Munduko Txapelketa antolatzeko ardura lortu aurretik ere, Qatar hautagaien artean egoteak eragin zuen polemikarik, batetik, herrialdeak futbolean ez duelako tradiziorik, eta bestetik, hango klimaren muturreko baldintzek nazioarteko futbolaren egutegia guztiz aldatzea behartuko zutelako. Halaber, lan baldintzak jo-puntuan ziren ordurako, eta askok gogorarazi zuten diktadura zuritzeko estrategiaren parte zela futbola.

Egin dezagun denboran apur bat atzera. Qatarrek nazioartean pisua irabazi du petrolio putzuengatik. Apenas garrantziarik izatetik, Ekialde Hurbileko potentzia handienetako bat bihurtu da. Petrolioa eta gas naturala deskubritu aurretik, hango ekonomiaren oinarriak arrantza eta perla-bilketa ziren. 1971. urtean lortu zuen independentzia Britainia Handitik, eta ordutik Al Tahni sendiko kideen eskuetan mantendu da agintea.

1940ko hamarkadan deskubritu zuten petrolioa, eta horrek guztiz aldatu zituen herrialdeko kultura, ohiturak, ekonomia eta demografia. Nazio Batuen Erakundearen datuen arabera, 1960. urtean 47.383 pertsona bizi ziren Qatarren, eta handik hamar urtera, bikoitza baino gehiago, 109.521. Biztanleriaren hazkunde tasa mantedu egin zen XX. mendearen amaierara arte, baina XXI. mendearen hasieran are gehiago hazi zen: 2000. urtean 594.000 pertsona bizi ziren Qatarren, 2010ean 1.715.000 eta 2020an 2.684.000.

Hazkunde esponentzial hori herrialdeak jaso duen migratzaile kopuruak eragin du bereziki. Hasiera batean petrolio findegietan lan egitera zihoazen, eta 2010ean munduko txapelketaren esleipena jaso eta gero, are pertsona gehiago joan dira azpiegiturak eraikitzeko obretan lan egitera. Gehienak Iran, Pakistan eta Indiakoak dira, eta gaur egun biztanleriaren %80 dira. Migratzaile gehienak gizonezkoak dira, eta horrek gehiago desorekatu du demografia: 2.165.135 gizonezko daude Qatarren, eta 715.925 emakume (biztanleriaren %25).

Historikoki beraz biztanleria txikia izan duen herrialdea da Qatar, eta futbolak ez du ia pisurik izan. Hori horrela, 2010eko abenduaz geroztik, agintariek izugarrizko inbertsioa egin dute futbola garatzeko, potentzia bihurtzeraino. Europako hainbat jokalari eta entrenatzaile ezagun eraman dituzte garapen horretan laguntzeko.

Estadio guztiak hutsetik egin dira; are gehiago, hiri berriak sortu behar izan dituzte. Finala, adibidez, Lusail hirian jokatuko da, 2005. urtera arte existitzen ez zen lekuan. Azpiegitura guztien eraikuntza bermatzeko, estatuak historiako inbertsio handienetarikoa egin du: 200.000 milioi dolar (178.000 milioi euro inguru).

XXI. mendeko esklabotza

Milaka eta milaka langile joan dira Qatarrera inguruko herrialdeetatik, familiak utzita, eraikuntza lanetara. Etxe orratzak, estadioak, hotelak, entrenamendu zentroak eta errepideak eraiki dituzte bazter guztietan, eta Demokraziaren aldeko Nazioarteko Fundazioak argitaratutako Pasioaren atzean dagoena txostenaren arabera, 2010az geroztik 6.500 langile hil dira, astean hamabi batez beste. Duela aste batzuk hildako langileen inguruan galdetu zioten nazioarteko hainbat hedabidek Qatar 2022ko zuzendari exekutiboari, Nasser Al-Khaterri, eta hauxe erantzun zuen: “Hildakoak? Hiru dira, eta gainontzeko guztia gezurra da”.

Segurtasun faltaz gain, beharginek muturreko lan baldintzak pairatzen dituztela ere adierazi dute giza eskubideen aldeko hainbat elkartek eta fundaziok; hamasei eta hemezortzi orduko lanaldiak direla salatu dute besteak beste.

Arabiar Penintsulako ia herrialde guztiek baliatzen duten Kafala sistemaren bidez lortu dute migratzaileek Qatarrera lan egitera joatea. Laburbilduz, herrialde horietara lanera joan nahi duten pertsonek “babesle” baten baimena behar dute, zeina langilearen bisaren eta estatus legalaren arduraduna izango den. Hala, babesle edo jabe horiek langilearen kontrol osoa dute eta, esaterako, migratzaileak familia bisitatzera itzultzeko baimena eskatuz gero, ezezkoa jasotzen du gehienetan (aurrez pasaportea “konfiskatzen” diete euren babesleek, nolabait definitzearren). Lanez aldatu nahi dutenean ere baimena eskatu behar diote jabeari (termino hau egokiagoa da), eta orduan ere, ezezkoa da ia beti. Giza eskubideen aldeko elkarte eta fundazioek esklabotza sistema gisa definitu dute.

