Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2025eko ekainaren 01ean

«Hadrianoren Oroitzapenak» nobela euskerara itzuli du Joxe Austin Arrietak

1985eko irailaren 08an

Joxe Austin Arrietarekin elkarrizketan.
Lan mardul baten inguruko solasaldi lasaia
«Hadrianoren Oroitzapenak» nobela euskerara itzuli du Joxe Austin Arrietak
Arrazoi zuten Estrabon, Titus Livius eta gainerako historiajore klasikoek. II. mende hasieran bizitzea eta agintzea tokatu zitzaion Adrianok ere izango zituen akitano eta baskoien kokalekua adierazten zuten mapak: «leundu gabeko ohituren jabe ziren baskoi haiek lur gogorretan bizi ziren, inork uler ezin zezakeen hizkuntza barbaroz mintzatzen zirelarik».
Adrianok ere, dadarik ez egin, izanen zuen baskoien hizkuntzaren basatasanaren berri, baina gutxi usteko zuen hark egunen batean bere gogai, bizikizun, ekintza eta triskantzak hizkuntza basati hartan ernanen zirenik.
Duintasun bateko itzulpenean eman ere, lan luze eta biharriaren kontra hizkuntzak dauzkan baliabide anitzak bazterretan bildu eta itzulpenera egokituz. Ez dugu guk, egileak ere garbi utzi duen bezala erronka jo nahi, baina badakigu hemendik aurrera itzulpen hau gehiago dagoela egiteko.
ARGIA.–Oraintsu itzuli duzun elaberria helenismo giroan kokatzen da; zure aintzineko olerki bilduman hondartza bazterreko pikondoaren itzalpean agure itsu bizartsu griegoak aurkitu genituen, trajedia zaharretatik aterateko zitak ere baziren. Baduzu beraz Greziako kultura klasikorako grina.
JOXE AUSTIN ARRIETA.–Ezin hasiko nauk esaten kultura klasikoan jakitun naizenik, dena dela (Arrotzarena, neurtitz neurgabeak) trajedia klasikoak irakurtzearen ondorioz idatzitako poema liburua duk, ez nauk helenista porrokatua, jakina ni neu letras ikasitakoa nauk eta hori kontutan hartzekoa duk, kutsua-diat. Hadrianoren liburuaren hautapena ez nian egin arrazoi ideologiko edo kultural zabal batzurengatik. Konkretuki gure hizkuntzarentzat horrek suposatzen zian halako desafioa edo, herri erantzuna eman nahirik. 83.ean irakurri nian eta itzultzea erabaki ere irmoki. Eusko Jaurlaritzak itzulpen lanetarako laguntza sistema kaleratu zuenean interesantea iritzi nioan horrelako esfuertzo handia egiteari, kapaz garen ala ez ikusteko.
A.–Ez zizan beraz Elkar-ek itzulpen hori egiteko eskatu.
J.A.A.–Ez, bertako bati esan nioken eta tira, argitaratuko diagu eta abar.
A.–Harnar bat urte dira «Biu dala», «Termitosti» lanak idatzi zenituela, zortzi bat «Abuztuak 15eko bazkalondoa» kaleratu zela. Liburu guzti horietan nabarmen geratu zen hizkuntzaren aldetik benderatzen zenuela idazketa, hizkuntza landua zenuela. Gerora, aldizkari zenbaitetan agertutako artikuloetan, hizkuntzaren menderatse arras sakona agerianago utzi zenuen: bai lexiko mailako alor semantikoak zehaztuz, eredu dialektologiko anitz lerro berean pilatuz, ekialdeko euskalkien presentzia handiagotuz, bizkaiko kutsu lexikoa ere hartuz... Halako apusturen bat edo zenuen zeure buruarekin hizkuntza landu eta gero halako ur sakonetan murgiltzeko ala?
J.~.A.–Bai neure buruarekin, eta baita orokorki ere, pensatzen diat jendeak ez duela hau erronka jotze bat bezala hartuko, baina bai, apustu orokortzat hartu nian. Betidanik hainbat eredu literarioren azpian gelditu izan gaituk, eta batzuetan inportantea duk langa non daukagun jakitea, eta pixka bat horregatik egin nian.
A.–Langa altxatzeko edo?
