Que fai unha muller seria no teatro?

Divertirse. Eu son serio, pero para min o teatro cada vez ten máis de xogo.

O xogo pode ser algo moi serio. Pero a xente tómase o teatro en serio?

Eu creo que o teatro ten esa connotación: non é unha profesión seria. Eu trato de mostrar e reivindicar a dignidade da nosa actividade, e até me enfado si a miña produción non se toma en serio. É importante que a xente mostre o valor do seu traballo. Precisamente, ese era un dos meus erros: non cría que tiña dereito a esixir en cada momento o trato que se lle debía ao meu traballo, nin o respecto que lle correspondía economicamente. Por nós din a miúdo: mirade o ben que llo pasan no traballo!, e moitas veces é verdade, pero o traballo feito a gusto tamén é un traballo, e non vale menos que o feito de mala gana.

Teatro para que? Con que obxectivo?

Alégrome de habelo feito. Hoxe en día, parece que o teatro se converteu nunha simple diversión. Por suposto, o obxectivo do teatro pode ser o entretemento, que en certa medida sempre é así, pero tamén ten moitas outras funcións. Cal é o meu obxectivo? Pois que nesa persoa que veu a ver teatro, ou nesa persoa á que lle pillou o teatro na rúa, non lle deixen indiferente. Á fin e ao cabo, provocar. Ademais deste obxectivo individual, o teatro pode ter un fin social, pero o mecanismo é o mesmo: mover o interior das persoas.

A expresión corporal é o que máis traballas. Que é para ti o corpo?

Unha dos
meus partes máis importantes e unha ferramenta básica para o meu traballo. Foi un descubrimento incrible atoparme co meu corpo. Estaba convencido de que era duro e ríxido de corpo. Tiña unha tensión extrema. Pero canto máis se coñece, máis posibilidades ten o corpo e os límites fúndense a miúdo a medida que se coñecen: Teño 39 anos e son máis flexible que cando tiña 16. O corpo é a maior fonte de pracer en todos os sentidos. E a miña vida enfoqueina por aí, a bioenergética tamén é iso: o corpo e a respiración.

E a palabra?

Téñolle máis medo, e non é que me cale facilmente. Antes tiña medo a aprender de memoria os textos, pero cando fixen o monólogo Bakartxo supereino. Non crin capaz de aprender 30 páxinas de memoria, pero equivoqueime. Máis tarde, asustoume crear a palabra, escribir. Na adolescencia escribía moito, sobre todo cando estaba triste. Escribía para baleirar, pero a modo de conto, pondo o que me sucedeu na pel dun personaxe. E tamén agora, cando non teño outra opción, escribo e, normalmente, sinto a gusto co resultado. E pregúntome: por que tanta dúbida teño sobre o valor que ten aquilo que escribo? Eu traballo o corpo e a música nas creacións que fago, pero cando chega o momento do texto diríxome a outro, non teño certeza na miña palabra. Non me atrevo.

A palabra da muller nunca tivo demasiado peso…

Nunca me parei a pensar, pero é certo que a palabra sempre foi do home, tamén das familias. Parece que eles herdaron o dereito á palabra, pero nós non. “Ti cala, e no teu lugar, e facer as cousas ben, e ser boa nai…”, iso si, recibimos, pero o dereito á palabra… Quizá non lle dou valor á miña palabra, pode ser. Observo, por exemplo, que en moitas situacións sentinme máis seguro si tiña ao meu lado á miña parella, si a súa presenza axudábame. Nas viaxes, por exemplo. Sentíame arroupado si a parella volvía connosco. Máis tarde, traballei ese espazo de forma consciente, e só eu fun na furgoneta cos meus fillos, pero tiven que loitar contra min mesmo. Logo sentinme moi a gusto, máis forte, pero teño que traballar para conseguir esa certeza. Quizá teña que facer ese traballo que fixen nas actividades coa palabra.

Pero ten a palabra límites naturais?

Si. Para min a palabra está relacionada coa mente, e esta sociedade é tan intelectual… Non traballamos nada no aspecto emocional. Por iso desconfiei da palabra. Ademais, sempre fun un pouco rebelde e dicía: "A palabra? Non fai falta unha palabra!”. Hai moitas maneiras de expresar as cousas, e creo que o corpo as expresa por outras vías. Tento traballar eses camiños e non é fácil. Para os que funcionamos moito coa cabeza non é fácil deixar a cabeza ao carón, liberala. Sempre temos o pescozo volto a ser xuíces. Isto si e aquilo non. Eu moitas veces cortaríao, menos mal que o teatro me leva ao límite de perder a cabeza.

Como compaxinaches o teatro coa psicoloxía?

O que fago nos talleres de teatro é un vínculo total. A verdade é que o que facía até hai dous anos tiña máis de terapia que de teatro. Durante un tempo crin que no teatro non importaba nada o público, que había que facer teatro para un mesmo. Pero hoxe creo xusto o contrario: sen público non hai teatro. A cuestión é como enfocar a enerxía: non é o mesmo reservar a enerxía que pos para a xeración que deixala fose. Cando sentes que esa enerxía salgue fose, o pracer é moito maior, porque chega á xente, e entón é o teatro real.
Cando empecei a traballar nas escolas, expuña moitos exercicios relacionados coa respiración, a bioenergética e as emocións, porque non podo entender o teatro sen traballar estes aspectos. Os exercicios que se empregan en psicoterapia son moitas veces idénticos, pero con outro obxectivo: por unha banda, o obxectivo é buscar e traballar dentro dun mesmo, facer terapia, e por outro, ofrecer todo iso ao público.

