Kubako Ekialdeko Unibertsitatean, Kubako Historia eta Kubako Iraultzaren Historia irakasten ditu gehienbat Solarrek. Hainbat ikerketa egin ditu iraultzari buruz; matxinada garaiari buruz, batez ere. Santiago de Kubako bere etxean aritu gara hizketan, iraultzaren gaurkotasuna ulertzen saiatzeko.

Nola deskribatuko zenuke egungo egoera? Jende askok Covida aipatzen du txarrerako inflexio puntu gisa.
Kontu asko izan dira azken urteetan inflexio puntu hori ekarri dutenak. Covida izan daiteke, baina garrantzia handia du Donald Trumpen lehen agintaldiak; hor taktika aldaketa izan zen Kubarekiko. Obamak helburu bera zuen, Kubako iraultza suntsitzea, baina modua aldatu zuen, merkataritzaren bidez, harreman komertzialekin. Trump etorri eta moztu egin zuen hori; presio maximoaren politika berrartu zuen, eta urrunago eraman. Blokeoaren legediko puntu gogorrenak aktibatu zituen, ordura arte aplikatu gabe egondakoak. Kubarekin negozioak egiten dituzten nazioarteko enpresak epaitzen hasi ziren, eta beste 245 bat neurri ere gogortu zituzten. Neurri kirurgikoak, gainera, espezifikoki sortuak diru sarrera nagusiei eragiteko: turismoari, petrolio hornikuntzari eta medikuntzako elkarlanari. Joe Bidenek Trumpen politika berdina mantendu zuen, eta hori Covidarekin batu zen gainera. Pandemiaren erdian medikuntzarako oxigenoa ekoizteko fabrika apurtu zitzaigun, hil ala biziko kontua zena. AEBei eskatu genien blokeoaren ataltxo hori malgutzeko, oxigenoa eta ordezko piezak eskuratu ahal izateko. Ezetz esan ziguten. Helburua Kuba guztiz itotzea da.

Zer ondorio izan ditu horrek guztiak?
Eragin handia du kubatarron bizitzan. Oinarrizko zerbitzuak oztopatzen ditu, ura, argindarra, baita elikadura ere. Iraultzaren konkista nagusietako askori eragin dio. Osasuna, hezkuntza, kultura, kirola... dena dago kaltetuta. Hala ere Covidaren erdian gai izan ginen bost txerto sortzeko, frogatu genuen borondate politikoa dagoenean egin daitezkeela gauzak, baliabide gutxirekin, gehiengoaren onurarako. Baina bai, gabezia materialek asko eragiten dute egunerokoan. Itzalaldi handiak izan ditugu, egun batzuetan hiru orduz besterik ez dugu argirik izan; batzuetan egun bat baino gehiago iraun dute, hori muturreko kasuetan soilik. Itzalaldiekin, jendearen bizitzetan duen eraginaz gain, herrialdeko ekonomia gelditzen da.

Jende asko Miamirekin konparatzen da, Dominikar Errepublika edo Haitirekin alderatu beharrean. Zer eragiten du horrek biztanlerian?
Migrazio asko egon da azken urteetan, batez ere Covidetik hona, eta batez ere gazte jendearena. Horrek eragin handia du, ekonomian, noski, baina baita ideologikoa ere. Gazte askok ez dute ikusten aukerarik epe labur ertainean egoera materiala hobetzeko, eta aukera bakartzat ikusten dute migrazioa. Gainera, normalean ikasketa maila altukoak izaten dira. Gehienak AEBetara joaten dira, baina ez soilik gertutasunagatik edo han familia dutelako; hara emigratzea politikoki manipulatu dute, Kubaren aurkako presio neurri gisa. Migratzaile kubatarrek tratamendu berezia jasotzen dute AEBetan, heldu eta zuzenean erresidentzia baimena ematen diete, lan egiteko baimena... kubatarrei bakarrik. Beti esaten dugu, Mexikorekin edo Erdialdeko Amerikarekin antzeko politikak izango balituzte, hutsik geldituko lirateke herrialde horiek, mundu guztia joango litzateke. Baina estrategia hori da. Kuba ito, bizitza ezinezko bihurtu, eta ondoren esan desastrea dela, komunismoak ez duela balio, pobrezia bakarrik dakarrela. Kubako agintariei botatzen diete erru guztia, esanez blokeoa ez dela existitzen, eta kapitalismoak arazo guztiak konponduko lituzkeela.

