Eskultorea da Dora Salazar. Bere ustez desoreka handia dago kultura garaikideak bizi duen egunerokotasunaren eta ikusle kopuruaren artean.

Zein izan da kultur azpiegituren ugaritzearen kausa Euskal Herrian?

Leku guztietan gertatzen ari da, maila nazionalean eta europarrean ere bai. Imajinatzen dut kultur turismoak eragina izango duela. Turismoa ez da egun hondartzetan bakarrik egiten, sektore garrantzitsua dago kulturarengatik joaten dena lekuetara. Derrigorrez pasa beharreko lekuak sortzeko balio du: Donostiak hondartzaren geltokia bazuen, baina kulturarekin interesa duen jende gehiago erakartzeko; Gasteizek beharbada behar zuen geltoki hori sortzea; eta Bilbokoa nazioartekoagoa da. Gainera, gizarte kultuen sinonimo da horrelako museoak edukitzea. Kultua bi zentzuetan: kultura dutelako eta horrelako museoek, aspaldi arkitekturari buruzko artikulu batean irakurri nuen bezala, katedralen via crucis-ak bezalakoak sortzen dituztelako, artearen katedral sakratuak, Guggenheim bezala. New Yorkera zoazenean MoMA bisitatzea planen artean egoten da. Ez dut uste, hala ere, zentroak eurak errentagarriak direnik, baina inguruan dutenak laguntzen du.

Museoez hitz egin duzu, baina azken aldian sortzen ari diren proiektuek hitz hori alde batera utzi dute, bestelako proiektuak ari dira sortzen.

Museoa erakusketa leku modura txiki geratzen ari da beharbada. Ekoizpena, ikasketa eta elkartrukea osatuagoa da nire ustez. Museoekin gertatzen da egun batean joaten zarela ikustera, edo orain aldi baterako erakusketekin gehiago, baina hiritik kanpo dauden elementuak ematen dute. Ekoizpena badago dinamikoagoa da, jendea sartu eta irten egiten da, museoa baino errealagoa da. Hala ere museo guztiek dituzte hitzaldiak, filmak eskaintzen dituzte, biblioteka… Baina bestelako zentroek osatu egiten dute.

Zein da hemen jarraitzen ari den eredua?

Ez pentsa nik informazio handia dudanik [barre egin du]. Nik Europatik betikoak ezagutzen ditut: London, Berlin, Paris... Donostian Artelekun eskala txikian daukagunaren antzeko zerbait imajinatzen dut eredu modura; Tabakalerak konprimitu egin nahi du Donostiako zinema tradizioa, adibide garrantzitsua izan den Arteleku bera, eta azken teknologien alorra. Bestalde, museoekin gertatzen da jende gutxi joaten dela ikustera. Oso handiak dira, inbertsio handiak egiten dira, baina lekuan bizi direnek ez dituzte erabiltzen. Desfase handia dago sorkuntza garaikideko egunerokoa eta ikusleen artean. Normala da bestalde, hezkuntza kontua delako, ez badizkizute norabide batzuk ematen, informaziorik ez baduzu, nola erreakzionatu behar duzu?

Arazo orokorra ematen du gabezia horrek.

Badirudi museoetan beti isilik egon behar duzula, eliza batean zaudela ematen du. Horrek atzera eragiten dio jende askori. Ez dakit nola egin beharko litzatekeen, baina modu erlaxatuagoan antolatu beharko lirateke espazioak.

Artista zaren neurrian, nola eragiten dute kultur azpiegiturok zure lanean?

Batetik atentzioa deitzen du, mantentzeko zaila dirudi, ze kontu bat da museoak egitea eta beste bat eduki interesgarriak eskaintzea. Gertatzen ari da batzuek ez dutela lerro zehatzik jarraitzen edo ixten ari direla. Baina bestetik, eta agian nire soroari ura ematea da, egia da gehiago hitz egiten dela gaiaz, kutsatu egiten da. Progresio hori mantentzen bada nik behintzat beti emango diet babesa horrelako egiturei, ze gainontzean bestelako gauzak irekiko dituzte.