J.A.A.– Ez, altxatzeko ez, nahiko goian dagoela;uste diat, baina hurbiltzeko bai, bide anitz falta diagu, baina bidean garela ere egia duk. Lehen esan duk halako hobeketa nabaritzen dela nere prozesuan, eta hala baldin bada poztutzen nauk, baina badakik azken urteetako pizkunde honetan denok gaituk elkarrenganko zordun, ez duk bakar batzuk eginiko lana.
A.– Lan honetarako hitzen alor semantikoak zehazten saiatu zarela ematen du, adierak xorroxten alegia.
J.A.A.–Saiatu bai behintzat. Konkretuki itzulpen lan honetan bai ikusi dudala gure benetako euskal hiztegi orokor baten hutsunea, Sarasola eta Mitxelena egiten ari direnarena. Lhanderen hiztegia badugu bai, baina euskaratik frantsesera, kontrakoa falta diagu. Erabili ditudan hiztegien artean Quintana eta Plazido Mujikarena izan dituk, eta garantia ernaile bezala Azkue. Plazido Mujikak badik bentaja handi bat, españolezko azepzioak oso txukun dakartzala, gero Azkue kontsultatu diat eta honek ere hitza baldin badakar, dudarik gabe erabili diat. Dudarik gabe eta gauza bat, inolako euskalkien arteko bereizkuntzarik gabe. Neri berdin zaidak parentesi artean BN bat azaltzea edo S bat azaltzea, konszienteki egina diat, eredu soziologikoak aintzat hartu beharrean eredu linguistikoak hartu ditiat, hizkuntza lurralde gabeko zakua bailitzen, sinanimo guztiak maila berean jarriz. Zergatik beti «blaitu» esan beharrean ez bizkaiko "uieldu" erabili? Sinonimoen joko hori saiatu nauk zeratzen. Beharbada oso ilusorioa izango duk, baina euskara batuak egunen batean iristea nahi nukeen maila horixe huke.
A.– Esan al liteke inondik edo handik Hadrianoren nobelaren itzulpenetik zure lehengo nobelaren hizkeraren zehaztasun semantikora dagoen aldea, erdal literaturaren hizkera landutik euskal literaturaren hizkerara dagoen alde bera dela?
J.A.A.–Neretzat aurreneko esperientzia izan duk itzulpen literarioen kontuan, baina badiagu arriskua gure literatur produzkzio propioan eguneroko hizkuntza arrunta isladatzeko, zentzu horretan nere nobela hori kontzientzi korronte deitzen duten horretan sartzen denez gero, protagonistak nahiko, hizkuntza bizia zerabilek. Hesparru hartarako egokia izan litekek. Baina hesparrua aldatuta, halako narrazio filosoflko poetikoa egiteko, horrek berak erakusten dik lehen lasai herabilen hizkuntza moldea ez dela aski, eta orduan saiatze handia egin behar duk.
A.- Euskara beraz langatik beheiti dago?
J.A.A.–Behar bada hau oso pesimistatzat joko ditek irakurleek, baina bai, gure hizkuntzaren garapen maila Europako hizkuntza normalizatuen mailatik beheiti zegok; esplikazio, azalpenak e.a. mila dituk: besteak herri mailako literaturan oinarritu dituk, baina ez horretan bakarrik, iturri gehiago ditek, korteko hizkuntza, hizkuntza juridikoa, latinaren bereizketez gain beste batzu asmatu behar izan dizkitek, aspaldi gainera, latinaren estruktura asko beren hizkuntzaren alderdi juridikora eraman dizkitek batez ere eta hortxe zegok, iturri bat baino gehiago zeukatek, hizkera guztien sintesia duk berena. Hemen euskara herriarena izan duk, ez agintariena, eta noski, etapak erre behar izan dizkiagu, horregatik gertatzen duk horren artifiziala horrelako produkto bat euskaratzea, eta liburu hori españolez aisego irakurtzen diagu.
A.–Sar gaitezen orain itzulpenari deazkion teknika kontuetan, ikus dezagun zure linguistika erizpideak zein izan diren. Batetik hizkera arrunta, egun gazte askok erabiltzen ez duguna, gure aitona-amonak zerabiltena eta literatur "kultuan" gaur egun erabiltzen ez dena, behin alfabetatuz gero ahazten ditugun jiro eta hitzak. Badira noski halakoak zure itzulpenean, oharkabean sartuak al dira?
