O pasado xoves declararon os imputados e das súas declaracións pódese resumir o seguinte: Os veciños que se reunían na praza ou acampada de Lekaroz decidían colectivamente que facer, xeralmente, dirixíndose ao ámbito das obras e colocándose de forma pasiva ante as máquinas.

Garbiñe Elizegi comezou a declarar e só respondeu ás preguntas da fiscal e do seu avogado, que negaron rotundamente. O maxistrado non contestou á acusación particular, que negou as acusacións. O seis acusados restantes só contestaron aos seus avogados. Todos eles declararon en eúscaro, acompañados por un tradutor.

No escrito de acusación do fiscal os acusados “constitúen un grupo organizado e estruturado que, mediante o uso da violencia e as accións violentas, pretendían obstaculizar o avance das obras, no que desempeñaban distintas funcións e roles”. Segundo explicou, Garbiñe Elizegi pasou polo concello para dirixir a protesta social, “e era a cabeza dos actos violentos organizados; daba as ordes, organizaba quendas e repartía funcións; participaba activamente en accións de obstrución ás obras e era interlocutora nos vídeos propagandísticos que se publicaron en internet sobre as mobilizacións”.

A repartición de papeis do fiscal estaba encabezado por Elizegi, mentres que Aintzane Ariztegi e Itziar Torres atopábanse ao seu lado no mando, mentres que o resto de acusados eran autores dos feitos. Con todo, segundo vimos e oído no xuízo, as acusacións van ter moitas dificultades para demostrar esas cuestións de liderado e, sobre todo, para vincular ao acusado coa violencia.

Proxecto alternativo

Palacio de Arosteguia, S.L. tiña previsto construír un hotel, un campo de golf e unha urbanización de 252 vivendas en Lekaroz, e Elizegi explica que tras chegar ao Concello de Baztan (Bildu, 2011-2015) presentouse aos promotores do proxecto unha alternativa: o hotel, o campo de golf e algúns apartamentos, pero non a urbanización. “A empresa negouse a iso e, por tanto, quedaba claro que a empresa só quería a recualificación e a especulación das terras”.

Naquela época non foi admitido e case unha década despois iniciáronse as obras, en abril de 2021. En resposta á Fiscalía, Elizegi explicou que a planta de Aroztegia e despois que? A asociación constituíuse en 2010, e segundo o fiscal, o líder desde entón foi Elizegi. Isto, con todo, deixou moi claro que no xuízo –como onte Joseba Otondo– a asociación non funciona así, que el foi o primeiro lehendakari, pero que tanto este como os demais cargos non son máis que obrigacións que cumprir para que a asociación funcione como tal, e que en realidade a forma de actuar da asociación é “aberta e horizontal”. Ademais, lembrou que, tras ser alcalde, estivo varios anos no estranxeiro, dous anos en Estados Unidos, Dakota do Sur e California, e que a asociación seguía traballando da mesma maneira.

“Caza de bruxas”

O avogado Josu Beaumont a Elizegi: Fixo vostede desobediencia civil? Que é para vostede a desobediencia civil? “Fíxeno. A desobediencia civil consiste en oporse ás leis inxustas por medio de accións, sen utilizar a violencia. Nas asembleas ninguén propuxo accións violentas”. Estes días, durante o xuízo, viuse como as acusacións se empeñaron en aparecer como o seu líder e en vinculalo cos actos violentos e quixo responder a iso: “É mentira o relato que se construíu aquí e parécese moito á caza de bruxas. Quero dicir que non temos medo de dicir que o que fixemos non é cousa dunha persoa, senón de todo o pobo”.

Que fixo Elizegi? A preguntas do avogado, dixo que cando o grupo popular entrou nas obras, Lekaroz foise polo camiño da ermida, entre eles el, e alí non había carteis, “escoitamos no pobo que comezaron as obras e fomos ver que pasaba, a máquina parouse e vimos que iso podía ser unha das nosas formas de loita (...) Nós estabamos dispostos a pór os nosos corpos en perigo fronte ás máquinas, así subliñabamos a gravidade da situación.

En canto á acampada, pensouse que con máis tempo na zona de obra, as máquinas tamén quedarían máis tempo. “Ademais –precisou Elizegi–, o noso obxectivo principal era presionar ao Goberno de Navarra para que paralizase o PMA”. Con todo, explicou que el non estivo todo o tempo na acampada, que é enfermeira e que tiña moitos coidados pola noite”.

“Silencio, non falar”

As palabras de Elizegi convertéronse en consígnalas das acusacións neste caso. Hoxe explicou o seu significado: “Para evitar problemas, na asemblea acordouse que non falariamos coa Policía e entón, se alguén falaba, lembrabámoslles o que decidimos na asemblea. Nós sabiamos que máis tarde poderían vir multas, polo que decidimos polas ante as máquinas de forma pasiva e por iso creamos unha caixa de resistencia para logo pagar as multas. En canto ás identificacións, decidiuse que cada persoa vería que facer”.

