É posible cuestionar as campañas de prevención de cancro organizadas? Non é unha conspiración ás forzas reaccionarias que están a recortar a sanidade pública? Non parecerá que se move en catastrofismos baratos? Pola importancia do debate, permitirásenos meter a man no tema?

A cuestión é que en toda Europa, e tamén en Norteamérica, superada a denuncia xeral do negocio que as multinacionais teñen organizado en torno ao cancro, están a cuestionarse as técnicas que se utilizan na prevención do cancro por parte dalgúns grupos médicos e de pacientes serios, minoritarios, iso si.

Recentemente púidose ver na televisión Arte o documental Touche pas à ma prostate (Non me toques a miña próstata), no que médicos de moitas clases e homes operados de próstata falaban da industria organizada ao redor deste tipo de cancro, e en concreto dos prexuízos que supoñen o diagnóstico temperán e as terapias innecesarias posteriores.

Os que se escoitaron en Arte de próstata poden coserse co outro tipo de cancro e coas medidas preventivas que se indican nos parágrafos seguintes, é dicir, co debate sobre os tests mamográficos que se fan ás nosas nais, mulleres e irmás.

O Dr. Bernard Duperray resumiu o tema no Pharmacritique, un espazo que analiza con mirada crítica os métodos da sanidade desde o medicamento alopática ortodoxa neste magnífico artigo: “Trente ans de dépistage du cancer de sein: bonne intention et obstination dans l’erreur pour un résultat monstrueux”. Daríao en eúscaro: “Trinta anos freando o cancro de mama: unha boa intención e cocer no erro para chegar finalmente ao terrible resultado”.

Traducimos o cribado en francés dépistage, que en español dicían cribado e en inglés screening, en catalán batge. É dicir, facer unha proba a todas as mulleres dun determinado tramo de idade, unha mamografía para previr o desenvolvemento da enfermidade, descubrindo os pequenos chanceleres que poden haber nun principio.

Bernard Duperray é médico e radiólogo, e leva exercendo a senología desde 1971. Cando en 1993 organizouse no departamento de Oise, preto de París, a asociación para o cribado do cancro foi presidenta do seu comité científico. Recoñece que tiña dúbidas sobre o tema desde a década de 1980, pero que en 1995 confirmou cos seus propios ollos o fracaso deste sistema de prevención.

Ese mesmo ano, en 1995, Duperray presentou un escrito dimitindo e no que dixo: “As mulleres non teñen hoxe ningunha garantía da eficacia do sistema nin, o que é peor, de que os efectos negativos non sexan maiores que os beneficios”. Desde entón renunciou ao cribado de mulleres a través de mamografías xeneralizadas.

Sobrediagnosticados

“O cancro de mama –comeza o artigo de Pharmacritique Duperray– é hoxe o cancro máis mortífero das mulleres. Non se observan descensos significativos na mortalidade por cancro de mama. Nos lugares nos que se observa o descenso, atópase igual entre as mulleres que pasaron polo tamiz que entre as que non o son”.

Aínda que en Francia se fan catro veces máis mamografías que en Inglaterra, ten unha das peores taxas de mortalidade de toda Europa. As masectomías –quitarlle o peito– están a multiplicarse, en maior medida entre as que pasaron pola criba.

En Francia, di Duperray, o sistema de prevención organizouse en 1987 sobre os principios que o colexio de senología determinara. Estableceuse a teoría do cancro de mama: pasos e prazos que van desde unha célula canceríxena até a metástasis.

Segundo isto, canto máis tarde diagnostíquese, menos posibilidades hai de que o paciente mellore. Baseábanse en dous estudos até entón clásicos, un en Nova York en 1963 e outro en Suecia en 1985. Ambos coinciden en que a mortalidade do cancro por mamografía a tempo parcial reduciuse nun 30%.

“Desgraciadamente –di Duperr-, hase visto que todo este fermoso edificio teórico é absolutamente falso”. Por unha banda, porque a experiencia clínica desménteo: o pequeno cancro non sempre é prematuro, pode permanecer pequeno durante moito tempo; o pequeno non significa que teña un bo prognóstico; o desenvolvemento da enfermidade non é inevitable nin lineal ao longo do tempo.

A segunda obxección técnica que Duperray atopa á teoría maioritaria é que as mamografías perden credibilidade sen un estudo clínico. Fixéronse esforzos para mellorar a calidade das mamografías, pero “aínda que somos capaces de atopar máis lesións, non sabemos máis sobre o seu desenvolvemento. Por tanto, canto máis eficaz é atopar [tumores], máis surdiagnostico [sobrediagnóstico] creamos. (...) Nestas condicións, canto máis melloramos, máis perversa é o cribado nas súas consecuencias”.

A terceira obxección atópaa Duperray na epidemiología. A planificación de mamografías xeneralizadas na liña dos dous citados estudos americanos e suecos foi desmentida por traballos posteriores. En Francia en 1997 o epidemiodólogo Paul Schaffer publicouno: “Campaña de cribado de tumores: debemos ser prudentes”. Desde entón publicáronse máis traballos de investigación, entre eles o realizado por Cochran Group no ano 2000, chegando ás mesmas conclusións.

A clave está nese surdiagnóstico. Nunha proba, sexa de mama ou de próstata, que si a alguén lle atoparon “a enfermidade”, quizá non lle atoparon durante toda a súa vida, ese diagnóstico é correcto desde o punto de vista médico pero non é válido para a persoa. Como saber se un diagnóstico é esaxerado desde o punto de vista da persoa? Como se viu, a resposta tena a epidemiología.

E cando a epidemiología estuda as enfermidades que sofren as persoas dunha sociedade, que di? Que a proliferación de mamografías non diminuíu as mortes, nin o cancro avanzados de mama. Entre as mulleres que non teñen síntomas, o cancro de mama é máis frecuente do que se esperaba. Que o cancro histolóxico achado nas probas clínicas non é necesariamente atribuíble a enfermidade. Que hai canas que retroceden por si mesmas. Que hai que revisar toda a historia natural sobre a orixe e desenvolvemento do cancro.

As mulleres que teñen os peitos soltos debaterán moito sobre iso.