J.A.A.– Ez zekiat oharkabean, hori aspalditik nahiko konszienteki egiten dudan gauza duk, uste diat suizida izanen litzatekeela daukagun altxor hori mespretxatzea, guk baino hobeto eta biziago gurasoek zerabilten hizkera hori ahaztea. Saiatu nauk hori asimilatzen, erreparatzen, amak hau nola esaten du, denok egin behar izan dugun erreziklajea, eta gero hori literaturan sartzen. Liburuan azaltzen den hizkuntza errejistro askotakoa duk, eta dudarik gabe bat arrunta duk, egunero kalean aditzen dena. Garbi igerriko dik edozeinek maila horretan, hori itzuli duena Gipuzkoa aldeko bat dela. Askotan salatzen zaiguk oraingo idazle eta kazetariei euskara batuaren aseptikokeria hori, euskerantoaren kontu zaharra. Hori hitzetik hortzera esaka dabiltzanek ezkutu gisa diarabiltek, argudio faltsua duk hori, baina guk ere konsziente izan behar diagu euskara biziaren indarra eta altxorra berreskuratzen lan handia dagoela egiteko.
A.–Iruditzen zaizu "itzego" bezalako hapaxak, halako itzulpen batean sartzeko eskubiderik badagoela?
J.A.A.–Dudarik gabe baietz esango diat. Iturri guztietakoa aprobetxatu beharra zegok, ez dik enetzat kriterio soziologistak balio, esaten den ala ez, ez zaidak axola, nola esan behar litzatekeen, hori bai, «itzego» eta halako asko egongo dituk, "jaukikatu" bat adibidez, bere ordezkorik agertzen ez den bitartean hori erabili behar dudala uste diat, «aurpegira bota» baino hobea dela argi diat.
A.– Morialogia kontutan, behar bati erantzuteko hara non datozen «zalditiko erorketa», Kezari ezariango suizidioa» bezalakoak.
J.A.A.–Ez zeidak luzagarritan hastea gustatzen, «zalditik egindako erorketa» e.a. jartzea baino, uste diat esplotatu beharra dagoela hori, erabili izan duk aitzina eta erabili beharra zegok. Behar bada azken urteotan hizkera administratiboarekin izan dudan esperientziak utzitako kutsua nabarituko zeidak. Horretan ere ari gaituk aurrerapausoan azken urte hauetan, etapak erretzen ari gaituk maila horretan, eta hori aho biko ezpataren antzekoa duk hizkuntza arriskuan jar dezakek, baina administrazio kontutan sortu den beharrari erantzun egin behar zeiok ahalik ongien, UZEI eta antzeko lan taldeen laguntzarekin, ezpaita gure hizkuntzarena prozesu normala.
A.– Errelatiboetan «non» bezalako partikulak e.a. sartzea, ondoriozkoetan ere partikula bera sartzea onuragarri iruditzen zaizu beraz, herri honetan ditugun erromanisten kontrako porroketuen joeraren aurka.
J.A.A.– Bai, errelatiboetan eta, halako joera erromanizista hartatik edoskitzea onuragarri diagu, itzulpenetarako adibidez eta prosarako batez ere, ez duk gainera hain gogorra egiten irakurlearentzat eta azken batean bere funtzioa erraztearena duk. Eta behar bada gure hizkuntzaren historia normala izan balitz, politikoki herri normal asentatu batena balitz, bide horri jarraituko zitzaioan, oker ez banago, alemanek eta inglesek egin zutena, Luterok bere Biblia alemaneratzean fusilatu egiten zian latina, hura ez zela jatorra e.a., baina gaurko alemana dagoen tokian zegok. Infraestruktura edo supraestruktura politiko normal batekin Leizarragaren eredu linguistikoa izanen genikek gaur egunean normaltasunean eta bizirik legokeena.
A.–Nere aldetik papo esatea besterik ez.
Iñaki CAMINO
32-33