Kubako Iraultza egin zenetik lorpen sozial asko egon dira, inguruko hirugarren munduko herrialdeen aldean. Zer moduz daude orain?
Badaude, baina materialki okerrera egin dute. Mantentzen dira, baina zauriekin. Jendeak oraindik ikusten ditu konkista gisa, defendatu beharreko lorpen moduan, baina krisiak asko eragin die. Noski, Kubak kapitalismoan izango lukeen patua hori da, Haitirena, indarkeria eta pobrezia krisi etengabean dagoena; edo Puerto Ricorena, oraindik urakanek eragindako kalteetatik berrosatu gabe dagoena, nahiz eta AEBen parte diren, ez blokeorik ez ezer. Uste dut jendearen gehiengoak oraindik ulertzen duela zer garrantzi duten iraultzaren konkistek, eta zein diren benetako arrazoiak gauden egoeran egoteko.

Hornikuntza eta dibisa faltaren aurrean, estatuak enpresa pribatu mikro, txiki eta ertainak sortzea baimendu zuen 2021ean, Mipyme deitzen zaienak. Lehen urteak igarota, zein ondorio izan ditu, maila ekonomikoan zein ideologikoan?
Ondorio gogorrak. Hau ulertzeko atzera egin behar da, Periodo especialera, SESB erori osteko urteetara. Garai hartan Fidelek, krisiaren erdian, esan zuen horri aurre egin ahal izateko neurri ekonomiko batzuk hartu beharko genituela; ez nahiko genituzkeenak, baina larrialdiko neurriak zirela, saihetsezinak. Hala ere, ohartarazi zuen desoreka sozialak ekarriko zituztela. Iragarri zuen turismoa zabaltzearekin, dolarra despenalizatzearekin, itzuli egingo zirela urteen poderioz desagerrarazitako zenbait gauza, ustelkeria, esaterako. Orain, azken neurriekin are gehiago sakondu da erreforma horietan, baina kontuz ibiltzeko pedagogiarik egin gabe. Isolatuta eta blokeopean jarraitzen dugu, eta pentsatu da merkatu ekonomia gehiago zabaltzeak aukera emango duela herrialdeko ekonomia berreskuratzeko, orain arteko lorpen sozialak galdu gabe. Enpresa txikiak baimendu dira, atzerriko inbertsioa handitu da, eta noski, aurrekoetan bezala, horrek gizarteko arrakalak handitu ditu, desoreka gehiago ekarri du.

Zein ondorio izatea espero zuten?
Mipymeak sortzean uste zen ekoizpen lanak egingo zituztela, inportazioak ordezkatuko zituztela neurri batean, baina ikusi da Mipyme gehienek egiten duten bakarra salerosketa dela, kanpoan erosi eta bertan saldu. Blokeoak mugak jartzen dizkie estatuaren enpresei, baina malgua da sektore pribatuarekin. Haiek edozer inportatu dezakete. Eta desoreka ekarri du, noski; ikusten dugu jende talde bat diru asko pilatzen ari dela, luxuzko etxeak eta autoak erosten. Eta beste aldetik, berriz agertu da kalean bizi den jendea. Kuban hamarkadetan ez da halakorik egon, baina orain eskaleak ikusten dira kalean. Gainera, Mipymeen prezioak ez datoz bat hemengo soldatekin. Gutxieneko soldatarekin ezin da han erosi, eta praktikan horiek dira gaur egun biztanleria elikatzen ari direnak.

