Os profesionais da saúde estamos tolos polo coronavirus, cargados de traballo e de aprendizaxe. Os protocolos sucédense uns a outros, á maneira das ondas; unha vez finalizada a consulta, en seco, ou antes de comezar a navegación da consulta, ofrecémoslles un espazo para que lles deamos a mellor atención posible. Desafortunadamente, unha vez lido o último protocolo, debemos ler un novo protocolo actualizado. Perfectamente comprensible en vista da situación.

Na actual situación, é imprescindible evitar colapsar as Unidades de Coidados Intensivos Hospitalarios (UCI). De non ser así, podería morrer moita xente sen a posibilidade de recibir toda a atención que merece. O que a sociedade non aceptaría. Con este fin, a organización e funcionamento de Osakidetza cambiou radicalmente.

En primeiro lugar, os traballadores de atención primaria (administrativos, enfermeiros e médicos) realizamos o cribado. Identificamos aos enfermos e realízaselles un seguimento telefónico. Dalgunha maneira, seriamos o primeiro muro de contención. A maioría dos casos xestiónanse aquí, en concreto os casos leves. Como é lóxico, apenas hai consultas presenciais; de ser así, estariamos sen persoal sanitario durante dúas semanas, ou mesmo a contaminación entre os pacientes sería desproporcionada. Trátase dunha medida para protexer aos pacientes, aos traballadores sanitarios e ao propio sistema sanitario.

No segundo nivel atópanse os ambulatorios ou centros de saúde especificamente organizados para facer fronte ao coronavirus, o seguinte muro de contención. Aquí aténdese de forma presencial aos pacientes afectados polo coronavirus, se consideramos que necesitan unha análise física ou radiolóxica. A moitos deles esíxeselles un test diagnóstico, sobre todo se se trata de persoal sanitario.

Por último, temos hospitais. Canalízanse os que están graves, aqueles que necesitan osíxeno, tratamento intravenoso ou seguimento exhaustivo. Os máis desfavorecidos, por suposto, entran na UCI seguindo os protocolos vixentes.

Pero hai algo que se nos esqueceu: os pacientes. De feito, non participaron no proceso de elaboración de protocolos. Alguén pensará que é debido á gravidade da situación ou que o é, pero desgraciadamente nunca é así. É excepcional traballar con enfermos ou familiares, mesmo nas mellores condicións de normalidade. Así as cousas, non previmos cal sería o seu comportamento: como responderían, como vivirían esta experiencia tan dura. Producíronse pacientes que acudiron ao seu centro de saúde habitual, en situación precaria, sen que se soubese que lles correspondía outro centro, o que causou unha gran conmoción e enfado porque se lles dixo que se trasladasen a outro lugar. Foron as persoas que, por medo ao medo, acudiron ao consultorio a pedir a IT por medo a que non se previu a situación das persoas con enfermidades crónicas. Houbo quen entraron na consulta con febre, sen avisar a ninguén, sen medidas de protección. E iso, pola súa banda, pode colapsar a atención primaria e pór en risco aos traballadores e aos usuarios.

Ninguén come sopapo queimado polo sol, e a sanidade é unha actividade baseada no coñecemento. Temos, pois, moito que aprender. Nunha situación como esta, no medio dunha praga, é imprescindible que a xente, o persoal sanitario, como os xefes de servizo e os directivos saiban como van responder. Para actuar con dilixencia e eficacia no futuro. E hai unha ferramenta para iso: a investigación cualitativa, entre outras. Grupos de discusión ou focus group con pacientes e traballadores, entrevistas en profundidade, técnica de eventos críticos, etc. Utilización. Coñecer as necesidades, preocupacións, comportamentos e respostas da sociedade e do persoal que integra o núcleo do sistema sanitario.

Esta crise vaise a ir, a pesar de que van quedar moitos amigos polo camiño. Temos moito que aprender. Sexamos optimistas e iniciemos a investigación a todos os niveis: epidemiolóxico, clínico, así como analizando as experiencias e vivencias da xente. A aprendizaxe é bo en si mesmo, porque permite a mellora. Osler estaba no certo; a falta de pacientes, non había medicación.