Unha carta chega á revista Oberih de Ucraína: “Estimada redacción, escríbovos por algo que vos poida interesar”. É un funcionario que escribe, Antsyxkin I. Escribe a V., coa alegría e o nerviosismo de quen fixo un gran descubrimento. Na actualidade, si o nome da revista é Google, aparece como unha “publicación para recadar fondos para as persoas afectadas pola guerra de Ucraína”, pero no momento de recibir a carta é en 1993, poucos anos despois da caída da Unión Soviética, polo que a carta se refire ao “golpe de outubro”, denominación utilizada habitualmente polos sectores antisoviéticos. “Son o coidador responsable do Museo de Etnografía Territorial de Nicópolis”, di o autor da carta. “Mentres revisaba algúns xornais vellos, atopeime cun texto que me chamou a atención. Eu tamén colecciono con paixón textos de ciencia ficción, e por iso reaccionei inmediatamente”.

Case se pode ver ao funcionario ucraíno, mergullado no seu traballo aburrido pero entrañable, inclinándose fose do seu horario de traballo cara ás páxinas de arquivo e abrindo os ollos en silencio cando atopa o texto diante das súas lentes, e como lle pasa un instante na cabeza polo que recibiu o seu traballo. “Na miña opinión, atopei o texto do primeiro relato de ciencia ficción que se publicou na era soviética no territorio de Ucraína”. Este texto é o relato de Aleksandra Kollontai Proximamente (dentro de 48 anos).

Jorge Luís Borges amaba a figura de arquiveiro, un humilde e incansable traballador das vellas bibliotecas, que mete o nariz nos libros esquecidos e atopa, sen esperanzas, tesouros perdidos. Así se imaxinou a outro autor descoñecido do Quixote, publicou notas e comentarios de revistas descoñecidas que non se sabe si existen, picos da literatura que ninguén atopou en ningún sitio. En definitiva, para Borges o arquiveiro é lector e, por tanto, tamén escritor –que tamén é só lector–. A literatura de toda a historia humana é un arquivo masivo, e o lector paséase polos seus andeis coa inocencia de quen non se dá conta de que todo o que hai nelas nunca chegará a ler en santas. Desde este punto de vista, a literatura non é un conxunto de libros canónicos de ouro, senón un gran esquecemento. Todos os textos, incluso a maioría dos que non coñecemos, están necesariamente relacionados entre si, e dalgunha maneira existen nesa relación. Aínda que están esquecidos, hainos: esperan na sombra, a que algún lector distraído atope e recupere por casualidade.

Creo que a imaxe da anécdota inicial quérenos dicir algo clarificador: un funcionario ucraíno aburrido e anticomunista é a figura que recupera a existencia da literatura revolucionaria.

Hai moito tempo que penso que quen se explore na tradición literaria revolucionaria, formaría unha versión particular do arquiveiro boresense. Confeso, ademais, que esta idea se fortaleceu visiblemente cando lin que Stalin, pola súa fría e eficaz personalidade, era chamado “burkide arquiveiro” polos da súa contorna. Porque se a literatura en xeral é o esquecemento e a sombra, que é máis esquecido e máis sombreado que a literatura revolucionaria? Millóns de páxinas e libros publicáronse polo labor da revolución, condenados constantemente ao buraco negro, argumentando que carecen de valor, que quedaron obsoletos ou que os superamos. Con todo, as novas xeracións volven aos seus sitios en busca de algo que lles sirva para o seu tempo. E como os mellores arquiveiros, cada vez atopan algo que lles serve.

Os textos de Kollontai foron algúns dos que foron recuperados de forma periódica polas novas xeracións. Nacido en San Petersburgo en 1872, Kollontai foi comunista durante toda a súa vida. Uniuse aos bolxeviques, foi membro do comité central do partido en vésperas da Revolución de Outubro e, posteriormente, cando foi ministro, foi a primeira muller da historia en ocupar un posto deste tipo. Fortaleceuse especialmente no caso da muller traballadora e realizou importantes achegas teóricas e políticas. Xunto a outros moitos, é a el a quen se debe o dobre esforzo político da muller traballadora: por unha banda, traballou para que o caso cobrase a importancia real no propio movemento socialista, e por outro, loitou contra o feminismo interclaico, a liberación da muller traballadora ligada á liberación de clase e á construción da sociedade socialista.