Estatuaren dendetan ez dago gauza askorik.
Ez, batere, hornitu gabe daude. Bertako monetan ez dago estatuaren eskaintzarik, eta sektore pribatua ari da eskaintzen, baina zein preziotan... Estatuaren edozein langilek ezin du biziraun Mipymeen prezioekin. Arrautza batek 150 peso balio ditu, Euskal Herrian baino garestiago. Bestalde, nazioarteko dibisen behar handia dago herrialdean, ez da inondik sartzen, eta Kubara dirua bidaltzeko bideak gogortu egin dituzte gainera. Lehen aldiz AEBetako mafia kontrairaultzaileak presentzia zuzena dauka AEBetako Gobernuan. Marcos Rubio estatu idazkaria mafia antikubatarraren ordezkaria da, eta beretzat kontu pertsonala da Kubaren aurkako politikak gogortzea. Iraultza suntsitu nahi du, eta berdin zaio bidean herritarren bizitzak kaltetzea. Espero izatekoa da Trumpen bigarren agintaldi honetan errepikatuko dituztela gure aurkako politikak.

La Tizza taldeko kideak kritikoak izan zarete gobernuarekin, ezkerreko ikuspegi iraultzaile batetik. Zein da zuen irakurketa? 
Nik uste dut iraultzari kalte egiten diola obedientzia akritikoak, pasibotasunak, gauzak inertziaz onartzeak. Askoz hobea litzateke, eta iraultzarako erabilgarriagoa, militantzia aktiboa izatea, kritikoa, proposamenak dakartzana. Puntu horretatik bildu ginen gu. Kuban gazte asko dago sozialismoarekin konprometituta, ideal eta alternatiba gisa, baina kritikoak gara gobernuak hartutako zenbait norabiderekin, zenbait politikarekin. Gure egitekoa da, gurea eta denona, ohartaraztea zer arrisku egon daitezkeen bide honetan, denon artean eraikitzeko sozialismoaren obra kolektiboa. Ez dago idatzitako errezetarik.

Nola izan daiteke kritikoa Kubako Gobernuarekiko, jarrera kontrairaultzaileak hauspotu gabe?
Jakin beharra dago zein den gure lubakia, eta zein den etsai nagusia, AEBak, inperialismoa. Kubako intelektual garrantzitsu batek esaten zuen gure erantzukizuna dela parlamentu bat eraikitzea lubaki batean, eta horrek arriskuak dakartza batetik edo bestetik: parlamentu gehiegi izatea, edo lubaki gehiegi izatea. Oreka hori bilatzea da erronka, bestela Sobietar Batasunean bezala gertatuko zaigulako, goitik etorriko dela kapitalismoaren berrezarpena, oinarritik erresistentziarik izan gabe.

Ikuspegi horretatik, zein dira Kubak dituen erronka nagusiak? Ez da erraza izango Diaz-Canelen lekuan egotea.
Lehenik eta behin hori, konturatzea ez dela batere erraza gobernuak daukan lana momentu honetan, eta oso erraza dela kanpotik kritikatzea. Egoera honetan ekonomia egunez egun eraman beharra dute, zenbat diru sartu da gaur, zenbat gastatu dezaket, itsasontziak daudelako portuan eta ez dagoelako ordaintzeko dirurik. Zaila da halakoetan kontu estrategikoez pentsatzea, baldintza zailetan bizirauten zabiltzanean, herrialdearen ia erdia itzalita dagoenean. Baina, hori esanda, uste dut merkatuari aukera gehiago zabaltzen dizkioten neurrietatik datorrela arrisku nagusia, ez bazaie aurre egiten izan ditzaketen ondorioei. Politika hauek beharrezkoak izan daitezke batzuetan, saihetsezinak ere bai agian, baina mobilizazio kontzientetik egin behar dira. Zaila da jendeari mobilizazioa eskatzea eskasia garaietan, baina hori da antidoto bakarra. Ez pentsatzea irtenbide indibidualekin konponduko denik ekonomia, baizik eta irtenbide kolektiboak bilatzea, langileen parte hartzearekin. Arriskuak hor daude, merkatu politiketan sakontzeak ustelkeria ekartzen du, berdintasun falta, eta apaltzen doaz hainbeste urtetan eraiki ditugun sozialismoaren baloreak. Hori kritikatu dugu guk, Chek Sobietar Batasunari kritikatu zion bezala: pentsatu izana erabili zitezkeela merkatu erreforma kapitalistak, eta kontrolpean mantendu, baloreak kaltetu gabe. Modu kapitalistan ekoizten baduzu horrek eragina du ideologian, harreman sozialetan, eta diruak geroz eta gehiago baldintzatzen du bizitza, merituek edo balore sozialek gidatu beharrean.

