Con motivo do Día da Muller Científica que se celebrou o pasado 11 de febreiro, lin unha reportaxe sobre a brecha entre os investigadores en función do xénero. Os medios de comunicación tiñan tamén presentes as noticias sobre a malleira a unha moza transexual da Comarca de Pamplona/Iruña. Axitación, enfado e… sorpresa?

Os pasos a favor da igualdade foron evidentes nalgúns aspectos, tanto nas decisións políticas como nalgunhas actitudes sociais, a pesar de que aínda queda moito por facer. Con todo, hai tempo que tiven unha sensación no que aos roles de xénero refírese, que hoxe se mantén practicamente igual. De feito, hai tempo que escoitamos que na educación dos nenos hai que romper roles relacionados coas mulleres e os homes, entre outros, para modificar o que se describía na reportaxe sobre estes investigadores: mulleres investigadoras dominantes en biociencias e homes en áreas relacionadas coa industria, a tecnoloxía e a informática. Os roles se interiorizan desde pequenos. As tendencias xorden desde a infancia, atendendo ás expectativas que marcan a sociedade e a familia. Desde as institucións establécense novas políticas (que ás veces preceden á maioría da sociedade, aínda que noutros temas arrástranse á persecución da sociedade), moitas delas coa intención de influír nas persoas adultas. Con todo, ao chegar a un desenvolvemento psicosocial, a mentalidade e as tendencias, sexan de xénero ou de xénero, son moi difíciles de cambiar. Están tan interiorizados. Ás veces non son máis que unha forma de cambio, de adaptarse publicamente á sociedade e de responder a contorna no que nos atopamos, de manter dentro da xustiza política…

O problema é estrutural e nesa estrutura debemos situar tamén á familia. Si, aínda que é un tema difícil de tratar. O sistema heteropatriarcal ten un dos seus alicerces máis importantes na familia tradicional. E á familia recoñécenselle algunhas competencias sobre o neno que definirán, en gran medida, a súa personalidade, valores e rol. Xoguetes destacados para cada xénero

Os pingüíns por si sós non se deixan impresionar. Tamén estamos moi lonxe de superar a dicotomía de cor azul-rosa. Non hai máis que dar unha volta polas tendas de deporte e mirar a cor das zapatillas e as roupas para cada sexo; ou na carreira da muller, ver a todas as mulleres co rosa baixo a lema “Hoxe gañan as mozas”. Pero máis aló das cores, hai algo especial que me resulta estraño. Nunca o entendín, e moito menos nestes tempos (onde as mensaxes para non condicionar os roles de xénero dos nenos están cada vez máis estendidos), como é posible que unha sociedade acepte facer un buraco nas orellas duns recentemente nados, coma se fose marcar ovellas ou vacas. Sinceramente, é necesario facelo a unha persoa menor de idade? Está predestinado por nacer con Alá a levar pendentes? As brechas entre xéneros e o acoso contra as opcións sexuais que se extrae da norma poden dar lugar a unha pequeñez, pero tamén se establecen os roles posteriores dunha vida. Con todo, o que me estraña especialmente é que non haxa referencias ou debates respecto diso (á parte do que poida haber nos colectivos feministas). Considérase normal que a unha nena recentemente nada perfóreselle as orellas e póñalle un pendentes, que se vexa moi ben. Podemos imaxinar a incómoda conversación “Que nena bonita!” “Non, non, é un mozo”, un mozo de poucas semanas cun pendentes nos seus oídos?

Neste tema, e volvendo á idea anterior, non nos atopamos coa Igrexa (bo, en certa medida, como sempre…) senón coa institución familiar, porque os pais teñen unhas prácticas que non se poden pór en cuestión, porque se poría a alarma vermella (si vermella, como a pantasma do comunismo). Algunhas prácticas concretas, alleas á nosa sociedade, non están permitidas, como a ablación ou a negación das transfusións de sangue aos seus fillos por parte das testemuñas de Jehová. Con todo, si están admitidas moitas outras prácticas que non son directamente prexudiciais para a saúde física, talvez non a física, pero que poden condicionala psíquicamente de forma evidente. Do mesmo xeito que os pendentes, o bautismo e a preparación para a comuñón dos nenos segundo os rituais da relixión católica acéptanse con total naturalidade. Valéndose da capacidade de decisión dos adultos, imponse a esta persoa algo que non é imprescindible para o seu desenvolvemento psicosocial, pero que vai condicionar o seu desenvolvemento psicosocial. Non se lle permite, anos despois, elixir en por si a crenza ou o pensamento que desexa. Os pais e nais elixen pór un pendentes e marcar o seu rol de xénero, envialo á Igrexa ou a lugares de oración doutra relixión, ou matricularse nos modelos e centros educativos (que educación recibir e con quen relacionarse). Todo reivindicando a liberdade de elección. E din que é normal nesta sociedade. Existe un recoñecemento amplo e implícito, e desde as institucións non se atreverán a polo en cuestión. Trataríase dunha revolta en contra, mesmo de moitos dos pais, que se cree son progresistas.

A reflexión en profundidade é imprescindible si quérese avanzar no desmantelamento dos roles heteropatriarcales ligados á igualdade e ao sistema binario de xénero, para poder incidir tamén neses ámbitos privados que tanto condicionan. Se non, podemos movernos en falsidade durante décadas; ademais, como adiantamos tan pouco sorprendidos… Pensemos en si o feito de que á recentemente nada cólguelle as orellas non ten unha certa conexión coa posibilidade de que esa muller sexa enxeñeira ás dúas décadas seguintes.

Si, coa intención de tomar o camiño real para conseguir unha sociedade rápida, igualitaria, empática e solidaria (e, como demostrou a Historia, as portas da oposición non están pechas…), algúns aspectos hoxe considerados normais e legalizados serían moi diferentes no futuro. Dos discursos de aparente sustentabilidade institucional e empresarial, pasariamos a impedir o uso indiscriminado dos plásticos, as corridas de touros serían un mal recordo do pasado, sería ilegal adoutrinar relixiosamente aos nenos, e estaría prohibido cavar os oídos dos recentemente nacidos…

Mentres tanto, sexamos conscientes dos alicerces da sociedade que seguimos alimentando e non manteñamos as vulneracións de dereitos nin obstaculicemos o desenvolvemento liberador desde a suposta trincheira das liberdades da institución familiar.