Txillardegi dicía “O eúscaro é a patria dos vascos”, parafraseando “Euzkotarren aberria dá” de Sabino Arana, medio século atrás. E un século e medio máis tarde, necesariamente, atopámonos no limiar dunha nova etapa da historia da humanidade. Internet, Redes sociais, 5G, Big Data, Intelixencia Artificial, Metaberso… mergullámonos de forma inconsciente nunha realidade paralela que cada vez se fai máis grande. Nun mundo globalizado, denominado “diferenza global”, e ante unha época incipiente na que as relacións se tecen de forma máis virtual, a presenza “real” do eúscaro debería ser asegurada necesariamente para perpetuar a cultura vasca que regalaremos aos nosos descendentes. O propio Txillardegi anuncia o seu futuro, “Cun Estado, quizais o eúscaro non se salve. Sen estado, seguro que non”. En consecuencia, si nun mundo dixital conectado o eúscaro non garante a súa presenza, poderiamos atreverse a concluír que non se salvaría.

Na realidade socioeconómica e política actual, a patria dos vascos atópase dividida en catro comunidades, dalgunha maneira homoxéneas, dependentes doutros estados. Euskadi, Navarra, Iparralde e a Diáspora vasca moitas veces esquecida, que se van afastando lentamente pola influencia dos límites impostos. Ademais desta fragmentación, si téñense en conta as múltiples ideoloxías da sociedade vasca heteroxénea, lanzamos unha serie de símbolos, ikurriña e bandeiras aparentemente diferentes, aumentando a imaxe dunha nación fragmentada. Por exemplo, nas manifestacións do Goberno Vasco, a Ikurriña simbolizaba inicialmente só Bizkaia, facéndoa ver tras o lehendakari sen escudo de Navarra, ou colgando a bandeira vermella con cadea do Reino de Navarra nos balcóns dos concellos, ou golpeando a Aguia Negra do rei dos Vascones nos partidos da selección vasca.

Polo menos no primeiro paso virtual do camiño cara a unha patria de vascos, deberiamos reflexionar sobre se a incompatibilidade das bandeiras antes mencionadas, dispersa o esforzo e pecha as portas a esa esperanza soñada; tendo en conta a importancia dos símbolos e bandeiras nos procesos de construción nacional e tomando como punto de partida as palabras de liberdade de Joseba Sarrionandia “O euskara é o noso único territorio libre”.

Con todo, máis aló dos límites “internos” desta unión vasca que se vai debilitando co paso do tempo, temos xa un símbolo tan bonito como significativo que nos une a vascos de diferentes pensamentos e orixes, e non tan vascos, Lauburu. Ao longo da historia de Euskal Herria, que apareceu con frecuencia en calquera parte da historia do País Vasco, e que se asocia de forma inmediata ás palabras Euskal-Basque, aos lugares vascos ou a producións e produtos de inspiración vasca. Á marxe das políticas e ideoloxías, un dos símbolos máis entrañables dos habitantes dos pobos vascos, que nos mostra como un pobo amable ante os ollos do mundo.

Ao analizar a evolución histórica do lauburu, na súa orixe, lévanos aos tempos prehistóricos. Achouse tallado en pedras prerromanas como a Meñaka de Bizkaia, Forua ou Iruña-Veleia de Álava, por citar algúns exemplos. Esvástica, Triskela, Hexaskela, Tomoe, jing-jang… parentes dos símbolos espirituais primitivos, con catro cabezas redondeadas que os vascos utilizamos exclusivamente, podemos atopala amplamente estendida en Euskal Herria a partir do século XVI: Nas igrexas do século XV de Navarra, nos portais das casas de Zuberoa do século XVII, nos cemiterios de Bizkaia… e xa totalmente interiorizado o sentido vasco, na conmemoración da Serra de Izki de Álava, nos comercios de tecidos de Biarritz, en nome dunha asociación deportiva de Tolosaldea ou en anagramas de casas vascas de Montevideo, Tokio, ou Xangai. Non se pode negar que Lauburu teña sentido vasco. De maneira destacada, utilizouse desde hai tempo para identificar claramente as producións con sabor vasco: en recordos vascos de calquera tipo, en pedra ou madeira, en aneis ou colares, en pasteis vascos, en vestidos, en instrumentos musicais… ou até facer unha tatuaxe para sempre sobre a superficie corporal.