Elizegi tamén realizou entrevistas, “pero tamén outras, o que pasa é que eu coñezo o proxecto desde hai tempo e como consecuencia diso vou a varias conversacións”.

En resposta ao interrogatorio do fiscal, deixou claro que el non ouviu nin visto ningún tipo de violencia, ameaza ou insulto por parte da Fiscalía. "Entón eran dous grupos, un violento e o outro pacífico?", lamentouse o fiscal: “Eu sei o que vin, en todo caso tamén ouvimos dicir nestes días que os gardas civís e os policías forais só viron accións pacíficas, e eses non son precisamente os nosos aliados”. “Si, é pacífico, pero logo fíxose un ridículo vídeo sobre TEX” [sobre Dumper, que desapareceu], dirixiulle o fiscal coma se fose un crime de sátira. “A Policía veu preguntarnos con dumper –contestou Elizegi– e dixémoslles que nós non sabiamos nada. Ao redor desta máquina todo o mundo facía chistes e había unha especie de catxondeo xeral por todo o Val”.

Do frontón de Lekaroz ás obras

Posteriormente, declararon o cinco acusados restantes, e puxeron de manifesto outras vías de actuación similares á súa. Só responderon ás preguntas dos seus avogados. En xeral, cada un explicou a súa experiencia, pero había grandes similitudes nas súas afirmacións. Mentres se abría o inicio das obras de Aroztegi no val, recibiron mensaxes de Whatsapp indicando que había unha reunión de Lekaroz, á que se acudían por separado para participar na asemblea e alí decidíase ir ás obras a ver cal era a situación. Ao achegarse, as máquinas paraban e, segundo a situación en que se atopaban, improvisaban: “No noso grupo, por exemplo –precisou Aintzane Elizegi– alguén sacou unha pancarta e decidimos facer un vídeo, quizá axude a que eu sexa xornalista”.

Todos eles subliñaron que, ao seu xuízo, o proxecto era ilegal e que por iso querían paralizalo. Todos os días cada un traballaba e aparecían á zona de obras no posible, unha, dúas ou tres veces en todo ese tempo. No xuízo, ademais, estívose bailando continuamente a terrible organización, como un servizo de información, dun posible grupo organizado criminal: “Todos os camiños estaban controlados, cando a Policía aparecía por un lugar os activistas ían polo outro, cos prismáticos na maleza...”. Pois ben, nas declaracións dos acusados, no seu caso era moito máis simple: “Lekaroz é un pobo pequeno, está no campo, e si aquí hai unha gran máquina que se pon a traballar, ou unha motosierra, dámosnos/dámonos conta enseguida. Así nos dabamos conta de que as obras comezaban polo ruído das máquinas”.

Quen é o agresor?

Ariztegi e Itziar Torres foron presentadas neste xuízo como a man dereita de Garbiñe Elizegi, e ambos coincidiron en afirmar con rotundidade que iso non ten nin pés nin cabeza, que nunca recibiron o seu mandato. “Eu son unha persoa viva no diálogo e como sinto ben, sempre estou disposto a falar”, explicou Torres. E similar Ariztegi: “Falo porque son do pobo, porque teño facilidade para iso e porque é o meu campo”.

Durante todo o xuízo estivo presente o veciño de Lekaroz José Mari Martín e o traballador de Palacio de Arozteguía, que segundo as acusacións sufriu escrache e foi insultado sen cesar. Pois ben, Itziar Torres, á que se lle acusa de participar nunha delas, trouxo unha pasaxe de 2017 para lembrar que ela nunca agrediu a Martin, pero ela a ela si. “Estaba a facer uns vídeos artísticos en Lekaroz, e fun con tres amigos ás obras. Alí coñecíase que José Mari estaba a asustar á xente. Estabamos a gravar o vídeo, veu darlle medo e despois dun intercambio de palabras eu fíxenlle un “peite” –co dedo longo cara arriba, cos demais–. El colleume e con forza pegoume contra a parede, facendo “a débeda de puta” e insultos por ser muller, dicindo que eu cría que era guapa pero que non era verdade e cousas así. Con todo, desde entón non tiven ningún problema con el. Sorpréndeme ouvir que agora son o agresor, cando sufrín a agresión”. Sobre as ameazas e os insultos, Torres foi claro: “Non son partidario das ameazas, creo que somos máis eficaces á luz do día e facendo as cousas publicamente”.

Din que houbo procesados na zona de obras ou na acampada, algúns, unha ou unha vez, sempre pacíficamente, sen insultar nin ameazar a ninguén... Con todo, tiveron a mala sorte de ser identificados tres veces na zona –ou pola Policía, ou polos vídeos, ou polas testemuñas– e por iso sentáronse no banco dos acusados. Poderían ser outros, pero lles tocou. Non é unha broma, así o recoñeceu o garda civil que o pasado luns elaborou o informe xeral da causa.

O venres cada unha das partes exporá as súas conclusións finais, os imputados terán unha última quenda para falar se así o desexan, e o xuízo quedará visto para sentenza na Audiencia Nacional.