Hemengo artistak bultzatzeaz hitz egiten da, eta nazioartekoak ekartzeaz. Nola uztartu bata bestearekin?

Artearen munduak diru asko mugitzen du eta ez dakit diru hori esku publikoetan ote dagoen. Iruditzen zait norabideak jartzen dituztenak esku pribatuak direla, komisarioak independenteak dira, nahiz eta boterearekin harremana izan… Iaz unibertsitatetik proiektu bat atera zen, ez dut oso ondo gogoratzen non erakusketa bat egiteko, ozeanoaren bestaldean. Euskal artistak joan ginen, baina ez zen ezer gertatu. Zerbait gertatzeko kritikariren batek zure obran jarri behar ditu begiak, eta orduan zuk jauzi hori ematen duzu nazioartera. Baina hemendik babesa dagoelako… ez dakit, nik hori ez dut  hain argi ikusten. Azkenean galeria kate baten, kritikaren eta elite baten eskuetan dago, eta hor sartzen zara zure obrak txunditu egiten dituelako. Babesa ondo dago, hezkuntzarako azpiegitura onak daude eta badirudi orain hartzaileentzako ere badaudela. Baina norbaiten eskutik nazioartera jauzi egitea ez dut argi ikusten.

Diziplinartekotasunaz ere hitz egiten da, zentro berean alor ugaritako sortzaileak batzeaz.

Estazio zentrala bezalako zerbait da: gauza bera egin dezakezu leku ugaritan, edo dena elkartu, partekatuz-edo. Azkenean niri kultur kontsumitzaile naizen aldetik ez zait bakarrik interesatzen erakusketetara joatea, kontzertuetara ere joaten naiz, hitzaldietara, filmak ikustera… Horiek bilduko dituen zentroa nire ustez erosoa da. Gero, bakoitzaren autonomiaz hasten bagara ez dakit, baina zuri ikustera joateko erraztu egiten dizkizu gauzak.

Lagunduko dutela uste duzu beraz.

Nik positiboa izan nahi dut. Egia esan orain hitz egiten ari garelako, baina normalean horrelako proiektuei garatzen uzten diet. Ez dut inorekin hitz egin, adibidez, Tabakaleraz. Nahiago dut itxaropen berezirik ez izatea, film bat ikustera zoazenean bezala, ea zein neurritaraino goza dezakedan espazio horretaz. Gainera Tabakaleraren ondoan bizi naiz, beraz…

Eta eskala txikiagoko zentroekin, lehenagotik martxan zeudenekin, nola uztartuko dira azpiegitura handiagoak?

Bakoitza gauza desberdinetan espezializatzen dela iruditzen zait. Konpetentzia baino, puzzle moduko bat sortzen da. Guggenheimen eskaintza adibidez, sektore bati ez zaio interesatuko, baina beste bati bai. Adibidez Rekalde aretoak ikusle batzuk asetzen ditu, Arte Eder Museoak beste bat, Bilbo Artek beste bat. Eta batzuetan ikusle guztiak batzen dira. Gune bakar bat egoteak izua ematen dit, multinazionalen ideia bezalakoa da; badirudi gune independenteak badaude autonomia handiagoa dutela. Gasteizen, kasurako, Montehermoso eta Artiumekin ikusten da. Zentro txikiek gainera, badirudi zuzentzen dituenaren izaera dutela, bakoitzak berea ematen dio, egile-ardoak bezala, zuk badakizu zer ikustera zoazen. Gune handiagoak lotuagoak daudela iruditzen zait, presio handiagoa, botere gehiago… Gauza orokorragoak izango dira besteen aldean. Hala ere, uste dut artearen sektorea hobeto dagoela beste batzuekin alderatuta.

Guggenheim zabaltzean kezka zegoen kulturako beste diru-laguntzetatik murrizketak egongo ote ziren. Nola ikusten duzu afera orain?

Beste diziplinekin alderatuta, antzekia adibidez, guk babes handiagoa dugu. Begira zenbat kostatu den arte eszenikoen zentro bat zabaltzea. Dantzan edo musikan ere okerrago daude alde horretatik. Baina hemen behintzat ez du ematen.