BRICSen bazkide gisa onartu dute Kuba aurten. Itxaropenik sortzen du mundu multipolarrak? Zer leku izango luke Kubak hor?
Zalantzarik gabe, Kubaren itxaropen handiena gaur egun BRICSak dira. Beste elkarte ekonomiko batzuk ere bai, Eurasiako Batasun Ekonomikoa kasu. Hala ere, BRICSak ez dira talde homogenea, eta ez dira SESBen garaian izandako aliatu ideologikoak. Beste gauza bat da hau. Baina polo bakarreko hegemonia yankia gainbeheran dago, geroz eta gehiago, eta mundu multipolarrak aukera ekonomiko berriak eskaintzen dizkigu. Kubako Gobernua hasia da, adibidez, Marieleko zonaldea nazioarteko merkataritzarako gune bilakatzen, zubi bat Eurasiako ekonomien eta Latinoamerikaren artean. Aurrerapauso batzuk eman ditu horretan. Nik uste dut Kubaren irtenbidea hortik datorrela, ea zer harreman ekonomiko garatu ditzakegun, batez ere Errusiarekin eta Txinarekin, eta hemengo zonaldean Brasilekin. Hala ere, hori berehalako neurria da soilik; benetan aukera onena litzateke beste herrialdeetan prozesu iraultzaile erradikalak abiatzea. Ez da hain sinesgaitza, mundu aldakor honetan, kontuan hartuta kapitalismoaren krisia sakontzen ari dela. Azken finean, BRICSekin harreman ekonomikoak izatea merkataritza hutsa da, eta ekonomia kapitalistekin. Onena litzateke Kubak proiektu sozialista gisa duen isolamendua haustea.

Zer da zuretzat Kubako Iraultza?
Gure belaunaldia da agian iraultzaren oparoaldi ekonomikoa bizi izan duen azkena, 1980ko hamarkadan. Eta oparotasun hori denontzat zen, hori da sozialismoaren ezberdintasuna. Edozein langilek gauza asko zituen eskura, oporretara joan zitekeen Kubako hotel garrantzitsuenetara, edo irla osoan zehar bidaiatu, eta diru gutxigatik. Bizi maila eta berme material handiak zeuden, oso garrantzitsuak ziren. Gu 10 bat urterekin harrapatu gintuen Periodo Especialaren hasierak. Ondoren etorri diren belaunaldiek, gure haurrek, jaiotzatik bizi izan dute krisi garaia, gabezia materialak, eta horrek eragin handia dauka. Guretzat ezberdina izan zen, Fidel bizirik zela gainera, eta aurreko belaunaldietan are gehiago.

Nola aldatu du iraultzak Kubako gizartea? 
Nire gurasoen kasuan, adibidez, biak ziren landa eremuko familietakoak, oso txiroak. Miseria handia zegoen, landagunean bereziki. Familia ugarikoak, hezkuntzarik gabe, osasungintzarik gabe, txikitatik lan egin behar zuten... Senide asko umetan hiltzen ziren ez zegoelako mediku arretarik. Hildako horiek kapitalismoarenak dira, baina ez dira zerrendetan agertzen biktima gisa. Haiek gertutik bizi izan zuten Kubako Iraultzak ekarri zuena, justizia ekarri zuen, bizitzak hobetu zituen. Pertsonen duintasuna ekarri zuen, azken finean. Eta ikasi ahal izatea, nire ama unibertsitatera joan ahal izan zen iraultza gailendu zelako. [“Nire ama mediku bilakatu zen iraultzari esker”, dio elkarrizketa entzuten ari den 98 urteko amonak] Lorpen horiek guztiek eragina izan dute gure belaunaldian, eta aurrekoetan. Nire bizitzaren parte da Kubako Iraultza, ezin dut bereizi, eta oso eskertuta nago egin den guztiagatik. Eta ez da soilik iraganeko historia, oraindik ere behar dugu etorkizun hobea bermatzeko, gure seme-alabentzat, gure bilobentzat. Hori da iraultza, aukera hori mantentzea, mundu hobe eta justuago bat izateko aukera.