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakARRIETA3
GaiezKulturaItzulpenginItzultzaile
PertsonaiazARRIETA3
EgileezCAMINO1Kultura

ASTEKARIA

1070. zenbakia

1985eko irailaren 08a

ASTEKARIA PDF-an

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Efemeridea: 100.000 diptiko faltsu banatu zituzten Eusko Jaurlaritzaren anagrama ofizialarekin

ARGIA

“Palestinako Estatua fikzioa da, bakea bezalaxe”

Maria Ortega Zubiate

‘Boltxebike maitemindua’: panfleto arrosa bat

Paul Beitia Ariznabarreta

Gizon batek 13 urteko alaba hil du eta bere buruaz beste egin du ondoren, Bilbon

ARGIA

Efemeridea: Lehen Olerti Eguna ospatu zuten Errenterian

ARGIA

Azkenak

2025-06-01 | Iñigo Martinez Peña

1x08: Isiltasuna

MULTIMEDIA - Galdera Basatiak

2025-05-30 | Xabier Letona Biteri | Xabier Letona Biteri

Inteligentzia Artifiziala

264 milioi euroren truke, Musken Grok adimen artifiziala Telegrameko erabiltzaileetan instalatuko da

Urtebetean Grok-ek Telegramen ibiltzeko aukera izango du, mezularitza enpresaren 1.000 milioi erabiltzailetan sartuko da eta horren truke 264 milioi dolar jasoko du. Pável Dúrov Telegrameko sortzaile eta jabeak baietsi du operazioa bere kanal ofizialean.

2025-05-30 | Gattiken Produkzioak

Urretxuko Kantu Afariak 30 urte

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-05-30 | Xabier Letona Biteri

Tortura zantzuak izan arren, Raul Fuentesen kasua ez duela ikertu gogorarazi diote NBEtik Espainiari

1991n atxilotua izan zenean Espainiako Poliziak Bilboko Komisarian torturatu egin zuela salatu zuen Raul Fuentesek. Espainiako auzitegiek ez zuten salaketa aintzat hartu, besteak beste delitua preskribituta zegoelako. Orain, Nazio Batuen Erakundeko Torturaren Aurkako Batzordeak... [+]

2025-05-30 | Sustatu

Euskaraldiak Artazu herritik dakarkigun harribitxia

Sarean jarri dute "Belarribizi eta Ahoprest" laburmetraia, joan den igandean itxi zen 2025eko Euskaraldiaren aitzakiarekin Oskar Alegria zinegileak Artazu herrian udaberri honetan filmatu duen lana. Belarriprest eta ahobizi kontzeptuen gaineko... [+]

2025-05-30 | Maria Ortega Zubiate

Jaurlaritzari “kezka” sortu dio EHUko Medikuntza Fakultateko euskarazko plaza berrien kopurua %60 murrizteak

EHUk, aldiz, azaldu du ezinezkoa dela hitz emandako 40 plaza berriak eskaintzea, ez baitute horretarako baliabiderik. Plaza berrien kopurua pixkanaka areagotzeko asmoa erakutsi du EHUk.

2025-05-30 | Irutxuloko Hitza | Inaxio Esnaola

Donostiako Guardetxearen aldeko osoko bilkurako protestan gazte bat atxilotu du Udaltzaingoak

Tentsio uneak bizi ahal izan dira ostegun eguerdian Donostiako Udaletxeko udal batzar aretoan.

