Ghana, 1823. Comeza a primeira guerra entre o Imperio Ashanti e os británicos. En total foron catro as guerras que se prolongaron até 1901. Antes, os europeos controlaban a Costa de Ouro do país. Pero a abolición da escravitude de 1807 provocou o declive do negocio costeiro e os membros da etnia ashanti aproveitaron para estender o reino interior cara á costa. Finalmente, os británicos gañaron o conflito e Ghana haberíase protectorado até conseguir a independencia (1957).

Durante o conflito, os británicos aproveitaron a Ashanti para expoliar o patrimonio artístico e cultural do Imperio, como se fixo en moitos outros lugares de África e do Imperio Británico en xeral. Agora regresa a Ghana 32 pezas roubadas da corte do rei ashanti: varias insignias de ouro, un anel, unha pipa, un gorro cerimonial… Delas 17 pertencen ao Museo Vitoria & Albert e outras 15 ao Museo Británico. Pero ese retorno farase en condicións especiais. Por unha banda, o número de pezas é moi pequeno e por outro, as pezas non quedarán definitivamente en Ghana, senón que se devolverán en préstamo de tres anos, mediante un contrato que poderá prorrogarse por outro tres. Ademais, as pezas non se deixarán en mans do Goberno de Ghana, senón en mans do Rei Otumfo Osei Tutu II ashanti, que actualmente só cumpre funcións cerimoniais.

Nana Oforiatta Ayim, asesora do ministro de Cultura de Ghana, sinalou que estas pezas son “parte da alma da nación” e que o préstamo é “un bo punto de partida”. Pero non todos opinan o mesmo en Ghana e noutros lugares de África, como Nixeria, que leva décadas loitando por devolver os Bronces de Benín, e moitos cren que aceptar o préstamo é recoñecer que estas pezas son propiedade do Reino Unido.

“Compartir” o expoliado

As declaracións británicas non fixeron senón aumentar a preocupación de moitos africanos. Tristam Hunt Victoria & Albert, director do museo, quixo tranquilizar aos outros museos europeos con patrimonio expoliado, asegurando que este contrato de préstamo non abrirá portas para devolver o patrimonio á súa orixe. Ademais, Hunt explica que estas poucas pezas que van devolver foron expoliadas nunhas condicións especiais, xa que foron saqueadas durante a guerra: “Si os museos temos obxectos obtidos na guerra ou saqueados en campañas militares, é a nosa responsabilidade pensar en como compartir eses obxectos dunha maneira máis xusta cos países de orixe”.

Por unha banda, ao falar de compartir, pecha as portas ao regreso definitivo. Por outra banda, limita moito os casos de expoliación que considera que deberían estudarse; moitos deles foron “legais”, é dicir, realizáronse sen romper as leis da época, pero sempre entre os países dominantes e dominados, nunha relación de poder desigual. En definitiva, respondendo a uns poucos casos “conflitivos”, pretenden reforzar a lexitimidade da maioría dos outros.

Ademais, o debate de devolución do expoliado céntrase en cuestións mediáticas concretas, como os mármores do Partenón no Museo Británico ou o busto de Nefertiti no Museo de Berlín. Se estes casos, que estiveron trabados durante décadas, resolvésense a favor dos países de orixe, quizais poderían abrir o camiño para resolver outros espolios da mesma maneira. Pero mentres tanto, as pezas quedan á sombra desas “estrelas” sen eco, sen posibilidade de presionar.

E así, non teñen máis remedio que aceptar as faragullas que lles ofrecen os museos occidentais, aínda que saiban que isto reforza e perpetúa a propiedade dos espoliador.