Pero para algúns non está en perigo de converterse nunha simple imaxe folclórica dos obxectos de Pays Basque? Non é o tesouro que nos vén de épocas pasadas, o eúscaro, e está a debilitar o cordón umbilical entre Lauburu? En honra a estes antepasados con eúscaro, cando temos a Lauburu á vista, deberiamos percibir a súa mirada rigorosa.

Este legado imaxinario, cheo de misterio que vén da antigüidade, hoxe en día atopámolo disperso en calquera parte de Euskal Herria, pero non o eúscaro que é a lingua dos vascos; como dicía Koldo Mitxelena sobre o eúscaro, parece que o misterio é até os nosos días como sobreviviu. Con todo, en Iparralde temos o exemplo máis significativo do declive do eúscaro nos últimos séculos. Nela, o eúscaro necesita un esforzo incesante para sobrevivir, pero está claro que Lauburu sobrevivirá como unha imaxe sólida que podemos ver en Lapurdi, Nafarroa Beherea ou Zuberoa.

Lauburu, precedido pola Guerra Civil do século XX, impulsada por Sabino Arana como signo de patriotismo e reivindicación, volveu estenderse de forma notoria por Euskal Herria. Con todo, ante o perigo de converterse nun folclore, para a nova era dixital, deberiamos impulsar a lexitimidade de levalo na mesma man do eúscaro. Recuperado na historia das súas raíces, este emblema significativo que podería axuntar e canalizar forzas para facer fronte con coraxe aos retos e tormentas que se lle presentan á patria do eúscaro, converteríanos nun bo compañeiro de viaxe.

Os euskaldunberris como Sabino Arana, os euskaldunberris, os euskaldunberris, e calquera que sexa a súa orixe, son vascófilos na súa medida, independentemente das tendencias políticas, esta imaxe que non é só bonita, únenos dalgunha maneira co seu catro brazos a todos os que consideramos vascos.

Por tanto, os que queremos crer no avance do eúscaro para esta nova época, dentro das bandeiras e bandeiras que caracterizan á nación vasca, non deberiamos xerar un amplo debate para dar un lugar máis elevado a Lauburu? Dunha vez por todas, recoñecer con madurez a bandeira de Navarra, limitada para a Comunidade Foral de Navarra, e a Ikurriña dos Aranés, limitada unicamente para a Comunidade Autónoma do País Vasco, suporía un pequeno retroceso para a maioría nun primeiro momento, pero decidida a dar un salto máis cara adiante, atopariámonos/atopariámosnos ante unha oportunidade de actualización a un novo Bagenio con Lauburu Buru que aglutina.

Sobre este tema, desde os nacionalistas de todo tipo, ou co obxectivo de recoller as actitudes e iniciativas de todos os que son meros vascófilos, realizouse un gran traballo, “Lauburu, símbolo da nación vasca?”. Nesta tarefa abordouse a inesgotable procura, clasificación e resumo de información sobre o Lauburu, a bandeira de Navarra, a ikurriña e o eúscaro; si buscamos a palabra “Lauburu” no buscador Google aparecen 380.000 entradas, con “Ikurriña(n)” outros 695.000 e con “Bandeira de Navarra” 783.000. Ademais, neste traballo ecléctico que quere convidar á reflexión faise referencia aos comentarios de escritores, pensadores, etc. vascos. No mesmo preséntase unha coidadosa proposta dunha Nova Ikurriña con Lauburu, na que se tenta axuntar todo o anterior coa máis amable e con moita ilusión dando tempo á creatividade. “Lauburu, símbolo da nación vasca? Destes antepasados vascos, un simpático parente dos antigos símbolos universais vénnos a día de hoxe como o pelín do eúscaro. Como di a canción de Benito Lertxundi: Aqueles que non tiñan lume, que saíron en busca do lume, a terras que están por encima dos límites da visión… Que sen buscar o amor é algo que hai que atopar. E en busca da harmonía nas nacións vascas, atopouse un Lauburu branco e negro!”

Este artigo foi un epílogo desta obra de 150 páxinas repleta de imaxes en cor. O ensaio ilustrado pódese ler na súa totalidade en:

• Proxecto XXI 1a. Folleto
• Proxecto XXI 1b. Folleto
• Proxecto XXI 2. Folleto

Reflexionamos e participamos nela, debatemos entre todos os euskaltzales, e finalmente, a Bandeira Pomelada de Navarra do ano 1150 e a Ikurriña dos irmáns Aranatar do ano 1894, que son noticia comparada con Lauburu, con dúas cruces, aínda que decidimos quedarnos como símbolo nacional, lamentablemente dúas bandeiras que hoxe adquiriron un significado ambiguo sairían reforzados.