Para comprender as causas dos cambios son destacables dous factores: En primeiro lugar, camaleones: como en todas partes, hai sempre que emiten o mesmo voto (incluídos os que nunca votan), pero en Álava parece que hai moitos camaleones e non se pode adiviñar con que can andan. En segundo lugar, o entrismo de Vitoria: O 75% da poboación de Álava vive en Vitoria-Gasteiz e só hai tres municipios de máis de 5.000 habitantes.

Rivalidade entre catro

Si fixámonos nos resultados históricos das eleccións a Xuntas Xerais de Álava, o PNV é o partido que máis gañou: sete veces, tres veces o PP e unha vez EA. En Vitoria o panorama é aínda máis variado: O PNV gañou cinco veces, o PP catro veces e EA e o PSE unha vez. Nesa estraña rareza alavesa, e na fronteira co fricismo, Unidade Alavesa fixo unha segunda vez en Vitoria e Álava. Eles pedían que se separasen da CAPV, onde están agora eses camaleones endémicos?

Outra peculiaridade é o auxe da esquerda abertzale na última década, onde máis creceu. Ás votacións de 2011, EH Bildu obtivo 11 escanos nas Xuntas Xerais e 6 concelleiras en Vitoria. Repetiu os seus resultados en 2015 e 2019, ano no que obtivo un escano máis nas Xuntas Xerais: 12). Antes das ilegalizacións, os mellores resultados de Herri Batasuna e de Euskal Herritarrok foron inferiores: 8 escanos en Xuntas Xerais en 1987 e 3 concelleiras en Vitoria (1987, 1991 e 1999). Por outra banda, Podemos obtivo 8 escanos nas Xuntas Xerais en 2015, cando se presentou por primeira vez (3 concelleiras en Vitoria). Obtivo 4 votos en 2019 e as enquisas danlle 3 nos actuais.

Vitoria

Neste momento, no trío PNV-PSE-PP o PP é o máis débil. Javier Maroto conseguiu resultados espectaculares en 2015 (9 concelleiros), sacando a carta do racismo. Pero esa mesma carta fixo aparecer o movemento “Gora Gasteiz”, que fixo que Maroto non continuase na alcaldía, e desde entón o PP está a caer en Vitoria e en Álava. A maioría das enquisas danlle 5 concelleiras.

O PSE debería ter 5-6 concelleiros en Vitoria. Compartiu o goberno municipal co PNV, pero non parece que o fixo especialmente. O PSE recibe a onda da situación en Madrid: Se o PSOE e Pedro Sánchez están fortes, se non, débiles. Neste momento, nin frío nin calor.

O PNV cambiou de candidato á alcaldía pola erosión de Gorka Urtaran. Pero Urtaran é coñecida, a diferenza de Beatriz Artolazabal, que foi alcaldesa durante oito anos en Vitoria. Ademais, ultimamente o PNV non está a demostrar unha excesiva unidade, mesmo se transmitiu Gasteiz vs Goberno en políticas de tranvía, TAV ou vivenda. A maioría das enquisas considérano un favorito.

En canto a EH Bildu, ás veces fálase do “efecto Larrion”. Miren Larrión obtivo en Vitoria os mellores resultados para a esquerda abertzale en 2019: 24.529 votos, 6 concelleiros. Pero houbo 1.100 votos máis que nas anteriores eleccións, “só”. Este ano, 6-7 concelleiros, segundo a maioría das enquisas.

É dicir, a situación é: Entre o PNV, o PP e o PSE hai unha bolsa común de votos e, por outra banda, non hai grandes motivos para pensar que EH Bildu non volva soster os resultados da última década. Se algún dos outros tres candidatos non se impón claramente –a maioría das enquisas apuntan ao PNV–, EH Bildu podería gañar.

Por cuadrillas

Como curiosidade e apuntamento ao non alaveses, hai que sinalar que desde o século XVI Álava organízase por cuadrillas (non só para o poteo). Vitoria-Gasteiz condiciona moito o territorio: Ofrece 38 prazas para Xuntas Xerais, 5 para Ayala e 7 para o resto de países, os denominados “Jareak”.

Na cuadrilla de Ayala, Laudio (o segundo municipio máis poboado de Álava) bailou entre o PNV e EH Bildu, e as enquisas ponas moi preto. En Amurrio as cousas tamén poden estar estreitas (predomina o PNV), do mesmo xeito que en Artziniega (nos últimos tempos predominou bastante EH Bildu) e nos pequenos pobos de Ayala.

Desmontes

En canto á Llanada Alavesa, nas anteriores eleccións o PNV impúxose en Agurain a EH Bildu por 17 votos. No resto de países tamén compiten. As actuais Alcaldías divídense en: Os de EH Bildu son os de Asparrena, Barrundia, San Millán e Zalduondo; os do PNV os de Elburgo e Iruraiz Gauna; e os de Alegría independentes.

En Zuia-Gorbeialdea tamén hai competencia entre EH Bildu e o PNV, e por lexislatura foise aliñando a favor da esquerda abertzale en Aramaio, Urkabustaiz, Zuia e Legutiano. O PNV domina Zigoitia e Arratzua-Ubarrundia.

En Rioxa Alavesa, 10 dos 15 municipios pertencen actualmente ao PNV: Labastida, Elvillar, Yécora, Kripan, Lanciego, Leza, Moreta, Oyón, Villabuena e Laguardia. Ao PP só quedan Navaridas e Baños de Ebro, da antiga supremacía. Elciego foi historicamente propiedade do PSE, pero hoxe son independentes; en Lapuebla de Labarca tamén hai independentes en alcaldía. EH Bildu foi o único alcalde de Samaniego.

Na Montaña Alavesa, son propiedade do PNV en Arraia-Maeztu, Val de Arana, Bernedo e Lagrán. En Campezo e Peñacerrada-Urizaharra son independentes, pero se pode dicir que son máis próximos a EH Bildu.

Añanaldea é o oeste alavés (e vasco), un territorio “afastado” e “descoñecido”. Son 10 municipios, a maioría a favor do PNV: Kuartango, Ribeira Alta, Ribeira Baixa, Valdegovía, Beranturi e Lantarón. En Pamplona-Oka adoita gañar o PSE. Son independentes en Añana, Armiñón e Zambrana.

Por último, nas últimas eleccións, dentro do condado de Treviño impúxose en Arganzón EH Bildu e en Treviño os independentes. É a oitava cuadrilla de Álava.

Nas Xuntas Xerais, o PNV debería dominar máis, pero EH Bildu pode achegarse máis. Nas últimas décadas, algúns municipios que antes pertencían ao PNV pasaron a EH Bildu e algúns de PP e PSE ao PNV.