Escribiu varios textos para ilustrar estas cuestións, e neste caso é interesante como se serviu da ficción e a escritura literaria para esas mesmas intencións. O escritor Kollontai é máis descoñecido que o político Kollontai e, con todo, na época publicada os seus relatos e novelas foron lidas masivamente; entre outras cousas, o mencionado relato de Topo (dentro de 48 anos), editado polo editorial Mnemosyne e colgado nas redes, a colección de amores de abellas traballadoras, que se pode ler en euskera desde que Aroa Uharte traduciu, ou mencionamos.

A novela narra a historia de Vassilissa, unha moza bolxevique, e o seu matrimonio con Vladimir. A través dun relato vivo e claro dunha mala relación absolutamente determinada pola desigualdade de xénero, Kollontai dános como exemplo o camiño cara á liberdade de Vassilissa. Pero tamén nos dá máis: a reflexión sobre o amor baseado na solidariedade, sobre a loita e o compromiso, dános tamén ideas sobre a nova sociedade. E así se converte o libro, sen ningunha vergoña, en algo entre a novela rosa e o panfleto: un panfleto rosa.

Precisamente con estas dúas designacións, a crítica quixo anular a literatura de Kollontai. Por unha banda, por escribir historias de amor protagonizadas por mulleres, tomaron os seus libros como “tema das mulleres”. Por outra banda, tamén criticaron as súas intencións políticas. “Si escribises panfletos de propaganda, chegarías a conseguir grandes cousas. En literatura tes menos don”, escribiu un crítico a finais do século XIX.

Unha constante é a anulación sistemática da escritura de carácter militante, como a que se fai desde a condición de muller. Annie Ernaux, a súa Escritura é un fermoso coitelo, fala de algo parecido cando fala de “dobre obscenidad”. Refírese ao que lle reprochan cando escribe sobre temas sociais e sexuais, “unha dobre estigmatización que me fai volver á clase e á literatura popular”.

En calquera caso, o texto ten un carácter militante. Na novela Boltxebike maitemindua, fálase continuamente de como amar ao militante político, da pouca marxe que deixan para o amor as actividades políticas do día a día, do seu cansazo e frustración. Kollontai dixo tamén de escribir: “O único que lamento é que non teño tempo para escribir. Traballo todo o día, en encontros oficiais, en conferencias, etc. E a miña escritura permanece inmóbil… Pero, de feito, é o que máis me gusta”. A mesma forma de abordar ambos os temas, coma se o amor e a escritura fosen dúas caras dunha mesma cousa que se afasta dos quefaceres diarios.

E é que a escritura militante ten un carácter particular, non só pola súa intención, senón tamén pola vida de quen a escribe. Non é o mesmo escribir que ter a oportunidade de dedicarse só a iso ou de regresar dunha reunión política, pola noite, co día de traballo á mañá en calma. Ernaux repetiu: “Estou convencido de que somos produtos da nosa historia e que iso está sempre presente na escritura. Por tanto, condicionan a narración familiar, a orixe social, as influencias culturais e, por suposto, as condicións derivadas do sexo. O meu é unha historia de mulleres, por que desaparecerá, como mágicamente no meu escritorio, deixando só ao escritor puro?”. E eu, ademais do que el di, estou convencido de que a escritura do militante tamén deixa algo que non desaparece no texto.

Por iso, o arquiveiro que volve aos seus vellos libros atopará no texto, na súa intención e na súa esencia, a paixón pola loita. Unha vida dedicada á loita presente. Atoparao no relato proximamente, gritando ao novo protagonista: “A vida está en loita, en procura sempre rebelde!”. Atopará, ao final da novela Boltxebike maitemindua, a alegría e a liberdade de Vassilissa, dicíndolle ao seu amigo:Vivamos, Gruxa, vivamos! E o arquiveiro pode, quizais, recuperar algo que lle serve de algo aínda que estea esquecido dos textos que hai.