Qatarrek 2017. urtean abiatu zituen Kafala sistema desagerrarazteko tramiteak, eta 2020ko abuztuan onartu zituzten hura indargabetzeko legeak, baina Amnistia Internazionalak (AI) salatu du prozedura horrek urtebete daramala geldirik, eta abusurik krudelenak itzuli egin direla. Erakundeak langile batekin hitz egitea lortu zuen, eta “paperean jaso diren aldaketak” horretan geratu direla zioen: “Enpresa batean sartzen zarenean ikusten duzu langileen baldintzei dagokienez ez dela egon ia. Egoera beldurgarria da oraindik ere”.

Futbola, propagandarako tresna

Kirola betidanik izan da propagandarako tresna, estatuek baliatu dute haien mesederako. Qatarren kasuan, 2022ko txapelketak ahalbidetuko dio munduari bere buruaren irudi positiboa saltzea. Sportswashing deitzen zaio, irudi garbiketa kirolaren bitartez. Gizonezkoen munduko txapelketa kirol ekitaldi ikusienetarikoa da, Olinpiar Jokoekin eta Europako Txapeldunen Futbol Ligarekin batera. 2018an Errusian jokatutako Munduko Txapelketaren finala, esaterako, 1.120 milioi lagunek ikusi zuten, FIFAren datuen arabera, eta 3.572 milioi lagunek ikusi zuten uneren batean edizio hartako partidaren bat.

Munduaren arreta hori guztia bereganatzeak, bestalde, nazioartearen aitortza handiagoa izaten eta pisua irabazten lagunduko dio Qatarri. Herrialdeak tentsio geopolitiko handiak ditu Saudi Arabiarekin eta Arabiar Emirerri Batuekin, eta nazioartearen onarpen horrek Saudi Arabiaren balizko inbasio bat zailtzen du de facto; izan ere, munduko potentzia nagusiek Qatar begi onez ikusteak aliatuak sortzen ditu etorkizuneko gerra diplomatiko edo beliko bati aurre egiteko.

Beste alde batetik, petrolioarekiko eta gas naturalarekiko hain menpekoa den ekonomiari ondo datorkio dibertsifikatzea eta lehengaien ustiapenak barne produktu gordinean duen pisua leuntzea. Hori dela eta, herrialde arabiarrak Qatar 2030 izeneko plana abiatu zuen 2008an, sektore ekonomiko berriak garatzeko, eta kirolak –futbolak batez ere– berebiziko garrantzia hartu zuen. Ekonomiaren dibertsifikazio horrek ardura inportantea dauka herrialde horien garapenean, kontuan hartzen badugu ustiatzen dituzten lehengaiak egunen batean amaitu egingo direla.

Aurkako ahotsak

Izan da Munduko Txapelketa kritikatu duenik, baina aurkako mezuak ez dira espero bezainbat zabaldu. Hainbat gobernuz kanpoko eragile eta gizarte mugimendu borrokatu dira ekitaldi erraldoi horren aurka, baina ez dute pisu handia irabazi. Futbolaren munduan ez da Qatar 2022ri boikota egiteko mezurik zabaldu, beste kirol ekitaldi batzuetan gertatu den moduan. Ameriketako Estatu Batuek, esaterako, Beijingo Neguko Olinpiar Jokoen aurkako kanpaina diplomatikoa abiatu dute, baina Qatarreko txapelketaz ez dute txintik ere esan.

Norvegiako futbol jokalariak izan dira langileek Qatarren pairatzen dituzten muturreko balditzen aurka ekintza sinboliko bat egin duten bakarrak. Aurtengo martxoan, sailkapen partida batean “Errespetua: zelai barruan eta kanpoan” zioten elastikekin atera ziren zelaira. Hain justu, pasa den azaroan, Qatarreko langileen baldintzen inguruko erreportajeak egiten ari ziren bi kazetari norvegiar 32 orduz atxiki zituzten.

Zuriketak

Qatarrekoa, baina, ez da sportswashing eredu bakarra. Espainiako eta Italiako Superkopen edizio batzuk esaterako Saudi Arabian jokatu dira, eta 2018. urteko Txapeldunen Ligaren finala Kieven jokatu zen, Ukrainan, gerran dagoen herrialde batean. Futboletik harago badira adibide gehiago. Txirrindularitzan, 2018ko Italiako Giroaren lehen hiru etapak Israelen egin ziren; Netanyahuren gobernuak hamar milioi euro inguru ordaindu zizkion Italiako Giroaren antolakuntzari, eta Jerusalemgo karrikak Israelgo banderez josi zituzten.

Herrialde horiek beren buruaren irudi positiboa saltzeko beste metodo bat ere erabiltzen dute: klubak erostea. PSG, Manchester City, New York City, eta orain Newcastle United taldeen jabeak Qatar, Saudi Arabia eta Arabiar Emirerri Batuetako gizon boteredunak dira. Petrolioa medio, hiru herrialde horiek etengabe ari dira hazten, eta munduko herrialde dirudunen artean daude. Joko-taulan garrantzia irabazten ari dira, eta hasieratik nazioarteko onarpena lortzeko estrategiak jarri dituzte martxan, kirolaren bidez tartean. Eta dirudienez, helburuak lortzen ari dira gutxinaka.