A psicoloxía mira cara a dentro e o teatro?

O teatro mira desde dentro cara a fóra. Temos que mirar cara a dentro, pero para ensinar á xente o que atopamos. É un espido continuo.

Nas improvisacións tamén espides ao subconsciente...

É dicir, nas improvisacións non hai que pensar nada: hai que sacar o de dentro. Non sabemos por onde imos tocar e por onde nos vai a levar a actividade. Nin sequera sabemos onde acabaremos. Non temos obxectivo, e iso é o que dá liberdade. Si non sabes onde vas, es libre. Con todo, nunca deixamos completamente de lado a cabeza. Constantemente a cabeza ponnos límites, e iso non sempre é malo: os límites son necesarios para utilizalos e protexernos.

Din que temos unha casca cada vez máis espesa. É difícil influír nas emocións da xente?

A sociedade non axuda
en nada a non ter caparazón, ao contrario, empúxanos a engrosar esa capa. A blandura non se valora. Pero tamén me parece que hai unha gran necesidade de sentir emocións e traballar ese aspecto. Está claro que a cousa non vai ben: mira que enfermidades están a multiplicarse, cara a onde vai a sociedade… Hai un certo malestar por buscar outras cousas. A xente ten a necesidade de sentirse e cando se lle dá iso recíbeo con gusto.

Está o público disposto a sentir calquera sentimento?

A verdade é que non. Os teatros énchense facilmente con obras de humor, pero se vas facer un drama, acabouse, “xa sufrimos bastante!”, dirache a xente. Pero non é sufrir: é sentir. Sufrir non conduce a nada, pero si a sentir tristeza, rabia ou odio. Non sufro cando estou triste e choro. Ao contrario, a miúdo gozo.

É máis fácil cos nenos?

Eles tamén teñen casca. Desde pequenos ensinámoslles que uns sentimentos son bos e outros malos, e iso é un grave erro: todos os sentimentos son nosos e non se pode facer tal distinción. E mentres iso non cambie, crearemos nenos criados. Cando dou clases nas escolas tento transmitir todo iso, porque non estou de acordo co sistema educativo actual. Tamén expuxen que non levase aos meus fillos á escola e tiven grandes contradicións: como, sendo tan crítico co sistema, ía empezar a dar clases alí?

E como tranquilizaches a túa conciencia?

Trato de porlle o meu gran. Tento dicir aos nenos e nenas cousas que normalmente non ouven. Indícolles que os sentimentos están aí para que os sintamos nós e que non podemos dicir “o odio é malo e borrareino”. Debemos aceptalos e aprender que a alegría e a tristeza, o amor e o odio son útiles. Outra cousa é o que facemos con ese odio ou con esa rabia. Cada vez que sentimos odio non podemos actuar da mesma maneira. Pero iso non é unha cuestión de sentimentos, senón de feitos. Os sentimentos deben canalizarse da forma máis positiva posible.

Que carencias ve no sistema educativo?

Que
só se traballa o aspecto intelectual: a intelixencia e o coñecemento. E o coñecemento non é o que máis me importa para desenvolverme na vida. Non se traballa o aspecto emocional. E tamén teño dúbidas sobre como transmitir ese coñecemento. As capacidades e intereses de todos os nenos e nenas non son os mesmos en cada momento e a escola está así exposta. A Escola di: “Aos 6 anos hai que aprender a contar até 100”, e algúns nenos non están preparados para iso. Un aprendería a historia a gusto, outro a xeoloxía… e eses intereses quedan totalmente esmagados. Embriagamos aos nenos cunha chea de coñecementos que non lles interesan nada.

Pero decidiches levar aos teus fillos á escola.

Si. Ao principio parecíame unha cousa terrible, e os nenos dábanme pena. Pero, si non era a través da escola, como ía facilitar aos nenos a socialización, esas relacións, esa riqueza? Con todo, sigo pensando que en lugar de motivar aos nenos, os desmotiva. Fatigámoslles. Pero os fillos saben o que hai si non vai á escola: queixas, xuízos… Por tanto, agora teñen que ir á escola e saír dela o máis fielmente posible, e daquela cada un vai facer o seu camiño.

E si preguntáseche sobre a televisión?

Iso tamén me produce sentimentos contraditorios. Cando o vexo desde fóra paréceme que está encamiñado a entreter á xente ou, o que é peor, a mantela mansa. Nese sentido son crítico, como coa escola: impulsa o rabaño, a homogeneización, a pasividade. Pero no que se refire ao traballo, gústame probar todo, incluso a televisión. A maioría dos actores desexamos a televisión, porque moitas veces parece que o actor que non salgue na televisión non é actor. A televisión faiche quen. Pero cando o coñecín por dentro sentinme moi a gusto. A televisión ten outro ritmo, é moi rápida, pero a miña enerxía tamén é moi rápida, e adáptome bastante ben a esa tensión.