2025-05-30 | Maria Ortega Zubiate

AEBek proposatutako su-eten akordioa “aztertzen” ari da Hamas

Proposamenak “hilketek eta goseteak” bere horretan jarraitzea bermatuko duela salatu du Hamasek, baina gehitu du zer erantzun aztertzen ari dela. Israelek proposamena onartu duela jakinarazi dute AEBek.

2025-05-30 | ARGIA

Gizon batek 13 urteko alaba hil du eta bere buruaz beste egin du ondoren, Bilbon

Bilbon, Larraskitu auzoan, familiaren etxean gertatu da. Eztabaida bortitz baten ondoren emakumeak etxetik ihes egin du eta Udaltzaingoari deitu dio. Udaltzainek alabaren eta aitaren gorpuak aurkitu dituzte etxean. Emakumea ospitalera eraman dute zaurien ondorioz.

2025-05-30 | Olaia L. Garaialde

Herrietako farmaziak despopulatzearen kontrako tresna izan daitezkeela uste du COFNAk

Nafarroako Farmazialarien Elkargo Ofizialak (COFNA) eta Nafarroako Gobernuko Lurralde Kohesiorako Sailak programa bat abiatu dute landa eremuko jendeak behar bezala hartzeko medikazioa.

2025-05-30 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Bunkerretik ihes egiteko manifestua

Heriotzak Eduardo du izena

Egilea: Formol konpainia (eta Ander Lipusen manifestua)
Non: Modelo Aretoan, Zarautzen, Literaturia jaialdia
Noiz: Maiatzaren 23an.

-------------------------------------------------------------

Bunker batean garatzen da antzezlana... [+]

2025-05-30 | ARGIA

Kerik gabeko eremu gehiago ezarri nahi ditu Espainiako Gobernuak: markesinak, campusak, terrazak...

Espainiako Osasun Ministerioa kerik gabeko eremu berriak ezarriko lituzkeen lege aurreproiektua eratzen ari da eta Hego Euskal Herriko lau lurraldeetan izango luke eragina. Eremu berri horien artean, tabernetako terrazak, unibertsitateetako campusak edo autobus-markesinak ageri... [+]

2025-05-30 | Hiruka .eus | Ander Zarraga

Bizkaiko Aldundiak Jaurlaritzaren ardurapean utzi du Bilboko itsasadarraren azpiko metroaren lotura egiteko aukera

Bilboko itsasadarraren ertz biak lotzeko ibilgailuentzako tunelaren proiektuagaz batera, Areeta eta Sestao lotuko zituen anezka-tren bat ere iragarri zuen Bizkaiko Foru Aldundiak 2022an. Orain, proiektua gauzatzeko ardura Eusko Jaurlaritzaren mendeko Euskal Trenbide Sareari... [+]

2025-05-30 | Urko Apaolaza Avila

Atxondon hildako langilea “diru-gosearen” biktima izan dela salatu du AHT Gelditu!-k

AHT Gelditu elkartearen esanetan, AHTren obretan asteartean izandako heriotza bezalakoen atzean "esklabotza-baldintzak" eta "tratu arrazista umiliagarri eta iraingarriak" baino ez daude. Atxondoko Udalak gertatutakoa ikertu eta argitzeko eskatu du. AHTko obretan... [+]

2025-05-29 | ARGIA

Segregazioa hezkuntza

Ikastolen Elkartea: “Matrikulazioren kudeaketak ez du segregazioa bukatzeko balio”

Euskal hezkuntza sisteman haur zaurgarriak ondo integratzeko dekretua egin zuen Eusko Jaurlaritza Hezkuntza Sailak 2023ko maiatzean eta gaur haren balorazio oso kritikoa egiten du Ikastolen elkarteak: hark ez du balio izan segregazioa amaitzeko. Hainbat proposamen ere egin... [+]

Eguneraketa berriak daude