora aurrera joan ahala marrazki haiekin serigrafia egiten hasi zen Xabier. Lehenengo kamisetak egin zituzten, eta arropa hark zuen arrakasta ikusirik, 1995. urtean denda irekitzea erabaki zuen. Bazkide berri batekin marka bezala mundu osoan zehar zabaltzen hasi zen Loreak Mendian. Gaur egun, Iruñean, Bilbon eta Donostian dituzte dendak eta, Euskal Herritik kanpo, Madrilen. Horrez gain, Espainiako 160 dendetan saltzen dituzte galtza, alkondara, nahiz mota guztietako produktuak. Portugalen, Frantzian eta Japonian ere saltzen dira Loreak Mendian markaren produktuak eta orain, munduaren beste aldean, hau da, Australian, dute erronka berria. Hala ere, salmenta nagusiak Euskal Herrian eta Katalunian egiten dira.
Urtean bi kanpaina egiten dituzte eta bakoitzean hamar logotipo inguru marrazten dituzte. Zirikianek marrazkiak eskuz nahiz ordenagailuz egiten ditu eta ondoren, makinen ordua da. Ohikoena kanpaina bakoitzean arrakastatsuenak izaten diren logotipoak mantentzea da. Diseinuak sortzeko orduan, Xabier Zirikianek urduri samar jartzen dela onartu du, logotipoak arrakastatsuak izango diren edo ez inoiz ez baita jakiten. Hala ere ez du uste ideiak eta duen ahalmen sortzailea amaituko zaizkionik.
Euskal marken arteko harremanei buruz galdetuta, Zirikianek ez du uste euskal marken artean erlaziorik dutenik: "Bakoitzak bere estiloa du. Ez daude euskal labela duten arropak. Hala ere kanpoko norbaiti galdetu beharko genioke, ea Euskal Herrian sortutako markek elkarren artean antzekotasunik duten ala ez jakiteko".


Cuca eta Esther donostiarrak dira eta bazkideak baino lehen, lagunak ziren. Modaren munduan murgildu ziren biak eta poliki-poliki gauzak egiten hasi ziren. 1996. urtean ekin zioten negozioari. Arropa diseinatzen hasi ziren eta ostean, osagarri ugari egin zuten: poltsak, txapelak, berokiak…
Denda bakarra dute, Donostian, baina handizkariak ere badira eta produktuak toki ugaritan saltzen dituzte: "Kantabrian, Gipuzkoan, Bizkaian, Asturiasen, eta Madrilen saltzen ditugu gure produktuak besteak beste, eta orain ari gara gure salmenta tokiak zabaltzen", dio Cucak, bi bazkidetako batek.
Diseinua egiteko mementoan, modaren tendentziak kontuan izaten dituzte, modak garrantzi handia baitu. "Irudimena beharrezkoa da, baina era berean, behatzea oso garrantzitsua da. Kalean dagoena, telebistan… Edozer gauza izan daiteke baliagarria, azken finean, ideiak edonondik sortzen baitira".
Q con E-ren arropa eta osagarriak gaztetxoei zuzenduak daude batez ere, nahiz eta hauen amek ere gauza ugari erosten dituzten. Gizonezkoentzat ez dute ezer egiten.
Cucaren ustez, ezin esan daiteke euskal moda dagoenik baina guztiek tendentzi eta influentzia berdinak dituztela aitortzen du. "Frantzia bertan dago eta eragina nabaria da. Hala ere, gauza ezberdin ugari egiten dira eta ezin esan daiteke estiloa bakarra denik".


Fosco zapata denda ezagunak ere euskaldunak dira. 1991. urtean sortu ziren Oiartzunen. Bilbao anai-arreben ekimenez jarri zen abian, 1946. urtean sorturiko Hernaniko zapata denda zahar bat zuelarik oinordeko. Hamar urtetan, 210 denda ireki dituzte bi komertzio motatan, Fosco eta Mercalzados hain zuzen. Denda hauek guztiak sendiarenak dira eta 72.12 milioi euro inguruko fakturazioa dute urtero. 700 langile dabiltza talde komertzialeko dendetan lanean eta harreman zuzena ez duten, baina nolabaiteko lotura duten beste 1.200 lanpostu inguru sortu dituzte. Urtero gainera 25 denda berri inguru zabaltzen ditu zapata denda taldeak.
Negozio honen sekretuetako bat irabazi guztiak inbertitzen dituztela da; 3.61 milioi euro inguru denda berriak irekitzeko eta beste 6.01 milioi euro produktuen diseinu eta ekoizpenean inbertitzen dira. Bilbao anai-arrebek jarraitzen duten enpresa irizpidearen arabera, haien gain hartzen dute negozioaren atal guztien garapena: diseinua, fabrikazioa eta salmenta. Diseinua Oiartzunen egiten dute eta salmenta beren dendetan egiten dute zuzenean. Zapata pare bat bera ere ez da haien dendetatik kanpo saltzen